De Revisor. Jaargang 19

[p. 82]

Tarjei Vesaas
Nooit verder vertellen

In het weitje bij huis stonden krijsende bomen.

Ongeduldig liep Anne naar buiten en weer naar binnen. Wachtte op haar twee makkertjes, Nupp en Greggar. Ze zouden het weilandje opgaan en daar krijsende bomen opzoeken. Dat was een lolletje dat Greggar had verzonnen. Op het weitje bij huis bouwden de lijsters hun nesten. Als je dicht bij een boom met een nest er in kwam, maakten de ouders zo'n kabaal dat je zou denken dat het er wel tien waren. Eén keer waren de drie makkertjes voor zo'n nestsparreboom blijven staan en toen hadden Greggars ogen zo raar geschitterd, en had hij gezegd dat dit een krijsende boom was! En door alledrie heen had het gekabbeld van plezier.

‘Hoi-hoi!’

Daar had je ze eindelijk. Er werd geroepen op de helling, en er kwamen voetstappen haar kant op gedraafd. Het klonk denderend, net of het veld hard als een toendra was. En dat was het ook: het was een droge lente. Ook vandaag scheen de zon.

Vandaag zouden ze gaan uitzoeken hoeveel bomen ze nog niet wisten. Op deze beboste hellingen bij huis waren de lijsters en hun nesten zonder tal.

Vandaag zouden ze geteld worden.

Bij het raster stootten ze opeens op de Malle. In alledaagse spraak werd hij altijd zo genoemd. Hij was lief, en niemand was bang voor hem. Hij hing tussen de boerderijen rond en zat in de bosjes en op de weitjes bij de huizen. Hij had zich waanzinnig gestudeerd, zeiden de mensen die het wisten. Nu zat hij bij het raster een afgerukte paardebloem tussen duim en wijsvinger rond te draaien.

Ze waren een beetje plotseling op hem gestoten, en wilden zich langs hem heen haasten.

‘Wacht eens even!’ zei hij.

Stokstijf bleven ze voor hem staan. In zijn stem was er iets dwingends geweest. Ze stonden af te wachten.

Hij liet hen wachten.

Terwijl ze dat deden gleed de schrik van hen af. Hun ogen gingen knipperen. Het was net of ze iets van hem zouden krijgen. Ze stonden dicht op elkaar.

De Malle lachte.

Toen kwam bij alle drie ook een blijde glimlach op hun gezicht.

De Malle werd weer ernstig, en toen werden zij het ook.

Ze bleven staan wachten.

En toen kwam het. Hij reikte hen de paardebloem aan.

‘Hierin is God,’ zei hij onverwachts. Hij leek het tegen Anne te zeggen.

Ze werd onzeker, en aarzelde om de bloem aan te pakken.

Maar ze moest en zou hem aannemen, de Malle bleef aandringen. Stak de paardebloem naar haar uit.

De paardebloem knikte eens, groot en rond en knalgeel.

Ze pakte hem aan. Hield hem helemaal in het topje van haar vingers.

De Malle keek haar met dwaze wijdopen ogen aan. ‘God zit verscholen in het kleinste bloempje,’ zei hij verpletterend. Hij sprak Zweeds.

Anne bloosde en werd bang.

De bloem viel op de weg.

Zo vlug ze konden maakten ze alledrie dat ze wegkwamen van de Malle. Op de een of andere manier was dat gemeen, en meteen drukte het op hen als een zware last - zoals je altijd voelde als je hardop over deze dingen sprak. Het was dan wel Zweeds wat de

[p. 83]

Malle zei, maar nog wel zo dat ze het konden verstaan, en ze wisten dat hij de gewoonte had om van alles na te zeggen uit al die boeken waar hij zich mee bedorven had...

Lange tijd liepen ze zwijgend voort. Ze zaten nog wel niet op school, maar over deze dingen hadden ze toch al gehoord, over deze man. Anne was het jongst, maar ook zij had het gehoord.

Op het weitje bij huis was de aardbodem droog, maar niet zo erg dat er geen gras en bloemen stonden.

Greggar bedacht dat ze hand in hand moesten lopen, met Anne in het midden.

Vervolgens deden ze dat, en liepen zachtjes als een soort langzame golf door het weiland heen, over kort gras en struikgewas. Of als een kam van een fijn soort spul die de velden met lange, rustige halen afkamde.

Ze vonden bomen die krijsten. Sommige wisten ze al van, andere zagen ze vandaag pas voor het eerst. Ze bleven maar net eventjes voor de boom staan en lieten de lijsters zo verschrikkelijk tekeergaan als ze maar konden - met goed geweten, want zij dachten er niet aan ze wat te doen. En dan liepen ze weer door. Soms wezen ze naar het een of ander en zeiden gauwgauw: ‘Weet je nog wel díe keer!?’

‘Ja...’ Wie er antwoord gaf deed dat op zo'n manier dat de herinneringen opeens warm op hen losstormden. Ja, vandaag vonden ze dat het weitje bij de boerderij even vol herinneringen was als daar pollen gras en stenen en bomen waren. Vlak bij elke grijze steen was er wel iets voorgevallen, en achter elk bosje. Ze begonnen zich dingen te herinneren waar ze helemaal niet aan mee hadden gedaan, vertelden het elkaar en zeiden lange ja-a's. ‘Hònderden keren zijn we hier geweest!’

‘Já!...’

In die warme zon rook de bosbodem doods van alles wat er lag. Op de stukken met bos lagen uitgevallen bruine sparrenaalden krom te buigen. In de schaduw onder grote bomen stond bloeiende zuring. Af en toe schrokken de zwervertjes en dachten aan slangen. Want die had je hier. Maar ze zagen er geeneen.

De lijsters kwamen trouw tevoorschijn om te krijsen. Jammer voor ze dat ze zo weinig verstand hadden dat ze, telkens als ze iemand zagen waar ze bang voor waren, uitkrijsten: Hier zit mijn nest! Eens, toen een lijster het uitgilde en pal in hun gezicht kwam gevlogen, waren ze blijven staan en hadden elkaar aangekeken terwijl er een angstig gevoel van een verschrikkelijke herinnering door het hele stel joeg. Ze hadden een smet mee te dragen die ze maar niet weg konden wassen: een piepklein verwoest nestje onderin een jeneverbesstruik. Vier eitjes. Een lijster-nest was het wel niet geweest, maar toch...

Nu bleven ze voor een spar met lange, sierlijke takken staan.

Een krijsende boom, dat stond vast: de lijsters gingen erger tekeer dan waar ook. En hier hadden ze er tenminste ook eens een keertje reden toe. Ze fladderden laag, nu en dan tot pal op de struikjes aan toe.

Toen de drie rondneuzende speurdertjes er eens goed naar keken, toen vonden ze een bloot lijsterjong in de struikjes. Hij was uit het nest gevallen, en lag met zijn oogjes dicht. Maar horen deed-ie wel, en deed op goed geluk zijn snavel open naar wat er in zijn buurt kwam.

‘We moeten hem weer omhoog het nest in zien te krijgen,’ zei Nupp.

Dat was makkelijker gezegd dan gedaan. Ze konden goed zien waar het nest zat. Aan het uiteinde van een lange tak, die net zo ver uitstak dat je er niet bij zou kunnen als je omhoogklom. De tak zou met jou doorbuigen. Die lijsters leggen hun nesten neer als dwazen. Van de grond af omhoog zou je er niet bij kunnen.

‘We moeten hem zelf grootbrengen,’ zei Anne. ‘Er is thuis toch wel plaats voor een lijsterjonkie.’

Nupp deed dadelijk mee. Greggar vond dat hij er even over na moest denken vóor hij het besliste. Want hij mocht het beslissen.

Ze wachtten af.

‘Neem jij hem dan, Anne,’ zei hij.

‘Ja, neem jij hem,’ zei Nupp vlug om ook bij de beslissing betrokken te wezen.

Ze bloosde van dankbaarheid omdat ze zo keurig tegen haar deden en haar al het leuke lieten. Ze boog voorover, want wat ze moest dragen was toch wel heel erg teer en kwetsbaar. Ze deed haar handen zo langzaam en voorzichtig onder het lijsterjong dat Greggar en Nupp de adem inhielden van het toekijken.

‘Nou zeg...?’ barstte ze plotseling uit. Ze keek haar

[p. 84]

makkertjes aan. Als ze dat levende lijfje bloot tegen haar handpalmen aan dacht te voelen! Dat dunne wandje aan de buitenkant hield niets bij elkaar! Nupp en Greggar leken haar roep niet op te merken. Er was niemand wie ze kon vertellen hoe het was.

Het jong had zijn ogen dicht en hield zijn snavel open. Zijn ouders krijsten geweldig. Maar dat moest dan maar als ze hun eigen bestwil niet begrepen. De tocht naar huis werd ingezet.

Nu liep Anne een paar stappen voor Greggar en Nupp uit. Haar hart tikte haast net zo vlug als wat er in het lijsterjong sputterde - wat of dat dan ook was. Het was het raarste wat ze ooit in haar handen had gehouden. Springlevend, met een flinterdun velletje er omheen. Anne legde er zo vlug ze kon haar oor tegenaan. Dat was niet zoals een zakhorloge waar je aan luistert.

Zo vlug mogelijk op huis aan. Ze snelden langs vele bomen die krijsten. De zon was fel. De sparrenaalden op de weg waren doorspekt met mieren. Mieren kropen ook langs de boomstammen omhoog.

Anne merkte dit alles om haar heen niet op maar hield stil en keerde zich naar de kameraadjes om. ‘Boeli...’ zei ze stug.

Dat bracht die twee daar aan het schrikken. Ja, ook Anne zelf.

Het was een woord dat ze hadden gemaakt voor als andere niet bruikbaar waren. Voor als ze er soms bij stonden en 't òf niet snapten òf niet meer wisten, alleen maar iets onbegrijpelijks vóelden. Een geheim woord van henzelf, waar ze nooit grapjes over maakten. In het donker had niemand het nog gewaagd om het te zeggen. Ze gebruikten het angstig. Hoe ze er op waren gekomen wist ook niemand, of wie van hen het had gemaakt. Daar werd niet over gesproken. Op een dag was het woord er geweest. Nu zei Anne het terwijl ze het lijsterjong beethield.

Nupp en Greggar kwamen er vlak op staan. ‘Wat ìs er?’

‘Dìt is er,’ zei Anne ernstig, en hield het jong naar voren. ‘Hier! Pak 'm...’

Ze gaf hem over aan Greggar.

Hij pakte hem aan alsof hij een pluk mist aan moest pakken, en stond er in zijn hand aan te voelen. En daar voelde hij het!

‘Kom 'ns hier met 'm!’ zei Nupp gespannen.

Ook hij kreeg het jong. Wist dat hij iets merkwaardigs moest voelen.

‘Nou zeg...?’ begon hij, net als Anne zoëven.

‘D'r zit er een in,’ vervolgde hij, en schrok zelf van wat hij zei.

Ze snapten alledrie dat Nupp het had ontdekt. Verslagen stonden ze erbij. Er viel geen woord. Ze luisterden aan het afgematte lijsterjong. Als je je oor dicht tegen dat kale lijfje aanhield, hoorde je duidelijk dat er daar van binnen iets aan de hand was.

Ze verbraken de stilte, en Nupp zei: ‘Het lijkt wel of er een timmerman inzit, daar binnen.’

Opnieuw had hij gelijk. Zo klonk het. Ze waren er mee bekend hoe het klonk als je buiten stond en er binnen in een huis een timmerman zat.

Er werd daar geklopt - het klonk zus en het klonk zo. Gespijkerd en geschaafd. Duidelijk klonk het als een timmerman. Maar wat...

Vandaag was Nupp de scherpzinnigste. Hij ontdekte het ene na het andere. Het duizelde hen.

‘Hij wordt in elkaar gezet, hij is van binnen nog niet helemaal af.’

Anne en Greggar keken Nupp helemaal sprakeloos aan. Anne had het jong weer opgepakt.

‘Hij wordt geschapen,’ zei Nupp en zijn ogen draaiden rond.

Tegelijkertijd leek het of de woorden van de Malle hun recht in de ogen omhoogsprongen. Het gaf ze een schok.

Zo vlug ze maar op een voorzichtige manier kon zette Anne het lijsterjong neer. Het liefst had ze hem los willen laten alsof ze zich had geschroeid.

Alle drie kregen felrode wangen. Elk zag dat de ander hetzelfde dacht: Het lijsterjong is nog niet af van binnen, het wordt op dit ogenblik in orde gemaakt.

Ze dorsten elkaar amper aan te kijken en waren als de dood dat er iemand van de anderen wat zei. Daarom volgde een doodse stilte.

Aan hun voeten lag het jong. Gaapte een grote wijdopen gele snavel naar hen omhoog.

‘Kom! zeg ik,’ zei Anne en trok aan de anderen, voor zover ze daar de kracht toe had.

Ook zij zouden het liefst zijn weggevlogen. Na het jong te hebben beetgehouden hadden ze een vreemd gevoel aan hun handen.

[p. 85]

‘Kom! zeg ik.’ Anne trok aan hen.

‘Ja maar het jong...’ zei Nupp, en Greggar zei hetzelfde. ‘Het jong kan hier niet zo ver van het nest af blijven liggen...’

‘Ben je gek!’ fluisterde Anne. ‘Dat kan-ie wèl.’

Zoals gewoonlijk werd Greggar weer degene die het scherpste nadacht. Hij zei: ‘Nee. Dit hier zit alleen maar van binnen, kun je begrijpen. Alles aan de buitenkant maken de lijsters zelf.’

Nu waren het Greggars ogen die rolden van trots.

‘Ja, zou je denken!’ zei Nupp wantrouwig. Zou hij al zijn leiderschapje zijn kwijtgeraakt dat hij daarnet met zijn verzinsels had veroverd?

Ze keken Anne aan: zij moest maar uitmaken wie van beiden er gelijk had.

‘Ja, is zo. Dacht ik ook,’ zei ze tegen Greggar.

Greggar lachte trots.

‘Maar nu zijn de lijsters ver weg.’

‘Nou, dan nemen wij hem toch mee naar huis? Dan komen er best veren op 'em,’ zei Greggar.

‘Ja maar...?’

‘Ja,’ werd er geantwoord. Heimelijk.

Maar knikkende knieën hadden ze toch wel. Het jong lag bloot en slap tussen de struikjes. Zijn koppie, waar-ie mee lag te bungelen, begon naar de grond te zakken. Af en toe deed hij zijn snavel wijd open, als in een lege gaap. Hij was er duidelijk genoeg belabberd aan toe.

‘Maar wat...?’ zeiden ze. Dit was wel ongeveer het moeilijkste wat ze ooit tegen waren gekomen.

Daar viel zijn koppie tussen bladafval en sparrenaalden neer.

Nu deden ze stellig iets ontiegelijk verkeerds als ze hem te gronde lieten gaan. Maar hoe ter wereld toch...

‘We moeten hem naar huis zien te brengen!’ zeiden ze, opeens als de dood hoe dit af zou lopen.

Anne keek naar Nupp en Greggar, en zij keken haar aan. Niemand dorst het jong nog in zijn handen op te pakken.

Nupp en Greggar liepen een beetje naar opzij om te overleggen.

Anne was blijven staan. Ze zag er ongerust uit.

De twee kwamen terug en zeiden tegen Anne dat zij het lijsterjong maar naar huis toe moest dragen.

Ze sloeg de ogen neer. Vervolgens sloeg ze ze op naar de kameraadjes. Toen sloeg ze ze weer neer. Een nieuw blozen brandde op haar wangen.

Ze haalde diep adem.

Tenslotte hief ze haar hoofd op zoals het hoort en richtte haar ogen groot en vast op Nupp en Greggar. Klaar om het op zich te nemen, als het ware.

Ze kreeg het jong weer in handen. Het lag wel erg slap. Ze stond op orders te wachten wat of ze nog meer moest doen. Ze kon niets zeggen en niets vragen, nu.

Greggar zag dat ook wel in. Hij nam haar armen en boog die zo naar binnen dat ze het jong tegen haar borst aan hield, met haar handen ter beschutting aan de buitenkant.

De hele tijd stond Anne stijf van plechtstatigheid. Uit zichzelf maakte ze geen enkele beweging.

Binnen in het jong werd er getikt, en haar eigen hart klopte daar weer tegenin. Nu was ze klaar om weg te lopen, naar huis toe.

[p. 86]

‘Ga dan toch,’ zeiden de anderen zo zachtjes dat het maar net in hen opklonk. Zij waren haast net zo onder de indruk als Anne.

Anne zette zich in gang. Ze liep stijf en rechtop, een beetje achterovergeleund opdat het jong beter kon liggen.

De processie schreed voort. Nu hoorden ze zoiets iels als lijstergekrijs niet, zagen de veldzuringen niet staan, voelden niet dat de zon brandde. Een gezelschap als het hunne moest niet opzij kijken. Niet aan onzin denken.

Maar dat was makkelijk voor Nupp en Greggar die alleen maar met zichzelf hadden te lopen. Het kwam niet bij hen op hoe het voor Anne was, die ze hadden uitverkoren en oneindige eer gegeven hadden.

Ze liep te bibberen. Nog had ze geen zin gesproken, maar haar lippen waren daar zo voor gereed dat er onuitgesproken woorden op dansten. Ze wilde zeggen dat ze dit niet klaarspeelde, dit niet dragen kon.

Terwijl ze het jong beethield, voelde ze hoe er binnen in het jong iets gebeurde. Vol beweging en bedrijvigheid was het daar. En als je dan wist wat je wist... en je herinnerde Wie jou ook weer redde van slangen, van onweer en oorlogen... Ze liep stijver en stijver. Haar borst begon te branden, vond ze. En dat was niet vreemd, vond ze. Hier kon ze niet mee doorgaan.

Ze draaide zich om, nog steeds achterovergeleund. Ze moest de anderen maar vertellen hoe hopeloos dit was.

Maar Greggar wenkte haar dit niet te doen, ze moest helemaal niet inhouden. Doorlopen moest ze.

‘Lopen, lopen!’ zeiden zij.

Toen kon ze zich niet meer beheersen. Haar benen werden week in de knieën, ze zeeg op ellebogen en knieën ter aarde en legde het jong van zich af in het struikgewas aan de voet van een witte berk, in de schaduw van een krans van donkergroene worteluitlopers.

‘Anne?’

Nupp en Greggar stonden vóor haar, streng en vragend tegelijk.

Ze keek hen geschrokken aan, zonder hardop te huilen. Dorst dat niet ook, maar ze kreeg tenslotte toch uitgebracht: ‘'t Gaat niet...’

‘Welles, hoor.’

‘Jullie kunnen het proberen!’

Daar gaven ze geen antwoord op. Ze zagen er niet naar uit of ze ook maar zin hadden om het te proberen.

‘Het kan daarbinnen gauw gebeurd zijn!’ zei Anne en trok hen mee. ‘En dan weet je wel dat er niets is om voor te blijven...’

Ze trokken zich een paar passen terug, bleek van spanning door wat Anne opgeroepen had. Eigenlijk hoorde je de vlucht te nemen...

‘Nee, dan weet je dat er niets meer is om voor te blijven,’ herhaalde Nupp wat Anne had gezegd.

‘Zullen we blijven kijken?’

Ze voelde tomeloos verlangen, en niet zo weinig angst nog daarbij.

‘Wil jíj?’

‘Nee.’

Maar ze voelden dat ze het allemaal wilden. Dit gebeurde niet iedere dag.

‘Maar dan moeten we er wel heel erg ver vandaan!’

Ze liepen zo ver terug als mogelijk was zonder het jong uit het zicht te verliezen. Daar gingen ze liggen, in de schaduw van een spar, en met uitzicht op de schaduw van de berk. Er tussenin lag een gordel met zonneschijn en struikgewas en mieren.

Daarginds lag het jong zich in kronkels te wringen.

De wachters bleven roerloos liggen.

Ze wisten niet of ze nu het meest angstig, òf het meest nieuwsgierig waren. In elk geval was er nu nog maar een heel klein beetje voor nodig om hun angst de overhand te laten krijgen. Maar ze konden hem toch ook niet de rug toekeren en wegrennen. Hun ogen bleven op het jong gericht, tuurden tot ze zeer deden.

Het jong was heel levendig geworden, daarginds. Dan zou dat binnenin hem wel eindelijk klaar zijn.

Dit wachten was amper uit te houden. Wat het toch was dat stond te gebeuren, viel onmogelijk voor te stellen. Je moest het alleen wel zien.

Hun lippen waren het enige dat zich bewoog: ‘Kijk...’

‘'k Durf niet.’

Toch waren je ogen er niet van af te houden.

Toen verstilde het jong meer. Het koppie tilde zich niet meer in het struikgewas op. Nu lag het stil.

Er verstreek een hele tijd.

[p. 87]

‘Nú?’

‘Ssj...’

Weer een hele tijd. Een pijnlijke, woordeloze wachttijd. Erger dan eerst, omdat er een twijfel begon te knagen.

Niets gebeurde.

Het jong lag erbij alsof het was verlaten. Er was vast niemand meer.

Toen kwamen de wachters overeind. Hadden een miserabel trekje om hun mond. Afhangende, teleurgestelde mondhoeken. Ze stapten de schaduw uit, de gordel met de stortzee zonlicht in. Sinds ze waren gaan liggen, was de gordel met zonlicht gedraaid.

Zonder iets te zeggen liepen ze naar voren, tot aan het jong. Met een schok zagen ze dat er iets verschrikkelijks was gebeurd: het jong lag bekleed met mieren. Was gestorven. Na helse pijnen. Die woorden schoten als een bliksemschicht door hen heen, zo stil als ze waren. Helse pijnen.

Er hadden mieren in het struikgewas gezeten. Pal ernaast lag een mierenhoop. De mieren waren toegestroomd en hadden zich in lagen over het blote vogellijfje gelegd. Toen was hij doodgegaan. De mieren zaten zich gewoon verder te vreten. Het kietelde hier in de rondte van de mieren. Toen Anne het jong weglegde, had niemand hier aan gedacht. Onnoemelijk verkeerd hadden ze gedaan.

Wat moest je nu? Nooit verder vertellen. Je zou er nooit meer van afkomen.

1936

uit het Nieuwnoors vertaald door Mick Spaan