De Revisor. Jaargang 17

[p. 67]

Tarjei Vesaas

‘En het sneeuwt maar door...’

Grenzeloze verlatenheid - en over de vlaktes sneeuwt het maar door.

Geen boom die leeft. Hier staat een huis, één enkel huis. Het zal insneeuwen en wordt elk uur kleiner.

Rondom het huis worden de sneeuwbanken groter. Stil en licht gaan er sneeuwsterretjes op het dak liggen. Wegen echt helemaal niks - maar uiteindelijk zullen de daksparren het onder de verpletterende last begeven.

't Is dag, enkel schemerig door die dikke grauwe tonen in de lucht. Ze veranderen niet, er is geen ophouden meer aan met de sneeuwjacht. Zo als het nu sneeuwt zal het blijven sneeuwen.

In dit alles stroomt de rivier - donker en verlaten.

Dáár, recht vooruit, doemt een grote zwarte boog op. Het is hier zo vlak dat er geen geluid valt te horen, al stroomt de enorme rivier gehaast. Donker stroomt ze hier haastig voorbij, en verdwijnt in de witte sneeuwnacht. Niets dat er in uitsteekt, niets dat ruisend weerstand biedt. Die enorme voortjagende diepte heeft er geen benul van wat weerstand is. De sneeuw hoost er in neer maar is niet te zien, kan niet blijven liggen, wordt in een glinstering van de zuigende stroom afgevoerd.

En het sneeuwt maar door...

Binnen in dat huis is het alles behalve stil: er wordt muziek gespeeld, zonder ophouden. Opboksend tegen de sneeuwjacht buiten. Ook wordt er om steeds meer muziek gevraagd, als uit koppigheid of angst, of uit een combinatie van die twee.

Spelen! wordt er met dikke tong geroepen.

Dan wordt er een toon hoger gespeeld.

Die hardnekkige roep komt van een kamer af die uitziet op de grote boog over de stroom. Diep binnen in het huis maar met zicht op de stroom buiten, daar zit een man in zijn eentje. Hij vecht voor zijn leven, tegen de sterretjes die bij duizenden neerkomen en zich op het dak neerleggen. Hij voelt het gewicht van elk sterretje afzonderlijk, want juist op hem hebben ze het gemunt. Elk duizendste deel van het gewicht gaat die kant op.

Nu zijn er alleen nog die schrille sneeuwsterretjes en hijzelf. En dan de boog. Zij drieën. Al het andere hebben de scharen afgeknipt. Of het nu verlaten, gewonnen of verloren is - hier is het in elk geval niet. Nu zijn er die ijskoude vallende sterretjes. Die zijn mooier dan een mens zich voor kan stellen. En lichter dan het lichtste blaadje leggen ze zich neer. Om hem weg te vagen dwarrelen ze over hem neer. Hij voelt hun fijne, gevaarlijke gewicht en weet dat er geen eind aan komt.

Spelen! roept hij dan op commanderende toon, en de kamer speelt. De muziek is hijzelf - dat is het enige dat deugt in het gevecht tegen de sterretjes. Maar om muziek te krijgen, moet hij zich stukje bij beetje ontdoen van wat hij in zich heeft en waarmee hij zich staande houden moet.

't Is verschikkelijk, sterretjes, denkt hij.

De sterretjes komen met diepe hopen op het dak liggen en luisteren naar hem daarbeneden, voor zijn gevoel tenminste.

Spelen! roept hij en offert opnieuw een deel van zijn innerlijk op. Alles wat er maar aan muziek te halen valt gaat harder spelen. Geen seconde kan dat de sterretjes tegenhouden, maar toch is de muziek zijn wapen. Het is een macht die hij bezit.

Nauwlettend kijkt hij naar de muur voor zich.

[p. 68]

Begint het plafond al naar beneden te komen? Nee, nog niet. Maar dat zal echt niet lang meer duren. 't Is een kwestie van tijd.

Nog lijkt hem dat niet het belangrijkste. Er is iets anders waar hij telkens weer naar moet kijken:

Die boog.

Ja, ik zie het wel zegt hij alsof iemand hem heeft gevraagd om op te letten. Het is die eeuwig langsglijdende boog, en hij staat aan het vensterglas als het ware gekluisterd.

De donkere boog blijft stromen. Ontdaan staart hij ernaar. Het vage oppervlak glijdt door de sneeuwnacht, kent geen einde, houdt niet stil, heeft geen begin. De man die toekijkt voelt zijn ogen eraan verkleven.

Hier komt-ie gebogen binnendraaien probeert hij dan onder de druk van zijn eenzaamheid en inspanning te zeggen. Het is een herinnering aan vroeger - nu is het alleen nog maar een plooi in zijn tong.

Och nee zegt hij gauw, nu niet meer. De boog verandert nog geen greintje. De boog stroomt haastig voorbij.

Wij luisteren zeggen de sterretjes op het dak, eentonig en zinloos. Maar ze zijn wel de Dood.

Meteen moet hij zich van de rivierboog losrukken om voor zijn leven te vechten.

Spelen! roept hij hoewel het nog niet opgehouden was, maar integendeel uit alle macht speelt.

Het huis staat door tonen op springen. Verlaten staat het erbij, als een vergeten speeldoos.

Daar had je het:

Met een schok kwam de muur een eind naar beneden. De eenzame man zag het met zijn flets wordende ogen. Die sperden zich open.

Buiten waren de sterretjes nu talrijk genoeg geworden, en nu begaven de balken het een klein stukje.

Wij luisteren zeggen de sterretjes. Ze luisteren aandachtig en intussen komen er steeds meer afgedaald.

Dan wordt er ook van diep uit de kamer vandaan harder geroepen. Dat is de muziek en de vraag om muziek - hij weet alleen niet hoe dat is gekomen. Het botst. De ene helft roept: Spelen! Spelen!

Wij spelen de hele tijd antwoordt de muziek.

Niet genoeg. Meer spelen!

Wij spelen toch steeds maar antwoordt de muziek radeloos. Maar we hebben de tonen niet meer.

Daar luistert Gene Zijde niet naar: Waarom spelen jullie niet zoals je moet?

Hij krijgt ten antwoord:

De scharen zijn aan de gang geweest met knippen.

Ja nou. De scharen. Hij denkt geschrokken aan de scharen. Weet niet wat dat zijn.

Onderwijl sneeuwt het. Vederlicht vleien de sterretjes zich neer. Wij luisteren zeggen ze verlammend eentonig. Een zuigend luisteren. Alles gaat naar hem in de kamer toe, al wat verbrijzelen, vermalen en opzuigen kan. De versterkende strengen die ééns hierheen liepen zijn stuk voor stuk doorgeknipt. Waar zitten die verborgen scharen? Wat hij weet is heel beperkt. Maar hij houdt het uit.

Spelen! commandeert hij in de ban van zijn bewusteloosheid.

Wij spelen zo dat het huis erdoor op springen staat antwoordt de muziek.

Buiten loopt die donkere boog. De man tuurt er vanuit zijn ingesneeuwde huis naar. Hij kan nooit mee. Nu is de kamer wéér kleiner geworden. Het plafond is dichterbij gekomen. Op hun zuigende manier luisteren de sterretjes het merg uit hem. Hij voelt het gebeuren.

Er moet iets gedaan worden! denkt hij.

Maar vóór dat is gedacht knippen de scharen het al af. Al die duizenden strengen die hij had, waar zijn die gebleven? De scharen staan buiten voor de deur te knippen. Hij wroet tussen afgeknipte eindjes.

Ik wil niet denkt hij.

Hij begint namen af te roepen die heel erg veel vreugde of heel erg veel verdriet betekend zouden kunnen hebben.

Afgeknipt wordt er gemeld. Gewoon een klein klikje, dat afgeknipt-afgeknipt betekent.

Eens waren er veel belangrijke dingen! Ik moet ermee in verbinding komen.

Afgeknipt wordt er gemeld.

Gebeurtenissen, grote en kleine, talloze: afgeknipt. Het waren korte gebeurtenissen, nou en of. Iets dat voorbij ging en na een poosje weg was - zoals de regen van een opgeheven voorhoofd verdampt.

Hij neemt een stuk van zichzelf voor meer muziek. Ziet niet langer in wat muziek is en wat hijzelf. De scharen zijn aan de gang geweest. Een wirwar van

[p. 69]

strengen wappert op dode windvlagen heen en weer.

Spelen! roept hij.

Dat doen we antwoordt de arme muziek.

Stukje bij beetje komt het plafond verder naar beneden.

Luister! zegt hij.

De muziek wil niet luisteren. Speelt voor haar leven.

Hij blaast met muziek de muren op - het helpt niet. Hij neemt een nieuw stuk van zijn kostbare tijd en werpt dat in een niet te verzadigen duister. De massa's koude sterretjes luisteren leeg en dodelijk naar hem daar beneden, en willen hem met hun blinde schellen uitzuigen. Nog steeds staart hij naar de boog buiten.

Grenzeloos en verlaten - en toch nauwelijks ruimte om zich te verroeren. Wilder sneeuwt het niet want dat kan niet, maar het kan zo schijnen en de stroom draagt de vlokken haastig weg en is weer als tevoren. Het huis is als ware het een doosje, door een of ander enorm kind achtergelaten in de sneeuw - en vergeten.

Dan wordt het donker en is de dag voorbij. Er is weinig tijd om nog iets te doen.

Tegen middernacht wordt de muziek toch luider - hoe hij het ook voor elkaar gekregen mag hebben. Het donker maakt misschien dat het zo klinkt.

In de krachtproef is het stil aan het dak, terwijl dat zachtjes naar beneden komt. De sterretjes luisteren zo dat het zeer doet, of het nog niet genoeg is? De muziek gaat harder, wilder spelen, zodat er uit de stilte geen enkel geluid door kan dringen tot in het hart van hem die er zo slecht aan toe is. Van hem die aards en onbedwingbaar is.

't Zijn de scharen denkt hij. Kon ik er maar voorbij glippen, dan... denkt hij weerbarstig.

Nu is hij kleiner, en wordt nòg kleiner. Het gaat op aan muziek. Maar nog is hij er, al kan hij de enorme boog alleen niet meer zien. Die stroomt in het donker waarschijnlijk wel door, maar in zijn ogen is er geen licht genoeg meer om hem te kunnen ontwaren.

Onder het gewicht van de sneeuw buigt de kamer door. Wordt samengedrukt. Hijzelf houdt niet veel plaats - ook al is hij nòg zoveel kleiner. Hij houdt de adem in en luistert naar de sterretjes waar hij tegen vecht. Hij en zij luisteren naar elkaar, als bij een bevende krachtmeting zonder bewegingen...

Spelen! roept hij en wordt kleiner.

Wat is er? roept hij ook, de sneeuwnacht in. Maar daar wordt niets over gemeld.

Nu zal het wel na middernacht zijn. Het sneeuwt, bij blinde vlagen. Het huis speelt. Piepklein staat het er, maar nog steeds heeft hij wat om mee door te gaan. Het is alsof niemand hem klein kan krijgen. De wanden komen naar binnen toe, op hem af. Het plafond komt naar beneden.

De scharen, en al wat ze hebben geknipt, zijn op afstand geraakt. Nu heeft hij genoeg met het gevecht te stellen.

Wat is er verder nog?

Geen levende ziel die dat weet.

Bewegen kan hij zich amper meer, maar...

En over de onbedwingbare ziel heen sneeuwt het door. Bruist 't naar buiten uit sluiskolken die nooit leeg raken. Alles aan de grote boog is één vormloze duisternis. De sneeuwbanken worden snel hoger. Het huis staat te spelen, en kan maar niet ophouden huis te zijn.

1959

Uit het Noors vertaald door Saskia Glazenburg, Tanja Bouwman en Mick Spaan

[p. 70]

De schreeuw

Het was gewoon toeval dat het ons drieën overkwam. Nu naderhand zijn wij één geworden, maar buiten dat we elkaar zo'n enkele keer gedagzeiden kenden we elkaar vóór dat ernstige voorval nog niet zo erg goed.

Op een zomerdag zijn we elkaar eens tegengekomen, op weg naar dezelfde beek. Een visbeek, als pleziervissers zijn we bij elkaar gekomen. Het was een warme dag. Je bloes plakte tegen je lijf. Het pad naar de beek slingerde langs een grote hoop bergpuin, waar windstootjes van warme steenmassa's af kwamen.

We liepen aan de meest simpele dingen te denken. Hadden gemeen dat we mannen waren. Liepen te praten over weer en wind en geluk bij vissen - zoals mannen doen als ze geen andere kanten van zichzelf hoeven te laten zien.

Na een tijdje hoorden we de beek temidden van de hitte verlokkelijk kabbelen.

Eén van ons zei:

‘Hier gaat een paadje rechtstreeks over de hoop bergpuin heen, zie ik. Er zitten merktekens op de stenen. Zullen we dáár niet gaan lopen’?

Dat deden we. De beek kabbelde zo verlokkelijk dat we het kortere maar zwaardere pad namen. We volgden degene die met het voorstel was gekomen op de hielen. Hij had bruine, halflange rubberlaarzen aan. Allemaal droegen we rubberlaarzen, en de schachten van de laarzen kletsten vinnig tegen onze benen terwijl we van de ene steen naar de andere over de holtes in het bergpuin heen sprongen.

Naar wat er ónderin die gaten zat hebben we nooit gekeken. Terwijl we sprongen vingen we enkel vage indrukken van duistere openingen op. Die gingen ons niet aan.

We kwamen er zonder moeite overheen. Hadden nu alleen nog maar die laatste, verspreide rotsblokken te nemen die ons van die beste beek scheidden...

Zonder de geringste waarschuwing barstte daar De Schreeuw los, pal aan onze voeten. Opeens zaten wij er middenin. Tussen twee stenen laaide De Schreeuw op in de lucht. Hij zag eruit als een gevilde pad die zich voor het gezicht van een gestreepte slang wierp en weer opsprong.

Goeiegenade! - Buiten zinnen van het geluid zette een van ons bliksemsnel de hak van zijn laars op de slangekop en verbrijzelde die. Misschien had de slang wel niets gedaan. De druppels gif zaten tenminste nog in hem, want die zakten als een bitter soort zweet uit zijn gekraakte schedel in de aarde neer. De droge zanderige aarde slorpte het op. De rest van het slangelijf danste rond in grotere en kleinere achten en zou daar, zoals er in de legende staat geschreven, mee door moeten gaan tot zonsondergang.

Nee, aan de slang moesten we geen tijd meer verkwisten! We hadden wel wat anders om aan te denken. We schoten alleen maar toe en grepen De Schreeuw met verstijvende handen beet. We móesten wel - alsof ons leven ervan afhing. Niemand had er een idee van wie van ons het deed, want we waren niet langer drie mannen met drie paar handen: samen waren we één, en grepen dat onnoemelijke om weg te stoppen.

Geen woord. Maar we renden er wel vandoor.

En renden maar door. Wèg ermee. Waren zo snel om de rolstenen heen gerend als nog nooit iemand dat heeft gedaan. We renden verder tot we het dich tstbijzijnde huis hadden bereikt. Dat was het mijne. Half uitgeput glipten we het binnen. Mijn huis was nu opeens ons aller huis geworden - want hier moesten we het verschrikkelijke maar verstoppen. Waarom we het verstoppen móesten, het verband, daarover waren er geen vragen. Hier was ons leven in het geding.

Maar eenmaal in huis verstilde het gejammer niet en terwijl we in verwarring over de vloer rondsprongen en door De Schreeuw niet meer wisten wat we deden, toen zagen we goede geburen met emmers in hun knuisten hier ijlings op aan komen stormen om de brand in het huis te blussen. Zo kwam het hen voor.

Maar even vlug en doodsbenauwd renden ze de deur weer uit, na bij ons binnen te zijn wezen kijken. En wij, we voelden wel dat er onophoudelijk iets gedaan moest worden. We vlógen het huis langs en sloten alle voor de zomer openstaande ramen en alle deuren af, staken papier in sleutelgaatjes om elk geluid te smoren dat door wilde breken. We deden dat

[p. 71]

met bewegingen die niet de onze waren, leek het wel, en hapten naar lucht zonder de hele tijd echt te weten wat we deden.

Toen werd het pas echt beroerd. De Schreeuw lag rode vuurzeeën omhoog te zenden, terwijl alle openingen naar de wereld dicht waren en elke minuut dichter en zwarter werden. Nog een laatste maal moesten we ingrijpen, en met flets wordende ogen pakten we dat aan. We deden het enige dat onze verwarde zinnen nog uit konden denken: we grepen De Schreeuw en verzwolgen ieder ons deel. En maakten het hier dodelijk stil.

Sindsdien zijn we blijven lopen alsof we aangestoken lichten droegen. Wij zijn drie mannen met zachte stem, die nooit uit elkaar kunnen gaan. We glimlachen bescheiden naar allen die we tegenkomen, en zij die we tegenkomen glimlachen vriendelijk terug. En weten van niets.

1959

Uit het Noors vertaald door Mick Spaan