De Revisor. Jaargang 17

[p. 86]

Jean-Paul Franssens
Sonntagskuchen

Jaren geleden, ik was toen tweeëntwintig, studeerde ik in een Duits stadje op een Kunstschool. Halverwege een heuvel had ik bij Frau Kratz een kamer gehuurd. Een prachtige, bomvrije kamer waar ik bijna vier jaar heb gewoond. Frau Kratz was een sloof. Een trage vrouw van in de vijftig die, als het er op aankwam, een doordrammerige strengheid aan de dag kon leggen maar die ik om mijn vingers wond omdat ze, ook al was ze eerder zestig dan vijftig, ernstig verliefd op me was. Ze kreeg altijd ongezonde rode plekken in haar gezicht als ze bij me in de buurt kwam. Ze stelde zich aan als een kind van achttien en was stinkend jaloers op de meisjes die onder het dak piepkleine mansarde kamertjes hadden gehuurd. Ze klopte elke zondag steevast om halftien op mijn deur omdat ze wist dat ik dan nog in bed lag, om me haar eigengebakken ‘Sonntagskuchen’ te komen brengen. ‘Bitte Herr, der Sonntagskuchen. Frisch gebacken. Een jonge maag heeft altijd honger. Geniet er maar van, u bent veel te dun.’

Nu, zijzelf glom van het overtollige vet met die rode vlekken in haar gezicht. Naast de kachel stond een vuilnistonnetje en daar kieperde ik het oneetbare gebak zonder pardon in, zodra ze de deur na veel geaarzel achter zich had dichtgetrokken.

Die kachel werd verzorgd door haar tachtigjarige echtgenoot. Als ik thuis was en hij kwam met een emmertje eierkolen en briketten om mijn kachel bij te vullen, mocht hij even bij me zitten en gaf ik hem een glaasje jenever als het er was. Hij vertelde over zijn jeugd. Zijn magere knietjes over elkaar. Zijn nattige oogjes glinsterden als hij van vroeger vertelde. Ik had een elektrisch scheerapparaat en daar wilde hij zich altijd mee scheren, maar dat mocht niet want ik was vies van al die schilfertjes in zijn gezicht. Ik vond hem aardig, ook omdat hij de nazi's zwijnen noemde en als communist in een concentratiekamp had gezeten. Een lieve, oude, breekbare man die elk ogenblik uit elkaar kon vallen. Hij vertelde hoe hij als jongen met zijn vader op jacht ging die, toen het een keer goed misging, door een wild varken in stukken was gereten. Een spannend verhaal waarin hij zichzelf had weten te redden door in een boom te klimmen.

‘Maar ik moest wel toekijken hoe dat in zijn werk ging. Ik kon niets doen. Ik was nog een kind. Toch schaam ik me nog steeds dat ik daar veilig in die boom hing en hij om hulp schreeuwde. Wat had u nu gedaan als uw vader zoiets was overkomen? Dan ben je toch machteloos als je zo klein bent. Of niet soms?’

Ik gaf hem groot gelijk en zei dat ik zelfs bang voor muizen en spinnen was. Dan lachte hij tevreden, kreeg nog wat jenever en begon al weer aan een andere geschiedenis.

‘Het leven gaat zijn gang. Goed of slecht. Een keer moeten we er allemaal aan geloven. Dat houdt niemand tegen. De ene jong, de ander oud. Ik heb de langste tijd er op zitten.’

Dat kon ik niet ontkennen.

[p. 87]

Ze noemden elkaar Vatti en Mutti. Frau Kratz en hij.

‘Ze heeft me om mijn geld getrouwd. Om dit grote huis. Ze heeft gaten in de zolderwanden geboord om naar de meisjes boven te gluren als die 's avonds bezoek hebben van de studenten,’ zei de oude Kratz.

‘U moet zijn verhalen niet geloven,’ zei zijn vrouw, waarbij ze op haar voorhoofd tikte. ‘Hij is al jaren niet meer goed. Hij heeft u zeker over die jachtpartij met zijn vader verteld van vroeger. Helemaal niet waar. Zijn vader is heel erg oud geworden. Daarbij drinkt hij in het geniep. U geeft hem toch geen drank hoop ik?’

Dat beaamde ik en inderdaad hoorde ik hem 's avonds op de gang wel eens de weg naar school vragen, waarbij hij zachtjes huilde en om zijn moeder riep, maar dat was natuurlijk Frau Kratz.

In het trappenhuis stonk het. Een weeë lucht. De leuningen waren kleverig. Onbegrijpelijk, want dagelijks slofte Frau Kratz met emmer en dweil de trappen op en af. Ook maakte ze de gang van de benedenbuurman schoon, waarmee ze later is getrouwd nadat haar man op mijn kamer in elkaar zakte en dood was. Tenminste dat geloofde iedereen dat hij toen dood was. Ik denk er tot op de dag van vandaag heel anders over.

Die kamer. Op de grond stond een elektrisch kooktoestelletje, waar ik zo aan gehecht was dat ik het nog jaren lang overal naar toe heb verhuisd. Je kon er met gemak een pan zuurkool met Eisbein voor vier personen op gaar krijgen. Ik had een wastafel met een spiegel er boven en twee royale ramen waar tussen mijn schrijftafel stond. Dat wil zeggen alle spullen in de kamer waren van Frau Kratz. Toen ik er een paar weken woonde zei ik haar dat ik dringend een schrijftafel nodig had. Dweil. Dweil. Een sloom mens, maar een paar dagen later stond er een prachtig bureau. Een beetje aan de protserige kant met die pilaren links en rechts en de leeuwekopjes van echt Teutoons eikehout. Het was zo breed dat als je er achter zat je moest opstaan wanneer je iets wilde pakken dat tegen de wand lag. Die schrijftafel was de trots van Frau Kratz. Zoals trouwens mijn hele kamer. De vloerbedekking bestond uit een onverwoestbaar stuk zeil. Er zat een patroon in dat een rococotapijt trachtte te imiteren. Bijna felrood en geel met bloemen en guirlandes. Erg lelijk.

Frau Kratz dweilde elke dag de vloer en zette de schrijftafel donderdags in de was om hem vrijdags uit te wrijven. Er stond een bank in die je in één ruk in een bed kon veranderen; een klerenkast en een asymmetrisch tafeltje op drie vergulde poten. Alles bij elkaar kon het niet onsmakelijker en toch heb ik er met veel plezier gewoond.

De grauwe, oplopende straat. Dat bruinrode, bakstenen huis met een getraliede deur en keldergaten waarin bij de naderende winter de eierkolen en briketten naar binnen werden geschept. Niet door de kolenboer maar door de verbruiker. Ze lieten de kolen daar meestal een hele dag liggen om ze tegen de avond de kelder in te gooien, dan kon iedereen zien hoeveel brandstof ze zich in één keer konden veroorloven.

Die Frau Kratz was toch eigenlijk een kreng van een mens. Ik kwam een keer thuis en toen stond die oude man van haar in een dun, veel te wijd colbertje, voor de stoep die eierkolen naar binnen te scheppen. Ik zei tegen zijn vrouw dat hij toch tenminste een overjas aan moest doen omdat het al behoorlijk koud werd.

‘Hij heeft het zo al jaren gedaan en is er nooit ziek van geworden. Zijn overjas draagt hij alleen zondags want door de week komt hij toch niet naar buiten. Waarom helpt u hem niet even, dan is hij des te eerder weer in de warmte.’

Misschien hoopte ze er op dat hij snel dood

[p. 88]

zou gaan om met de benedenbuurman te kunnen trouwen. Bij hem leende ik een schep en ik stuurde de oude naar boven. Dat ik in de winter niet eens ben gestikt van de kolendamp door die briketten. Ik moest voor het naar bed gaan een paar in een natte krant wikkelen en op de gloeiende eierkolen leggen, dan lag het vuur er 's morgens vroeg nog mooi bij.

Frau Kratz stonk een beetje. Ze rook naar gekookte bloemkool, te lang gedragen ondergoed en vooral naar zweet dat zich in grote donkere plekken en kringen onder haar oksels aftekende. Als ze in mijn kamer was geweest, zette ik 's zomers en 's winters direct de ramen open. Terwijl ze boven, waar de meisjes hun kamertjes hadden, een ligbad had met een plastic gordijn er voor. (Er zaten inderdaad gaatjes in die wanden, ik heb ze zelf gezien en heel geniepig dichtgestopt.) De meisjes mochten er voor één mark vijftig ook in. Dan hing er beneden een touw voor de trap met een kartonnetje ‘Durchgang Verboten!’ Maar dat werd meestal vergeten. Ik ging er nooit in bad. Ik waste me op mijn kamer. Mijn oksels en kruis naar behoren en mijn voeten in koud water terwijl ik twee maal per week in de kunstschool onder de douche ging.

Al kon ik een potje bij haar breken, op één ding werd door haar streng gelet en daaraan viel niet te tornen: elke eerste van de maand diende de kamerhuur te worden voldaan. Geen dag uitstel want dan stond ze de volgende dag, voor je de deur uitging, op de gang:

‘Heeft u gisteren niet iets vergeten, meneer?’ Dan volgde een litanie van minstens tien minuten. Dat zoiets ongepast was. Tegen de regels en afspraak. Waar we naar toegingen als iedereen daar zo slordig mee omging. Dat ze altijd voor iedereen haar best deed en altijd klaarstond maar dat ze wanbetalers niet in haar huis kon dulden, dat ze zoiets van mij wel het allerminst had verwacht.

Zondagochtend half tien. Ik sta een week achter met huur betalen maar het is me steeds gelukt haar te ontwijken. Er wordt aan mijn deur geklopt. Aanvankelijk nog aarzelend, maar allengs doordringender. Ik doe de deur niet open. Waarom komt dat mens ook zo vroeg? Waarom zeg ik daar nooit iets van. Dat ik 's zondags wil uitslapen. De deur is van buiten alleen met een sleutel open te maken maar dat kan me niet redden omdat Frau Kratz overal sleutels van heeft. Van alle deuren in het hele huis, die ze aan een vettig koord ergens onder haar jasschort verborgen houdt. Nog één maal een venijnige riedel klopjes. Terwijl ik onder mijn dekbed kruip zie ik het voor me hoe ze de sleutels onder haar borsten vandaan graait.

Eén week huur. Ze komt binnen. Ik verroer me niet. Ik ben er niet. Ik ben onzichtbaar. Ze zet het bordje gebak op het driepoottafeltje. Ik ruik haar. Ik ruik het stuk taart. Ik ruik de baklucht die ze met zich meedraagt. Maar ik ruik nog meer. Parfum. Een zware Hema-odeur. Een zoet, misselijkmakend ateliermeis-jes-van-vroeger luchtje.

‘Meneer,’ fluistert Frau Kratz mierzoet. ‘Meneer, ik weet dat u niet slaapt. U kunt mij niets wijsmaken. Ik zie het dekbed bewegen door uw adem. U bent opgewonden door mijn komst. U lag al op mij te wachten omdat u weet dat ik met de taartpunt kom die u steevast in de vuilnisemmer gooit. Wat bent u toch dom als u denkt dat ik dat niet wist. U heeft hem van begin af aan in de vuilnisemmer gesmeten. Dat is erg oneerlijk. Mijn taarten worden steeds lekkerder. Steeds vind ik nieuwe recepten. Voor u. Steeds ben ik op zoek naar nieuwe taartvariaties. Allemaal voor u die ze weggooit. Vandaag zit er slagroom op met vruchten. En mij 's maandags steeds maar voorliegen dat hij zo lekker was. U bent amper het huis uit, dan sta ik al in uw kamer en kijk in de vuilnisemmer om wederom vast te stellen dat u me weer schromelijk heeft voorge-

[p. 89]

logen. Liegen met die vriendelijke glimlach op uw gezicht waar ik zo van hou. Waar ik van droom en waar ik niet buiten kan. De angst u straks te verliezen als uw studie is afgelopen. Kom te voorschijn.’

Wat een toestand. Ik knijp mijn ogen nog steviger dicht, zodat ze bijna pijn doen. Ik hoor geritsel van kledingstukken. Knopen worden losgemaakt, een ritssluiting opengetrokken. Lieve deugd. Die kleedt zich uit. Waar moet ik naar toe?

‘Kom te voorschijn. Al ben ik wat aan de stevige kant. Ik mag er nog altijd zijn. Er zit likeur in de taart. Ik heb er echte, dure likeur in gedaan.’

Voorzichtig til ik het dekbed op en gluur vol afgrijzen door een plooi. Daar ligt Frau Kratz naakt voor mijn bed geknield. Of dit alles nog niet erg genoeg is: ze heeft een lintje in haar haar gedaan en oorbelletjes in, waardoor haar rode, vlekkerige gezicht nog boller en opgezwollener lijkt. Ik duik terug.

‘Bitte Herr, für die Miete...’

Ik kom niet meer te voorschijn. Hoe lang is ze daar gebleven? Eindelijk gaan de kleren weer aan. Ik hoor haar snikken en aarzelend naar de deur gaan.

‘Eet dan in vredesnaam voor één keer die taart op.’ Dan sluit ze de deur en ben ik bevrijd. Gloria. Kamerjas aan en de ramen open. Daar staat de taart. Kom op. Ik neem een hapje. 't Is helemaal niet zo vies deze keer. Nog een hap en ik denk hoe ze daar op het bloemetjeszeil lag neergeknield. Dan stop ik er mee en neem me voor het ergens buiten in een afvalbak te stoppen.

De volgende morgen? Ze staat voor mijn deur. Daar is geen ontkomen aan. Hoe het met de huur zit en dat het toch geen pas geeft om meer dan een week huur achter te zijn. Enzovoort, enzovoort.

Toch bleef ze trouw haar ‘Sonntagskuchen’ brengen, die ik even trouw ergens op straat wegmoffelde.

Onderwijl werd de oude Kratz steeds magerder. Zijn broek hield hij met één hand vast, anders zakte die af. Frau Kratz bezwoer me hem absoluut geen druppel drank meer te geven, want dat kon zijn dood betekenen. Met moeite kwam hij mijn kamer binnen met zijn emmer eierkolen en briketten. Die had hij toch maar helemaal alleen uit de tochtige kelder moeten halen en de trap op moeten slepen. In dit geval nam zijn vrouw het kennelijk niet al te nauw als het er om ging de dood buiten de deur te houden.

Ik nam hem gauw de emmer uit zijn knokige handen. Wat was die man wit. Hij hijgde onregelmatig. Op zijn jukbeenderen had hij twee vuurrode blosjes alsof ze er door een of andere kwaadaardige grappenmaker op waren geschilderd. Ik nam me voor Frau Kratz te waarschuwen hem niet meer naar die kelder te laten gaan om die kolen. Tenslotte was het voor mij een kleinigheid ze op te halen. Ik liet hem zitten en hij begon onmiddellijk te praten. Ik kon hem niet verstaan, het was een of ander onbegrijpelijk dialect wat hij aan het brabbelen was. Maar hij sprak niet met mij. Hij had het tegen een denkbeeldig persoon. Hij probeerde die wat uit te leggen. Hij hijgde niet meer. Het leek of dat gepraat hem goed deed. Hij had bijzonder veel aardigheid in het gesprek, waarin hij van een denkbeeldig persoon ook antwoord scheen te krijgen, wat erg komisch moest zijn want hij lachte eigenlijk te uitbundig voor zo'n broos mannetje. Hij kwam doelbewust overeind. Bijna veerkrachtig. Hij leek een ander mens te zijn geworden. Het gesprek had hem echt goed gedaan. Hij keek mij olijk maar ook vastberaden aan en liep naar de wastafel waarnaast op de betegelde vensterbank mijn philishave lag. Hoe wist hij zo gauw het stopcontact te vinden? Ik

[p. 90]

liet hem begaan toen hij zich als een kind zo gelukkig begon te scheren. Dat was nog eens wat anders dan dat gekrab met die scheermesjes. Hij stak zijn kin omhoog en trok zijn huidglad. Ik nam me voor het ding direct grondig schoon te maken want de huidschilfers dwarrelden en sprongen alle kanten op.

Ik zag in de spiegel hoe zijn gezicht verstarde. Alsof iemand plotseling de rode blosjes had uitgeschakeld. Hij liet het scheerapparaat uit zijn handen vallen. Hij verstijfde. Zijn hals werd een strakke, uitgerekte pees. Hij viel achterover tegen mijn schrijftafel en zakte vervolgens op de grond in elkaar. Mond wijd open. Uitpuilende ogen. Mijn intuïtie zei me: die leeft niet meer. Consternatie. Nog nooit had ik een mens zien doodvallen en zeker niet in een Duitse huurkamer. Ik vluchtte. Dat wil zeggen, ik holde naar boven, naar Frau Kratz.

‘Dood. Die is dood,’ zei ze. ‘Dat zie ik direct. Hartverlamming. Ik wist zeker dat het vroeg of laat zou gebeuren.’

Over het gesjouw met die kolen hoefde ik in elk geval geen opmerking meer te maken. Ik droeg hem met de zwaar steunende vrouw naar boven in zijn woning, waar we hem op een divan neerlegden. Het leek alsof hij me, eer ik naar beneden ging, even toeknikte. Zo van: welbedankt voor het scheren. Moet je eens zien hoe keurig ik er bij lig.

Mijn scheerapparaat was nog dapper aan het draaien, die trok zich nergens wat van aan. Ik had geen zin meer alleen op mijn kamer te blijven. Ik ging een glas bier en een borrel drinken ik de kroeg van Onkel Willy, mijn stamcafé.

Ik bleef in het café hangen. Ik zit met Onkel Willy aan de stamtafel en wie komt er binnen? De oude Kratz gaat zwijgend tussen ons in zitten. Hoed op. Jas aan en netjes geschoren. Ik schrik niet. Ik ben verbaasd maar ik schrik niet. Hij steekt zijn magere vinger op en Onkel Willy komt met een glas en een kruik ijskoude wacholder Schnaps. Hij schenkt hem een borrel in. Zwijgend wijst de vinger naar mijn leeg glaasje en Willy schenkt mij er ook een in. Een bier er naast, beveelt de vinger. Proost. Hij slaat de drank in één slag achterover en Willy giet hem ongevraagd een tweede in, die hij even laat staan om hem vervolgens met de rustige teugjes die ik van hem ken, in een minuut of tien leeg te drinken. Dan legt hij een bankbiljet op de tafel en verlaat zonder een woord te hebben gesproken het café.

Ik zeg niks. Wat moet ik zeggen? Dat de oude Kratz een uur geleden in mijn kamer is doodgevallen? Daar had ik eerder mee moeten aankomen.

‘Een krasse oude baas,’ zegt Onkel Willy, ‘die moet toch in de tachtig zijn. Die oude mensen houden zich goed tegenwoordig. Maar weinig spraakzaam.’

Ik kom laat thuis. Ik kan onmogelijk bij Frau Kratz naar haar man gaan vragen. Hoe is het mogelijk dat een mens zich wat de gezondheidstoestand van zijn medemens betreft zo deerlijk kan vergissen? Ik neem me voor het schoonmaken van mijn scheerapparaat tot de volgende dag uit te stellen terwijl ik de ergste haartjes en schilfers al vast in de wasbak wegspoel. Ik leg het geopend in de vensterbank om me er aan te herinneren hem uit te borstelen zodat ik me niet kan vergissen en ga naar bed.

Als ik 's morgens mijn kamer verlaat, loop ik op de trap twee zwart geklede mannen in de weg die een doodskist naar boven dragen.

‘Die oude Kratz van jou is dood, hè?’ zegt Onkel Willy als ik die avond bij hem in het café kom. ‘Gisteravond zat hij hier nog. Het kan gauw gaan met die oude mensen.’