De Revisor. Jaargang 17

[p. 28]

Rein Bloem
We gaan naar Rome
I

In de trein van Richard liepen nogal wat dichters mee. Ik noem hier Friedrich von Hausen en Bligger von Steinach. Veel hadden ze niet te vertellen, maar enig gezelschap in de bergen kan geen kwaad. Meer vertrouwen had ik in Hugo Morville, verdacht van moord en zo verzeild in Zwitserland. Een jager van formaat, hij wees me een sneeuwvos. Hij bood aan mijn verhaal aan Ulrich von Zatzikhoven door te geven. In Thurgau zou het meer op zijn plaats zijn en veiliger dan onderweg.

Nu sta ik hier in de ‘lieflijke tuin’ van Europa. Je kunt je bijna niet voorstellen hoe mooi het hier is in de vlakte van de Po. Overal bomen die nu al - het is februari - in bloei staan. In groepjes langs rechte kanalen met hagen en hekken. Je ziet dat hier gewerkt wordt, het hele jaar door. Vruchten, wijn, het kan niet op onder de zuiverste lucht die Italië momenteel te bieden heeft.

Pavia zelf, waar de Francigena begint, valt me wat tegen. Ik had gehoopt het een en ander van Theoderik of Liutprand te vinden, maar de aardbeving in het begin van de eeuw heeft veel sporen van Goten en Longobarden uitgewist. En nu weet ik wel, dat de dichter die hun de lage aard nog op 't gelaat geronnen toeschrijft geen oog voor hen had, maar ik had toch wat meer willen zien in de nieuwbouw van San Pietro in Ciel d'Oro dan de inscriptie waaruit blijkt dat de lijken van Boethius en Augustinus hier zijn bijgezet, evenals dat van Liutprand die hen zo bewonderd heeft.

Voor de schrijver van De troost van de filosofie en voor onze grootste en zo nieuwsgierige geleerde ben ik hier niet gekomen.

Even blijf ik stil staan bij het grafschrift van Cuniperga: een liefdevolle moeder met altijd een vrolijk gezicht en helderjonge ogen; nooit verduisterden wolken van droefheid...

Mijn moeder is een half jaar geleden gestorven en ik mis haar.

Nu moet ik op weg. Een ander zou de voetreis maken via Bologna en Florence, ik hou mij aan de oudste, westelijke route, daar is meer te beleven.

Niets heb ik er te zoeken, maar ik kan het niet laten: ik moet naar de Roncalische Velden. Langs het beroemde klooster Corte Olona waarvan je ziet dat het zijn beste tijd achter de rug heeft en over de schipbrug, kom ik op het marsveld van Saliërs en Staufen. Nog maar kort geleden verzamelde Barbarossa hier zijn getrouwen, inspecteerde hij de onafzienbare gelederen, verklaarde hij godweet welke vijanden de oorlog en zette hij de eerste stap op de verwoestende weg die van dit gezegende landschap een troosteloze vlakte

[p. 29]

zal maken. Daar sta ik als Cassandra, zie het voor me, al weet ik niet wat mij zelf te wachten staat.

Ik ga mijn eigen kruisgang die naar Piacenza voert, naar San Savino om precies te zijn. Je moet het schaakspel zien, heeft Johannes Redius mij thuis gezegd. Het ligt in de vloer van de kerk. Ik ben eerst even naar de crypte gelopen, waar de dierenriem is ingelegd. April, de maand waarin ik geboren ben, laat een eigenaardig mannetje zien dat twee minuscule boompjes naar elkaar toebuigt; een rammetje loopt speels op hem toe. We zullen wel zien hoe het loopt.

Boven in het koor ligt dus het schaakspel. Het bord ligt goed. De stukken zijn moeilijk te onderscheiden, wie wit heeft of zwart is een raadsel. De stelling wijst op het middenspel of is de partij al gespeeld? De twee combattanten raken allebei een stuk aan en gebaren hoe het moet of had gemoeten. Of ging er één voor zijn beurt of doet hij een zet die niet kan. Ik kom in de verleiding die handen weg te halen en het zelf eens te proberen; ik zie daar, geloof ik, een prachtige combinatie.

Van de kerk naar het belendende klooster, waar ik het gastenboek moet tekenen. Ik blader dat zogenaamde dodenboek door en krijg mijn trekken thuis: daar staat de naam van het spook van de eeuw,







Bernard van Clairvaux, de doodsvijand van de door mij vereerde Abélard. Hij, de van honing overvloeiende geleerde, de ruiter die een dag op zijn paard door de velden reed en dan verklaarde niets gezien te hebben, want hij zat te mediteren. Maar ondertussen wel de strateeg van zijn tijd, die het concept van de kruistochten in naam van alles wat heilig was - en het niet was natuurlijk - verzon en duizenden, duizenden doden op zijn geweten zou moeten hebben. Zo is het en niet anders, maar dat zijn de woorden van mijn meester.

Gelukkig kom ik wat bij als ik de doctor mellifluus passeer en in aangenamer gezelschap verkeer: een

[p. 30]

duitse gravin uit Kitzingen am Main met haar negenentwintig nonnen. Ik herken Hildegarde en Gisela, helaas niet de monnik die haar namen inschreef en het er blijkbaar moeilijk mee had.

Het klooster Charavalle di Colomba, het Clairvaux van Piacenza, laat ik om begrijpelijke redenen links liggen - ook al moet er een kruisgang met fraaie kapitelen te zien zijn - en loop rechtdoor naar Borgo San Donnino, in antieke tijden Fidenza genaamd, maar toen had men nog vertrouwen in de toekomst. Nu is alleen de plompe dom nog van belang, dat wil zeggen de westelijke gevel ervan. Ik blijf lang kijken naar twee scènes uit het Kerstverhaal. De mooiste is de galop van de drie koningen, wier namen er prachtig bijgebeiteld staan. Ze houden ook in steen hun vaart, ze kunnen er wat van. Maar ik schrik zowaar, als ik aan de gevel Ezechiel ontwaar, toch al een profeet van wie ik niet echt houd. Zeer streng staat hij afgebeeld, waarschijnlijk door de grote Antelami zelf, die voor deze gevel met zijn leerlingen verantwoordelijk is. Hij schijnt het vak in Arles geleerd te hebben om het met niets ontziende kracht in Emilia uit te bouwen.

Ik vraag her en der wat hier van wie is, maar men komt niet verder dan Antelami, Antelami. Wel raadt men mij met klem aan straks niet meteen rechtsaf de Appennijnen in te lopen, maar eerst naar Parma te gaan. Daar is nog veel meer van Antelami, Antelami te zien. Ik denk er zelfs even aan, toch in het geheel geen paardengek, die omweg als ruiter te nemen, maar ik besluit tot afzien: te voet moet ik verder over de bodem van mijn aards bestaan.

Ach, die profeet van Antelami in Parma is natuurlijk weer prachtig. Kort en gedrongen dit keer, voorzien van een schitterende baard; zijn voeten wijd uiteen, krachtig in het steen geplant. Een kostbare mantel aan, te opgelegd kostbaar, misschien staat dat me tegen. Er is teveel macht en geld in het werk van Antelami, hij laat te goed zien hoe er verdiend wordt langs en om de Po.

Dat geldt niet in die mate voor zijn beroemde kruisafname in de Dom. Hoewel de engelen te plechtstatig door het luchtruim zweven en er net even teveel heiligen staan opgesteld, zit er toch iets van onbedaarlijk leven in het beeld: een man neemt Jezus volop om zijn middel, een ander klimt op een laddertje naar zijn gespijkerde hand. Dat laddertje staat alleen verkeerd, onlogisch van linksonder naar rechtsboven, de rechter engel moet het met het hoofd voor vallen behoeden. Zou de meester één van zijn leerlingen een handje hebben laten helpen?

Geen ruiter te zien langs de smalle herenweg van Parma de Appennijnen in. Bij Fornova zal ik weer op de echte Francigena komen. Vaak krijg ik juist op zo'n zijpad een tintelend gevoel. Tussen de wegen moet je het zoeken, heb ik van mijn vader geleerd. In Talignano kijk ik bijna plichtmatig naar een zielenwaag die de schrik van de hel moet betekenen. Ik word er niet koud of warm van, het is te primitief voor

[p. 31]

woorden. Alleen in Conques heb ik ooit iets onverbiddelijks ondergaan, al voeg ik er meteen aan toe dat het meisje aldaar, in een hoekje van het tympaan uitgespaard, mij ondanks haar marteldood weer glimlachen deed. Gay saber!

Een stukje zuidwestwaarts door Het Bos van Bardone.

Plotseling is daar de kerk, klein en onevenwichtig gebouwd. Een stenen bisschop in de façade heeft een rond en open gezicht, een dito Jacobspelgrim heeft de ogen toe. Ik loop naar binnen, kaarsen verlichten het enkelvoudig schip. Daar gebeurt het godswonder waarnaar ik zo lang heb uitgekeken. Er hangt naast het altaar een reliëf, een kruisafname. Dé kruisafname, een repliek van Antelami's meesterwerk. Maar hier zweven de engelen als nooit tevoren, hier buigen de omstanders zwierig naar het kruis, hier lopen Adam en Eva het beschaamd uit de weg. En het laddertje? Het laddertje staat goed, van rechtsonder naar linksboven, gestut tegen de zijarm van het kruis. Maar kijk, kijk dan toch: op het laddertje staat een man met een reuzennijptang in zijn twee handen en die nijptang sluit om de ogende spijker in de linkerhand van de Heer. De man stáát trouwens niet op de ladder, hij hángt met zijn volle gewicht aan de nijptang. Zo en niet anders gaat het in Golgotha toe, zo moet er worden gewerkt.

Toen ik net van huis was en langs Luik liep, zag ik een tympaan: een Apollo die een dubbelgave weigert en een enkelvoudige verkiest. Ik heb mijn hele tocht langs Maas en Rijn, dwars door de bergen en weer langs de Po, oprecht gedacht dat ik zo'n wonder van insoliete eenvoud niet weer zou zien. Ik was er bijna stil blijven staan! Nu kijk ik een vergeten leerling van Antelami in de ogen op het moment dat hij besluit het antwoord op zijn, op dé meester niet schuldig te blijven.

Als ik straks in Berceto zal komen en naar verluidt daar een ezel op de harp zie slaan, kunnen ze me nog meer vertellen: Antelami geldt als meester, maar de ware meester is deze leerling in Bardone.

(wordt vervolgd)