De Revisor. Jaargang 19

[p. 32]

Wim de Gelder
Thuiswedstrijd

Toch kwam de dood van Thomas volkomen onverwacht voor me. Toen ik die woensdag uit school thuiskwam, overhandigde mijn moeder me een rouwkaart en zei: ‘Hij is niet lang ziek geweest.’ Ik begreep niet meteen wie ze bedoelde. Thomas had ruim drie jaar niet meer voor me bestaan; de mededeling van zijn ziekte een paar weken geleden was slechts een schimmig teken van leven geweest. Maar nu was hij opeens weer aanwezig, zwart op wit.

Thomas was de zoon van Oom Cor en tante Anne, die geen echte oom en tante waren, maar jeugdvrienden van mijn ouders: namen, eens in de zoveel tijd genoemd in de verhalen die onder de maaltijd werden verteld; gezichten, af en toe gezien op oude foto's.

Op een ochtend in de zomer van mijn negende jaar had mijn vader me meegenomen naar het station. We waren te laat, de trein reed al weg. Mijn vader begon met de vingertoppen op het stuurwiel te trommelen. Op het lege perron vonden we een verloren jongetje van ongeveer mijn leeftijd wachten met een reistas voor de voeten. Zonder veel te zeggen bracht mijn vader de tas naar de auto.

Wie tot de logeerpartij had besloten wist ik niet, wel dat Thomas een week zou blijven om met mij te spelen. Maar zo licht als de reistas bleek te zijn die ik voor mijn gast het huis in droeg, zo zwaar was het heimwee waarmee Thomas over de drempel schoof. Niets was aan hem besteed. Hij nam twee hapjes van een slagroompunt, maar duwde daarna het schoteltje van zich af. Ook bij de maaltijd was het hem onmogelijk iets naar binnen te krijgen. Mijn moeder wilde zich echter niet laten kennen en legde het soort opgewektheid aan de dag waar ik niet van hield, omdat die alles pas echt vreemd maakte en ervoor zorgde dat ikzelf ook heimwee kreeg.

's Middags liet ik Thomas de tuin zien, mijn konijnen, het veldje waar we altijd voetbalden. Hij leek me wel aardig, ook al wist ik niet wat ik met hem aan moest. Zonder iets te zeggen liep hij achter me. Weer in huis ging hij onmiddellijk op zijn stoel zitten. Mijn vader was naar zijn werk gegaan, mijn moeder wilde net boodschappen gaan doen. Ik haalde uit de kast een stapel oude tijdschriften, waar we in bleven bladeren.

Thomas sliep die nacht bij mij op de kamer. Mijn moeder had me nog ingefluisterd dat het wel over zou gaan en ik bad in stilte dat ze gelijk zou hebben, maar ik hoorde Thomas huilen en schaamde me, omdat niemand van ons in staat was geweest hem op zijn gemak te stellen. Pas toen ik zeker wist dat hij sliep, durfde ik zelf mijn ogen dicht te doen.

Natuurlijk was het de volgende dag niet over. Aan de ontbijttafel zaten we allemaal met trage bewegingen ons brood te kauwen. Ik vermeed het iemand aan te kijken. Mijn moeder vroeg Thomas of hij naar huis wilde bellen om even te praten, maar dat wilde hij niet.

‘Wil je dan dat we je terugbrengen?’ vroeg ze tenslotte.

‘Alstublieft mevrouw,’ zei Thomas. Ik knikte hem in gedachten toe.

Mijn vader zou proberen de laatste afspraak van die middag af te zeggen, zodat hij hem aan het begin van de avond thuis kon hebben gebracht.

Bij het afscheid om half vijf zei Thomas: ‘Dag en dankuwel voor alles.’

We stonden in een kringetje op het trottoir.

‘Dag Thomas, ik hoop dat je een keer terugkomt,’ zei mijn moeder.

‘Ik weet het nog niet,’ zei hij.

Ze aaide hem liefkozend over het hoofd, maar hij deed alsof hij het niet merkte en drukte de hand die

[p. 33]

mijn vader naar hem uitgestoken had.

De klik waarmee het portier in het slot viel, bleef drijven op de warmte van de namiddag, totdat mijn vader de motor startte en het geluid van de optrekkende auto de straat vulde. Mijn moeder zwaaide Thomas na, die op de achterbank gezeten een arm omhoog hield als een lege vlaggestok.

Ik liep naar de overkant van de straat en ging op het putje zitten. De korst op mijn knie was zo groot als een stuiver. Voorzichtig begon ik hem los te peuteren. Wij kunnen niet van iemand houden, dacht ik.

Bij ons thuis is Thomas nooit meer geweest. Maar van mijn elfde tot mijn vijftiende heb ik elke zomer een week bij hem gelogeerd. Mijn moeder had me op een dag gevraagd of ik nog wist wie Thomas was en me na mijn knikje verteld dat ik was uitgenodigd om daar een week te blijven. Ik ging en vond het wel leuk.

Ik had weliswaar op geen enkele manier begrepen waarom Thomas juist mij had gevraagd, maar ook de zomers na die eerste werd ik uitgenodigd en ik ging elke keer.

Er ontstond een merkwaardig soort vriendschap tussen ons: een vriendschap die volledig was afgestemd op die ene week in het jaar. Vlak voor het weerzien voelde ik meestal wel iets van een aarzeling, maar we pakten toch altijd zonder probleem de draad van het vorige jaar weer op.

Eerst liepen we langs het kanaal naar de sluis, waar we midden op de voetgangersbrug bleven staan om in het water te spugen en plannen te maken. Bijpraten deden we nooit. Wat Thomas zonder mij had gedaan interesseerde me niet: hoe het met hem ging, in wat voor klas hij zat, wie zijn vrienden waren. Omgekeerd gold hetzelfde. Alleen in het eerste jaar hadden we elkaar eens voorzichtig uitgehoord. Op zolder, waar we sliepen, vertelde Thomas dat hij verliefd was op een meisje uit zijn klas. Hij wilde weten op wie ik verliefd was. Ik was toen net verliefd op Hilde Raat, die een tekening van me had gemaakt en had gezegd dat ik zo moeilijk was om te tekenen. Thomas bleek er niet van onder de indruk. In mijn wiek geschoten vroeg ik hem waar dat meisje uit zijn klas eigenlijk woonde, maar hij antwoordde dat het er niet toe deed.

We onderstreepten de volgende dag het bijzondere van onze situatie met het besluit tot tijdelijke ontrouw en werden voor de rest van de week verliefd op een tweeling die we 's middags in het zwembad hadden gezien. Deze meisjes waren minstens vier jaar ouder dan wij, zodat we niet bang hoefden te zijn dat ons overspel ernst zou kunnen worden.

Zo ging het al die jaren: wat ons eigen was vergaten we, wat we zochten was iets voor ons samen.

De meeste middagen brachten we door op de boerderij van Thomas' oom. Hij stuurde ons om een uur of vier het land in om de koeien te halen. Onder het melken lagen we dan op het hooi te luisteren naar de Tour de France. Het eentonige pompen van de melkmachine diende er in mijn verbeelding alleen toe om het stampen op de pedalen gaande te houden en als het echt nodig was deed ikzelf ook nog mee door mijn beenspieren in het juiste ritme te spannen en ontspannen. De zware warmte in de stal die de tijd vertraagde en de hitte van de bergen waartegen de renners bijna stilvielen, ik voelde ze beide plakken in mijn T-shirt, dat ik niet alleen aanhield vanwege de schrammen.

Het mooist waren de massasprints. Soms duurde het minuten voordat de echte winnaar bekend was. Door de stoffige raampjes zag ik de roerloze populieren langs het kanaal. De koeien stonden zo geduldig dat ze eeuwig leven leken te hebben. Zelfs in het onafgebroken stromen van de melk in de melkbussen kon je de beweging alleen maar raden. Vaak was het iemand anders. We zagen hem de volgende dag op een foto in de krant.

's Avonds reden we onze eigen Tour, die ik altijd verloor omdat Thomas als enige wist hoe we moesten rijden.

Ik had Thomas in meer dan drie jaar niet gezien, toen mijn moeder me op een dag vertelde dat hij in het ziekenhuis was opgenomen voor bloedonderzoek. Ze veronderstelde dat ik hem een kaart zou sturen.

Ik kon er niet toe komen iets van me te laten horen. In de tijd dat ik nog bij Thomas logeerde had ik buiten die week in de zomer nauwelijks aan hem gedacht, de jaren daarna had hij zelfs niet meer bestaan. Het leek me onoprecht nu opeens belangstelling te tonen. Ik besloot te wachten tot hij weer thuis zou zijn om dan te schrijven dat ik gehoord had dat

[p. 34]

hij ziek was geweest. Daarna zouden we vaker kunnen schrijven, we zouden elkaar misschien weer ontmoeten en de volgende zomer bijvoorbeeld een reis door Europa kunnen maken.

Wat we allemaal niet zouden, want Thomas kwam niet meer thuis. Een paar weken later was hij overleden.

‘Waarom hebt u niet gezegd dat het zo ernstig was?’ vroeg ik, nadat ik de rouwkaart had gelezen.

‘Zou het verschil hebben gemaakt?’ vroeg mijn moeder.

Een kaartje zou zo eenvoudig zijn geweest. Onder de les natuurkunde vermoedde ik Thomas' gezicht in een vloertegel. Zodra ik mijn blik scherpte zag ik het grillige patroon van de tegel, maar telkens als ik min of meer achteloos keek waren er twee ogen, een neus en de zwarte opening van een mond. Ik probeerde me te verdedigen: ik dacht dat je normaal ziek was, hoe kon ik weten dat je dood zou gaan, er was niets meer tussen ons en we vonden het allebei goed zo. Ik voelde me verraden en schoof mijn tas op de tegel.

's Avonds in bed zag ik hem opnieuw. Regen spatte tegen het zolderraam. Ik rilde, wilde nadenken, maar daarbij niet steeds zijn gezicht voor me zien. Mijn handen hadden zich gevouwen, het was alsof de vingers van de hand die niet had willen schrijven houvast zochten bij de vingers van de hand die niet kon schrijven. Eerst moest dat gezicht weg. In gedachten bladerde ik mijn schoolboeken door. Uiteindelijk lukte het me uit mijn natuurkundeboek een illustratie bij de Wet van Pascal voor ogen te houden.

Als ik geweten had dat Thomas' ziekte zo ernstig was, zou ik voor hem gebeden hebben, hield ik mezelf voor, hoewel ik de laatste tijd eigenlijk nooit meer

[p. 35]

bad. Er was niet veel meer waar ik wakker voor bleef, meestal sliep ik voor ik er erg in had.

Ik was nog nooit naar een begrafenis geweest. Dat wilde ik graag zo houden.

Bijna alle vaders stonden langs de lijn, maar zoals gewoonlijk durfde alleen meneer Van der Zee zijn mond open te doen. ‘Bewegen jongen, blijf bewegen, bied je aan, je moet jezelf aanbieden!’ Hij hield zijn linkerhand om de stang van het dranghek geklemd, met zijn vrije rechterarm maakte hij onophoudelijk wilde gebaren. Zijn grote lichaam schokte van de spanning, zijn hoofd was vuurrood. Zijn zoon was de beste speler van het elftal.

Ik stond reserve. Een half uur voor de wedstrijd had ik meneer Molenaar opgezocht en tegen hem gezegd dat ik vandaag niet wilde spelen. Hij had me even aangekeken, had daarna zonder iets te zeggen mijn naam doorgestreept en op het wedstrijdformulier de naam van een ander ingevuld.

De wedstrijd op het hoofdveld moest goed zijn, er klonk voortdurend applaus. Het eerste elftal speelde tegen Be Quick. Meneer Van der Zee balde hoopvol een vuist, zijn ogen straalden: volgend jaar zou zijn zoon in het eerste spelen. ‘Blijf altijd bewegen,’ schreeuwde hij, dit keer tegen niemand in het bijzonder, want het spel lag al enige tijd stil voor een blessurebehandeling.

Er was veel publiek bij het eerste: de nieuwe tribune zat vol, achter de hekken stonden twee, drie rijen en op het dakterras voor de kantine was al helemaal geen plaats meer.

‘Hoeveel staat het?’ vroeg ik aan een jongetje dat tussen de rijen uit kwam gekropen. ‘Ik weet het niet,’ was het antwoord, ‘ik zoek m'n vader. Hij moet hier ergens staan.’

Stel dat ikzelf was gestorven en vandaag begraven werd, hoeveel mensen zouden er dan zijn? Ik maakte een snelle berekening: een stuk of twintig? Hoe beter een club speelde, hoe meer toeschouwers er kwamen kijken. Als ik het belang van mijn leven afmat naar het aantal mensen dat op mijn begrafenis zou komen, dan was twintig niet veel. Zo'n beetje de naaste familie. Misschien organiseerden ze op school wat met de klas, het hing ervan af welke klasseleraar je had, dat zouden er dan meteen zo'n dertig schelen.

Een beroemde voetballer had gezegd dat hij begraven wilde worden voor het begin van een thuiswedstrijd, bij voorkeur in de middencirkel. Toen ik die uitspraak las had ik gedacht dat hij wel volledig bezeten moest zijn van voetbal, maar nu begreep ik opeens dat alleen de angst om vergeten te worden hem ertoe gebracht kon hebben zoiets te zeggen. Minstens zo belangrijk als zij die er waren, waren zij die er hadden kunnen zijn.

Bij mijn eigen wedstrijd was de eerste helft inmiddels afgelopen. In de kleedkamer zaten de jongens thee te drinken. Meneer Molenaar volgde me met de ogen toen ik met een glas thee in de hand een lege plek zocht. Ik deed alsof ik het niet zag. Men analyseerde het eigen spel en was tevreden.

Dat was ook de man in net pak die even later binnenkwam. Het was iemand van het bestuur. Hij begon verschillende spelers te complimenteren. Met zijn lange, magere lichaam was hij precies in de baan zonlicht gaan staan die door het bovenraampje de kleedkamer in viel. Onder het spreken verplaatste hij zijn gewicht voortdurend van het ene been op het andere, zodat hij heen en weer stond te zwaaien, met nu eens een gouden rand boven een zwart hoofd en dan weer het gewone gezicht van een bestuurslid in net pak. Ik sloot mijn ogen en hoorde de stem van de man, snijdend en onaangenaam triomfantelijk. Ik dacht aan mijn vader. Die had de laatste dagen niet met me gesproken.

De scheidsrechter kwam zeggen dat hij weer wilde beginnen. Ik wachtte tot iedereen de kleedkamer verlaten had. Toen begon ik me om te kleden. Ik had tegen mijn ouders gezegd dat ik niet mee zou gaan naar Thomas' begrafenis. Mijn moeder had geprobeerd me om te praten, mijn vader had gezegd dat ik oud genoeg was om zelf te beslissen. Ik was niet op mijn besluit teruggekomen.

Kleedkamer-Bertus kwam de theeglazen ophalen. ‘Ze zijn alweer begonnen, hoor,’ zei hij. Zelfs tot hier bleek de stem van meneer Van der Zee door te dringen. Ik pakte mijn tas en sloeg de deur van de kleedkamer met een klap achter me dicht.

Mijn ouders kwamen die avond pas laat thuis en deden alsof ik niet bestond. Mijn vader begon de krant te lezen, mijn moeder was meteen druk met het

[p. 36]

werk dat ze overdag niet had kunnen doen. Ik had willen weten hoe het was geweest, maar was als de dood dat mijn vader zou zeggen: ‘Goed’. Mijn moeder kwam om mijn voetbalspullen vragen, die konden nog met de was mee. ‘Ze zijn niet vuil,’ zei ik, ‘ik heb niet meegedaan.’

‘Mooi makkelijk,’ zei ze.

Vanachter de krant kwam geen reactie. Mijn vader zou blijven wachten totdat ikzelf met iets kwam. Ik wou dat ik hem ergens kon aanraken. Maar waar? Elke plek zou vreemd zijn.

Het dichtst bij elkaar waren we in de kerk, waar ik al van jongsaf naast hem zat, op de hoek van de rij. Hoe gewoon was het altijd geweest dat ik tegen hem aanleunde, als ik slaperig begon te worden omdat de preek zo lang duurde en het veel te warm was. Hij kon doodstil zitten luisteren, het ene been over het andere geslagen, de handen gevouwen op de knieën. Vaak had ik met een vinger de lijn van de aders op de rug van zijn hand gevolgd, me verwonderd afvragend of ik later ook zulke handen zou hebben. De dominee preekte, mijn vader luisterde, ik kon rustig in slaap vallen.

Mijn moeder stak haar hoofd om de deur. ‘Ik ga naar bed,’ zei ze. ‘Sluiten jullie de boel af? De wasmachine draait nog, maar daar hoeft verder niets meer aan te gebeuren.’

‘Waren er veel mensen?’ vroeg ik, toen we al weer een tijdje alleen waren.

Mijn vader gaf niet meteen antwoord, maar stond op en draaide de thermostaat van de verwarming lager. Daarna ging hij weer zitten, vouwde de krant die hij op het tafeltje had gelegd tot een koker en begon ermee te tikken, afwisselend drie keer op zijn rechterknie en twee keer op zijn linker, drie en twee, steeds sneller, drie en twee, drie en twee. Als een drummer ging hij op in het ritme dat hij zelf bepaalde. Hij had zijn ogen gesloten en begeleidde zichzelf door langzaam met zijn romp heen en weer te wiegen. Blijf bewegen, blijf altijd bewegen! dacht ik onwillekeurig. Zijn gedrag was ongepast, maar wel zo fascinerend dat het even duurde voordat het tot me doordrong dat dit het antwoord was op de vraag die ik had gesteld.

‘Waren er veel mensen?’ overschreeuwde ik mijn schaamte, terwijl ik opsprong en hem de krant uit de hand sloeg. ‘Doe normaal. Ik vroeg wat!’

Hij werd onmiddellijk ernstig: ‘Het spijt me,’ zei hij, ‘dit was fout van me. Dit had ik zo niet moeten doen.’ Hij raapte de krant op en bleef ermee staan. Het was opeens niet duidelijk meer wie nu als eerste iets moest zeggen. We keken elkaar zwijgend aan. Toen zei hij: ‘Ik ga ook naar bed. Sluit jij de boel maar af.’

Hij draaide zich om en liep de kamer uit.

Ik probeerde hem tegen te houden en graaide naar zijn rug, maar mijn hand gleed af op de stugge stof van zijn colbertjasje. Hij keerde zich verbaasd om, met afwerende rechteram alsof hij werd aangevallen. Ik pakte de mouw, trok die naar me toe en zocht de hand die erbij hoorde. Toen had hij door wat ik wilde. Zijn hand was altijd nog groter dan die van mij. Zo stonden we daar, wat onwennig. Twee oude bekenden die elkaar lange tijd niet hadden gezien.