De Revisor. Jaargang 17

(1990)– [tijdschrift] Revisor, De– rechtenstatus



[pagina 70]
Mang Ke
Inleiding Na een eerste bloeiperiode in de twintiger en dertiger jaren van deze eeuw is het de moderne Chinese poëzie lange tijd - tot ruim tien jaar geleden - niet voor de wind gegaan. De oorzaak van haar onfortuinlijk lot was politiek: de communisten lieten al voor hun machtsovername in 1949 geen enkele twijfel bestaan over de rol die kunst en literatuur in de Volksrepubliek toebedacht was en hebben zich de volgende dertig jaar flink ingespannen om hun opvattingen daaromtrent in de praktijk te brengen. De optelsom van intimidatie (intellectuelen-pogroms), propaganda en de controle over de media door de partij voldeed om het Chinese literaire landschap lange tijd in een dorre woestenij te veranderen, hier en daar opgefleurd door een sociaal-realistische boortoren of staalfabriek waarvan de immer stijgende produktie aanleiding tot gedichten mocht zijn. Na de Culturele Revolutie (1966-1976), klap op de vuurpijl van het Maoïstisch bewind, werd het politieke klimaat aanmerkelijk milder. Schrijvers, dichters en kunstenaars grepen de gelegenheid met beide handen aan en begonnen zich te roeren. Jintian (Vandaag), het eerste literaire tijdschrift pur sang, voor publikatie waarin politiek engagement alleen niet voldoende was, werd aan het eind van de zeventiger jaren opgericht door de dichters Bei Dao en Mang Ke. Hoewel het blad een vroegtijdige dood stierf - d.w.z. na korte tijd verboden werd - heeft de groep rond Jintian in zekere mate de toon gezet voor de opkomst en ontwikkeling van een nieuwe literatuur. De poëzie van deze nieuw opgestane generatie dichters botste frontaal met de sociaal-realistische traditie: niet alleen was het niet netjes om pessimisti-
[pagina 71]
sche gevoelens over de maatschappij of het eigen bestaan in druk te verspreiden, maar bovendien weigerden deze dichters zich te bedienen van ondubbelzinnige en goedgekeurde beelden. Aanvankelijk werd hun werk voor zover gepubliceerd en besproken simpelweg als ‘raar’ omschreven; later werden ze door de officiële kritiek tot ‘duistere dichters’ bestempeld, een onvriendelijk bedoeld etiket dat later een geuzennaam zou worden. De jeugdige aartsvaderen van de nieuwe Chinese poëzie (Bei Dao, Mang Ke, Duoduo) zijn inmiddels gevolgd door talloze ‘generaties’ en ‘-ismen’. Deze onstuitbare opbloei (en wildgroei) binnen een decennium is nauwelijks verbazend. Ten eerste doet men hier en daar duidelijke pogingen tot een inhaalmanoeuvre op het westerse Modernisme; ten tweede is de Chinese poëzie tientallen jaren lang monddood gemaakt en kenden de afgelopen jaren een navenante uitbarsting van publikaties. Met name tijdens en vlak na de Culturele Revolutie maakten bij voortduring van bloed doordrenkte vlaggen, gedenkstenen etc. hun opwachting in de nieuwe poëzie, die daar in zekere zin gezien de beleefde gruwelen ook niet hadden kunnen ontbreken. Maar er is sprake van een duidelijke ontwikkeling: de dichters laten zich steeds minder dicteren door politiek en maatschappij en schrijven in dat opzicht steeds artistieker werk, dat geregeld gebruik maakt van hermetische beelden en drijft op het associatie-vermogen van dichter én lezer. Mang Ke (pseudoniem van Jiang Shiwei, 1951) is zoals gezegd een van de aartsvaderen van de nieuwe Chinese poëzie. Als vele van zijn generatiegenoten is hij getekend door de Culturele Revolutie, een periode die hem zijn jeugd (of in elk geval een andere jeugd dan die hij gehad heeft) afhandig heeft gemaakt. Misschien komen daar zijn obsessie met tijd en zijn angst voor het ondergaan van de zon vandaan; beide zijn terugkerende thema's in zijn werk (zie De dag van vandaag). Naar de bron van de fysieke, gewelddadige beelden (die niet alleen in Mang Ke's werk maar bijvoorbeeld ook in dat van Qiongliu en Duoduo opduiken) en de afstandelijke afkeer waarmee hij ze in De voorbijganger schetst hoeven we nauwelijks meer te zoeken. Na jarenlang prominent aanwezig te zijn geweest in (Chinese) bloemlezingen en vele tijdschrift-publikaties is in het voorjaar van 1989 Mang Ke's verzamelbundel uitgekomen - net op tijd. Een keuze uit die bundel zal opgenomen worden in Een onafzienbaar ogenblik, een Nederlandstalige bloemlezing van de moderne Chinese poëzie die in juni van dit jaar bij Meulenhoff verschijnt. Maghiel van Crevel

[pagina 72]
De nachtkar van vier samen slapende handen glipt er éen plotsklaps weg als een inktvis, bedreigd op een zeebodem van nachtelijke terreur proest hij mondenvol rook uit en maakt haastig dat hij wegkomt in een oogwenk is hij spoorloos ondergedoken in de vissige groentebedden in zee het duister is als een stinkend moeras de sterren zijn als luizen op het lijf van de arme op het troosteloze gras slechts een kale boom die stijf rechtop staat nu eens lijkt hij een rover die de weg verspert en biedt een angstaanjagende aanblik dan weer lijkt hij iemand die eerder ons pad gekruist heeft: een goede oude vrouw kras, met rechte rug en op haar hoofd een stenen kruik elkeen kent zijn ongeluk net als zijn gedachten maar in mijn hersenen lijkt nu wel een bosbrand uitgebroken de dieren schieten alle kanten op elk weg van deze onheilskolk alleen een uiterst koelbloedige vos loopt zonder zich te haasten op en neer: hij heeft net een konijn beslopen en hoewel het konijn van schrik al doodstil zit met ratelend hart blijft de vos maar aarzelen alsof hij bang is in de val te lopen en de moed voor de sprong nog mist hij komt een stapje dichterbij en gaat er weer een achteruit schudt met zijn hoofd en zwaait met zijn staart, een uiterst koelbloedige vos: een tweede ontwaakte hand, nu éen die zich uit wil strekken naar haar borst elkeen kent zijn ongeluk net als zijn gedachten waar zij vannacht aan denkt weet ik natuurlijk niet noch weet ik of haar beide handen wakker zijn of diep in zoete slaap ik weet slechts dat ik uitgeput de ogen sluit en droom van een weg door open veld leunend op elkaar hotsen we voort op een kar met als paard de zon

[pagina 73]
Gisteren en vandaag gisteren - heeft niets achtergelaten heeft alles wat mee moest meegenomen en vandaag hoe staat het er vandaag mee misschien sluit je net zorgvuldig de deur misschien ben je net bezig met het vangen van die heen en weer vliegende maar eindelijk toch op bed gevallen lippen misschien zit je net ongeduldig te wachten op de jou straks voor je neus te zetten maar je nog alsmaar niet voorgezette door en door rijpe borst misschien ben je net haastig iemands kleren aan het losknopen alsof je een raampje openmaakt om vervolgens te ontdekken dat je daarbinnen niet goed kunt zien als was het een donkere lege kamer misschien heb je je al aangewend te smachten naar de slaap misschien wil je net gaan liggen maar hoef je maar te gaan liggen om onverwijld te dromen dat je anders wordt zo anders dat je je zelf niet eens herkent dat je uiteindelijk denkt dat je ergens begraven ligt je lichaam al aan het rotten is en bedekt met een laag mos of anders ben je misschien somber en versuft de ganse dag heb je net weer flink gedronken en verschijnt in je hoofd keer op keer een schimmig mensenlichaam misschien heb je dan al waanvoorstellingen en het gevoel dat je hoofd door een gekgeworden boom gegrepen wordt en krachtig heen en weer gezwaaid of misschien voel je dat je hart licht als een veertje als een rode ballon naar de hemel vliegt meen je dat het de zon verjaagd heeft en de plaats van de zon ingenomen of misschien loop je nu net op straat rukt je gezicht af trekt je gezicht aan flarden en smijt er dan de straat mee vol misschien is dit alles mogelijk heel goed mogelijk dat je dan ineens je ongeluk ontmoet dat je dan pijn moet lijden dat je dan nog altijd niets bereikt hebt dat je dan oog in oog met je noodlot staat of dat je, rug tegen de muur niets in te brengen hebt dat je niet anders kunt dan de tijd met je te laten spotten en je bij de baard te laten trekken... goed; ik dacht tenslotte nog te zeggen - ik denk dat ik niet weet waarom ik dat dacht vandaag - vandaag is net een woeste vent één die je neerdrukt op de grond en je naar zijn pijpen laat dansen - zo'n vent

[pagina 74]
De zonnebloem in de zon zie je hem? zie je de zonnebloem in de zon? als je hem aankijkt buigt hij het hoofd niet maar draait hij zijn hoofd naar achteren: hij wendt het hoofd af alsof hij het in een keer door wil bijten dat touw om zijn nek dat de zon in haar hand houdt zie je hem? zie je de zonnebloem met geheven hoofd woedend staren in de zon? zijn hoofd verduistert de zon al zowat zijn hoofd straalt ook zonder zon nog met een schitterend licht zie je de zonnebloem? je moet eens naar hem toelopen loop naar hem toe en je zult ontdekken dat met iedere greep uit de grond onder zijn voet bloed aan je handen kleeft
De woestenij bont en blauw lig ik benoorden de dageraad met niets dan het gevoel dat talloze gouden rivieren als niet te stelpen wonden over mijn lichaam sijpelen in stilte alleen de wolken brengen hun dierlijke gelaat dichtbij het mijne ik voel het: de geur van hun geboortegrond en hun zweterige lijf alleen in de wolken raak ik verstrikt met kracht worstel ik me los vlieg op jullie en laat me hier alleen de blik op de donkerende kim een rode gestalte verwijdert zich traag een witte gestalte komt nu op me af ze houdt de bries bij een kleine bevende hand met een lap van manestralen bedekt ze mijn gezicht ze bedekt mijn ogen bedekt mijn gekreun maar mijn hart houdt haar hand in de hoogte ze is een bos bloemen ze is een bundel licht ach mocht ik toch die bloemen en dat licht mét mijn naam en mijn ogen uithakken als grafschrift ach mocht ik hen toch zien die mij morgen of daarna zullen komen ontginnen en om mij komen rouwen

[pagina 75]
De voorbijganger gezeten op het bejaarde paard van de schemer rijdt hij de poort van een oude stad in voor een lawaaiig eethuis houdt hij stil en loopt de trappen op als hij de voorhang oplicht kijkt hij in een berg van verschillende gezichten als schalen in alle maten en soorten volgeladen met evenzovele tongen flauw licht druipt van hun voorhoofd ladderzatte hersenen worstelen in de drank het doet hem denken aan de buik die uit het gore water bovenkwam en traag dobberde langs een brug alsof hij dobberde langs het middel van die vrouw haar mond kauwde op bittere dagen ze was nog jong, maar had haar man al verloren men zei dat haar man zich doodgedronken had bij het krieken van de dag werd ze door de goegemeente opgevist en in een biezen zak gestopt op de oever lagen toen alleen nog haar eenzame haren als het troebele water dat stroomde onder de brug al snel vindt hij een lege plek en koopt hij iets te drinken een man tegenover hem met een vuurrode neus barst onverhoeds in vloeken uit steekt dan zijn hoofd in paniek onder tafel en tast in het wilde weg rond dit schouwspel doet de mensen schateren: zo stom geweest zijn oog te laten vallen dan komt een vrouw het eethuis binnen haar schaduw bespringt de muur als was er een wolvin verschenen met een in-gemeen gezicht loopt ze naar de man onder tafel trekt zonder een woord een mes en haalt uit: onder tafel klinkt een wild geschreeuw een man vlucht als een hond de deur uit een vrouw beent hem breeduit achterna over de grond kruipt een plas bloed en wordt door voeten uitgesmeerd op straat gaan allerlei verhalen er zijn er die zeggen dat de man zijn vrouw verkoopt en van het geld gaat eten en drinken er zijn er die zeggen dat de man uit gokken gaat en bij verlies met zijn vrouw de schuld voldoet er zijn er ook die zeggen dat de vrouw gek is en dat je maar beter uit haar buurt kunt blijven alleen hij stapt naar voren en neemt haar het bloedige mes af draait zich dan om en loopt naar het eethuis en de vrouw huilt en gilt en roept hem na als jij mijn vent was gebeurde dit niet het doet hem onwillekeurig terugdenken aan die keer niet lang geleden, dat hij een weduwe heeft lastiggevallen de weduwe probeerde uit alle macht de deur te sluiten maar hij had de sleutel klaar, haalde hem voor de dag en stak hem in het slot en greep de weduwe vast tot ze het uitschreeuwde als hij daaraan denkt scheldt hij zich tegen wil en dank de huid vol wat ben ík dan voor vent

[pagina 76]
De dag van vandaag de dag van vandaag doet verzwakt en bangelijk aan hij lijkt op iemand die zojuist vernederd en gemarteld is zie hem gaan over straat, schichtig en schu hij zal misschien nooit meer vergeten hoe in de kracht van zijn leven het licht met het dalen van de zon door een uitgestoken reuzenhand wreed bij zijn haar werd gepakt en weggesleurd de dag van vandaag doet verzwakt en bangelijk aan de kou, die gaat over dezelfde straat even lenig als robuust vormt met hem een schril contrast zie de kou tussen de mensen brutaal als de beul en jij? ook al is de wind die je vindt beslist geen tegenstander van formaat zo te zien zou hij je in éen klap kunnen vloeren
De lamp ineens gaat de lamp aan: zie hoe het licht met zijn scherpe klauwen het ijskoude gezicht van de dronkaards vertrapt de lamp klappert met reuzenvleugels en doet mij verbijsterd toezien hoe onder zijn reuzenvleugels uit als gestorven ogen de drank naar buiten stroomt... ineens gaat de lamp aan: het licht roept rellen op hoor hoe de dronkaards luidkeels brullen waar komt hij vandaan gevlogen waarom gooien we hem er niet uit waarom laten we hem naar ons pikken we gaan liever in het donker dood... ineens gaat de lamp aan: hoor hoe iemand in het licht me vraagt zeg eens, die lamp - laten we die aan of moesten we hem maar uitdoen? vertaald door Maghiel van Crevel

Vorige Volgende

De Revisor. Jaargang 17

Mang Ke

Inleiding

De nachtkar

Gisteren en vandaag

De zonnebloem in de zon

De woestenij

De voorbijganger

De dag van vandaag

De lamp

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

vertalers