De Revisor. Jaargang 16

[p. 2]

[1989/4]

Kristien Hemmerechts
Bezoek

Het licht is flets en grijs. Nevel van vocht en neergeslagen rook hangt tussen de huizen, zelfs overdag kan je alleen lezen bij elektrisch licht. Winter maar geen sneeuw of vrieskou, alleen eindeloos miezeren uit een schrale, grauwe lucht. We zien de wereld achter glas: de voorruit van de wagen, de ramen van ons huis, het scherm van de televisie. Wie zich op straat waagt ademt uitlaatgassen in. We bedenken een list, zetten de gebruikelijke tijdsschema's op hun kop, leven zoveel mogelijk 's nachts. We gaan slapen als de eerste tram door de straat rijdt, horen zijn getingel op de trap, denken: zij gaan naar hun werk en wij gaan naar bed. Als we opstaan heeft het geen zin de gordijnen open te trekken, zodat we het voortuintje niet hoeven aan te zien: het gras dat we in de zomer te hoog hebben laten opschieten en dat neergeslagen ligt tegen de grond, de vuilniszakken, de dofgele bal die kinderen achtergelaten hebben in de haag - had er een nest gezeten het zou zoveel dragelijker zijn geweest. Ik verwacht een vage, niet nader bepaalde straf - ziekte, lusteloosheid, verval - maar er gebeurt niets. Het is alsof we blindelings een druk kruispunt oversteken en niet nader bepaalde straf - ziekte, lusteloosheid, verval - maar er gebeurt niets. Het is alsof we blindelings een druk kruispunt oversteken en niet overreden worden, en we doen het opnieuw, blindelings en lachend, en we worden niet geraakt, we zijn immuun. We springen van een torenhoog flatgebouw, we storten niet te pletter, we vliegen. Had men mij toen ik twintig was gevraagd wat geluk voor mij betekende, ik zou een lange houten tafel getekend hebben met daaraan alle mensen die me dierbaar waren, die ik mijn vrienden noemde. Op de tafel aardewerken kommen en een pan dampende soep. Eén voor één schenk ik de kommen vol, reik ze mijn vrienden en vriendinnen aan, beantwoord hun glimlach. Vandaag teken ik in gedachten de tafel waaraan wij werken 's nachts, de zware gordijnen, het gele licht. Ik heb me in jaren niet zo gelukkig gevoeld. Ik heb me jaren niet gelukkig gevoeld.

Mijn ouders stonden nooit na acht uur op, zelfs niet op zondag. Later in bed liggen dient tot niets, zei mijn moeder, ik dacht aan ledigheid die des duivels oorkussen is en aan ochtendstond en goud in de mond. Op school drukte de non ons op het hart om met de handen boven het laken gevouwen in slaap te vallen opdat, indien het de Heer behaagde ons in de nacht tot zich te roepen, wij in gebedshouding voor Zijn Troon zouden verschijnen. Iedere dag oefenden we in de klas de drie houdingen die geoorloofd waren. We waren zes jaar oud. Hemel is rijstpap, Hel is sulfer en rook. Wie de voorschriften van de non naleeft, wordt gered van het eeuwige vuur. Ik vouwde mijn handen boven het laken, 's ochtends lagen ze in verboden gebied. Duivels met bokkepoten en een sikkebaard schepten extra kolen op het vuur. Groot was het helse jolijt. En dan was er die andere hel die huwelijk heet-

[p. 3]

te: een dronken man, huilende kinderen, geen brood op de plank. Alleen een leven van kuisheid en devotie kon ons behoeden voor dit lot. Alleen achter kloostermuren waren we veilig. De non draagt een zilveren ring aan haar linkerhand. De non is de bruid van God. Zalig zij die uitverkoren zijn want ze zullen het Huis van de Vader betreden. In het duister van de biechtstoel voegde ik onkuisheid aan het lijstje van mijn zonden toe. Eerwaarde Vader, ik heb gezondigd. Hoe kon ik onschuldig zijn? De wereld was een poel van verderf. Achter het raster prevelde de priester de absolutie. Ik zou niet branden in de hel. En ik werd wakker. Ochtend na ochtend werd ik wakker. Het behaagde de Heer niet mij tot zich te roepen.

In de week liep de wekker om kwart over zeven af. We hoorden hem rinkelen, reageerden niet, luisterden naar de stap van mijn moeder in de gang, op de trap. Een kwartier later werden de kinderen gewekt. Het gezin was een geoliede machine, ieder kende zijn taak, alles ging vliegensvlug. Ik ben nooit te laat op school gekomen, zou het niet mogelijk hebben geacht. Zelfs tijdens de ziekte van mijn moeder liep de wekker om kwart over zeven af, hoorden we haar stap in de gang, werden we om halfacht gewekt. Mijn moeder droeg haar peignoir en had haar haar niet opgestoken maar verder was er geen verschil. Wij waren een huis van sterke mensen. Wij kenden kinderziekten en kwetsuren, maar kinderziekten zijn gezond en kwetsuren horen bij een normale jeugd. Ik heb mijn ouders nooit ziek geweten behalve die keer toen mijn moeder ochtend na ochtend in haar peignoir aan de ontbijttafel verscheen en haar haar niet vastmaakte in een dot. Prachtig, gitzwart haar. Iedere avond als ze klaar was met haar werk, haalde ze er de spelden uit, borstelde het een kwartier lang en liet het de rest van de avond loshangen ‘om het te laten ademen.’ ‘Haar moet ademen,’ zei mijn moeder. Ze draagt het kort nu, kreeg de spelden niet meer op hun plaats vanwege haar artritis, vond dat mijn vader er niets van terechtbracht. ‘Mannen hebben daar geen verstand van,’ zei ze. Ik vermoed dat als ik een nachtje in mijn oude bed zou slapen, ik om kwart over zeven het gerinkel van de wekker zou horen en wat later de stap van mijn moeder op de trap.

Het huis van mijn ouders was een huis van geheimen. Deuren gingen open en vielen in het slot, stappen op de trap, wind. Het huis was nooit stil. Buren sloegen met deuren, duiven roekoeden achter in de tuin, houtwerk, bakstenen en leidingen registreerden schommelingen van het weer. Werken, noemde mijn moeder dat. ‘Het huis werkt.’ In mijn taalboek staat: het huis kraakt in zijn voegen. Als een bus door de straat rijdt davert mijn bed mee. Op de overloop kasten met laden waarvan alleen mijn moeder de sleutel heeft, in de vertrekken onder ons gedempte stemmen. Mijn zus ligt met haar oor op de grond om de gesprekken beneden op te vangen. ‘Wat zeggen ze?’ ‘Stil ik kan niets horen door jouw getater. Ik denk dat het over ons gaat.’ Een neef, een aangetrouwde neef belt aan in het midden van de nacht, niet één keer maar herhaaldelijk. 's Ochtends zit hij mee aan het ontbijt. Hij eet niets, roert in zijn koffie, laat zijn hoofd hangen. Zijn neus is rood en gezwollen, zijn vingertoppen zijn nicotinegeel. Hij is getrouwd met een nicht van mijn moeder. Ze heeft een ziekte in haar kop. Gelukkig hebben ze geen kinderen. ‘Mama, waarom kan hij niet in zijn eigen huis slapen? Waarom komt hij bij ons?’ ‘Stil, kindje, geen vragen stellen. Je weet wat met nieuwsgierige meisjes gebeurt.’ Nieuwsgierige meisjes krijgen een neus als Pinocchio. De neus wordt een tak, aan de tak groeit een blad. Zijn vrouw is een volle nicht van mijn moeder. Haar moeder en mijn grootmoe-

[p. 4]

der zijn zussen. Er bestaan geen medicamenten voor de ziekte die ze heeft. Het is iets in haar kop, niet zoals de ziekte van mijn moeder waarvan je genas als je deed wat de dokter zei. Kinderen, stil zijn, mama moet rusten, mama moet genezen. En mama genas.

Op zaterdagochtend heette het geheim soep. ‘Het geheim van soep,’ zei mijn moeder, ‘zijn soepbeenderen.’ Rond halftwaalf lagen de dampende beenderen op de houten keukentafel, merg glibberde eruit. Mijn moeder sprinkelde er zout op, smeerde het op een snee roggebrood, at het op. Om halféén schepte ze onze borden vol. Soep is gezond, net als merg en spinazie. In de pan zat soep voor vijf dagen. Donderdag en vrijdag waren soeploze dagen.

Omdat we weinig of geen daglicht zien eten we zo gezond mogelijk: slaatjes, rauwe groenten, fruit, yoghurt, maar geen merg. Merg zit in soepbeenderen en die worden in de supermarkt niet verkocht. Soms staan we kort na de middag op en rijden naar een gebied dat op de kaart aangeduid staat als groene zone. We parkeren de wagen, lopen tussen kale bomen, zien in de verte schoorstenen, rook, een galgenveld van kranen. We naderen een rivier, de grond wordt zompig, onze schoenen en broekspijpen zijn met modder bespat. Minuten lang kijken we naar de industrie aan de overkant. We zijn naar hier gereden omdat we als de dood zijn voor kanker. We keren op onze stappen terug, lopen naar de wagen. Winter maar er zitten botten aan de bomen en aan sommige takken groeien geelgroene dichtgevouwen blaadjes. Voor de oorlog, zei mijn grootvader, was winter winter en zomer zomer. Maar bommen hebben gaten in de lucht gemaakt, de bombardementen hebben de seizoenen ontregeld. Mijn grootvader bedoelde de oorlog van 14-18. Het was zijn verklaring voor herinneringen aan lange warme zomers en barre vrieswinters.

Onlangs kregen we bezoek van vrienden uit de Westhoek. Hun tuin was deel van het slagveld tijdens de oorlog die gaten sloeg in de lucht. Ze kunnen geen spade in de grond steken of ze stuiten op oorlogsresten - leeggelopen obussen, granaten, helmen. Ze hebben al twee keer de ontmijningsdienst over de vloer gehad, twee keer godzijdank loos alarm. De hele streek zit vol ijzer, de mensen leven daarmee. Maar nu is hun verteld dat ooit een Britse soldaat is opgegraven in hun tuin. Een vorige eigenaar wou een boom planten omdat zijn vrouw zwanger was van hun eerste, maar zijn put was nog geen halve meter diep of hij raakte met zijn spade een hard voorwerp. Hij dacht dat het de gebruikelijke rommel was, groef verder, merkte hoe hij zich had vergist. De soldaat hield een geweer tegen zijn borst geklemd; zijn uniform was intact maar verpulverde bij de aanraking met het licht. De man geloofde niet in toeval. Binnen de maand verhuisde hij, weg van de tuin en het graf van de Britse soldaat. De boom plantte hij in zijn nieuwe tuin maar het kind werd nooit geboren. Kort na de verhuizing viel zijn vrouw van de trap en had een miskraam. Aan de boom groeide nooit een blad. Wat moeten wij met dit verhaal? Waarom wordt het ons het hele eind uit de Westhoek gebracht? Ik kijk naar jou, jij kijkt naar mij, we schenken de glazen vol, zetten een plaat op, glimlachen of we niets hebben gehoord. De Britse soldaat, het miskraam, de obussen en oorlogsgraven dwarrelen het huis uit. Ze verpulveren tot stof.

Soms wordt gevaar ons huis binnengedragen. Een man komt aan onze tafel zitten en zijn woorden zijn slangen die uit zijn mond kruipen, op tafel kronkelen. ‘Ik weet wel dat jullie niet graag hebben dat ik jullie bezoek. Ik ben te min voor jullie. Jullie vinden mij niet goed genoeg.’ Hij heeft gedronken die man - zijn hoofd waggelt en hobbelt op zijn lijf, de slangen dansen in een walm van alcohol - maar de klank van jouw

[p. 5]

stem bezweert de slangen, dociel wiegen ze naar buiten. De man kan niet anders dan ze te volgen, de vochtige nacht in. Dit huis is veilig. Binnen deze muren, achter deze gordijnen hoef ik niets te vrezen. In bed ligt jouw lijf tegen het mijne, we verstrengelen tenen in elkaar. Ik heb in andere huizen en met andere mensen gewoond, ik heb andere huizen gezien - het huis waar mijn overgrootmoeder twaalf kinderen grootbracht bijvoorbeeld. Waar haalde ze het geld om hun alle twaalf eten en drinken te geven? Ze had handen van goud, zei mijn moeder. Ze kon toveren met haar handen. Maar waar legde ze hen te slapen? In een schoendoos? Onder de trap? Het huis telde drie kleine slaapkamers. Ik weet waarover ik het heb als ik denk: we hebben het goed.

Mijn ouders waren lid van een wandelclub en gingen iedere zondag op stap. Afspraak was om twee uur aan de kerk en om zes uur waren ze terug. Soms namen ze de kinderen mee, soms brachten ze ons naar een zus van mijn moeder. We kregen er taart en mochten de hele middag televisie kijken. Rond Kerstmis en Pasen organiseerde de club een wandelweekend en werd er in een jeugdherberg overnacht. Ook dan gebeurde het dat mijn ouders een of meerdere of helemaal geen kinderen meenamen. Mijn zus drukte haar oor tegen de slaapkamervloer en bracht verslag uit over de geplande bewegingen. ‘Zondag ga jij mee,’ zei ze bijvoorbeeld, maar ze kon niet achterhalen waarom nu eens het ene kind en dan weer het andere werd geselecteerd.

Mijn broer belt me wel eens de laatste tijd met vragen over dit en vragen over dat. Of ik me nog die tocht herinner in de Hoge Venen. Of ik erbij was toen. En of ik ook zo'n hekel had aan die jeugdherbergen. Hij kon de slaap niet vatten op de enge britsen, zag schaduwen op de kale muren, rilde onder de dunne deken. Vooral de



nacht in de Hoge Venen staat in zijn geheugen gegrift. Hij lag in het onderste stapelbed, keek naar de bult van mijn vaders lichaam in het bed boven hem, was ervan overtuigd dat het door de matras en de vering zou storten. Neen, zeg ik, ik was er niet bij die keer. Misschien moet hij mijn zus eens bellen? Het is alsof hij het allemaal wil reconstrueren en begrijpen om het daarna te vergeten. Mijn zus belt nooit. Zij houdt zich met andere dingen bezig.

Op een avond moet mijn zus tijdens het luistervinken in slaap gevallen zijn want toen mijn

[p. 6]

ouders kwamen slapen troffen ze haar op de slaapkamervloer aan. Mijn moeder wenste een verklaring. Waarom verkoos mijn zus de grond boven haar bed? De vraag werd vriendelijk gesteld maar mijn zus weigerde een antwoord te geven. Mijn moeder drong aan, mijn zus zweeg. Ze had iets kunnen verzinnen - rugpijn, een matras die te zacht was - maar ze zweeg. Nu ging het om principes, om vertrouwen, openheid, waarheid. Mijn moeder richtte zich tot mij. Wist ik waarom mijn zus op de grond had geslapen? Neen. Had mijn zus in het verleden op de grond geslapen? Neen. Leugen na leugen verliet mijn mond. Neen, neen, ik wist van niets, ik had geslapen als een roos. De lucht was dicht en troebel van leugen, mijn woorden hingen zwaar tussen mij en de vrouw van wie ik hartstochtelijk hield.

‘Kijk me recht in de ogen.’

Ik keek haar recht in de ogen.

‘Geef antwoord op mijn vraag. Waarom?’

En ik verried haar voor een derde keer.

's Nachts in onze kamer durfden wij er niet over te praten uit angst dat mijn moeder onze woorden zou opvangen. Ik stelde me voor dat mijn moeder haar oor tegen het plafond gedrukt hield, dat ze in de woonkamer op een laddertje stond. De muren hebben oren, de muren hebben ogen. Hoeveel wist mijn broer die sliep in de kamer naast de onze? Had hij gesproken? En wat was er te zeggen? Wat was er te verzwijgen. Maar we zwegen. Zelfs wanneer we samen op straat liepen op weg naar school of naar een winkel zwegen we. Zwijg als je wil dat anderen zwijgen. Praat je mond niet voorbij.

Op een nacht siste de stem van mijn zus in mijn oor. ‘Sta op, je moet iets voor mij doen, je moet me helpen, vlug.’ Ze wou weten wat er beneden werd gezegd. Ze moest het weten. Ze moest. En ik moest post vatten bij de deur, moest haar verwittigen zodra er gevaar dreigde, moest. Ik kon niet anders dan mijn bed verlaten. Ze ging liggen, ik vatte post.

‘Ik denk dat er bezoek is. Ofwel staat de televisie op. Probeer jij eens.’

‘Neen.’

‘Je moet.’

Ik ging liggen, hoorde bloed in mijn slapen bonzen, verder niets.

‘Hoor je iets?’

‘Niets.’

Mijn zus ging weer liggen, ik hield de wacht.

‘Ze doen het licht uit. Haast je.’

We doken ons bed in, hoorden stappen op de trap, doffe stemmen. Seconden later ging de deur open en boog mijn moeder over mij. Nu knipt ze het licht aan, dacht ik. Nu zegt ze: denk niet dat ik niet weet dat je wakker bent, dat ik niet voel wat jullie uitgespookt hebben. Mijn hart ging tekeer in mijn borstkas. Hoe kon mijn moeder het niet horen? Ik bad de Heer me tot zich te roepen. Er gebeurde niets. Mijn moeder aaide me over de wang, gaf me een zoen, maakte plaats voor mijn vader van wie ik een kruisje kreeg.

‘Ze slapen,’ zei hij.

Ik was nog nooit zo eenzaam geweest.

De volgende dag nam ik een oud schoolschrift uit de kast waarvan slechts enkele bladzijden gebruikt waren, schreef: Dit is de waarheid, en noteerde de gebeurtenissen van de voorbije weken. De waarheid nam nog geen twee kantjes in beslag. Zo eenvoudig is de waarheid. Daarna legde ik het schrift terug op zijn oude plaats. Ik sprak met niemand over dit schrift. Mijn moeder stelde ons nog eenmaal de vraag: Waarom had mijn zus de harde koude grond boven haar warme bed verkozen? Ik zei de leugen opnieuw. Die avond sprak mijn moeder de straf uit: mijn zus moest de vloer van onze kamer boenen, ik ging vrijuit. Mijn zus zit op haar knieën en boent de tegels, één voor één. Ik help haar niet. Helpen zou gelijk staan met schuld bekennen. Mijn zus fluit een liedje. Ik probeer mijn oren te

[p. 7]

sluiten. Daarna was alles weer bij het oude maar het huis herbergde een geheim schrift. Mijn schrift.

's Nachts in het huis waar ik woon samen met jou noemen we het de oertijd - verhalen uit de oertijd.

‘Was het bij jou thuis ook zo?’

‘Natuurlijk,’ zeg je en je toont me een foto van twee kinderen aan zee - ze dragen gebreide badpakken, de jongen heeft zijn arm over de schouder van het meisje geslagen, golven kabbelen rond hun voeten.

‘Ja,’ zeg ik en glimlach.

Wie breide in hemelsnaam die badpakken? Moeders? Grootmoeders? Buurvrouwen? Ik had een geel, mijn zus een groen, en mijn broer een bruin. Als hij dook bengelde zijn zwembroek om zijn enkels. Bij het model voor meisjes zat de halsuitsnijding halverwege navel en tepels. Bikini's kenden wij niet.

Ik heb altijd verondersteld dat mijn leven later precies zou zijn zoals dat van mijn ouders, dat ik zou wonen in een huis zoals het hunne, dat om kwart over zeven het gerinkel van de wekker door het huis zou scheuren. Kinderen in slaapkamers worden om halfacht gewekt en 's avonds weer toegedekt. Mijn man en ik buigen over warme lijfjes. Een zoen, een aai, een kruisje worden op een voorhoofd gelegd. In zekere zin verwacht ik nog altijd dat mijn leven die wending zal nemen.

‘Het waren andere tijden,’ zeg jij. ‘Je kan niet vergelijken.’

Mijn ouders leerden elkaar kennen op de tram. Het was oorlog en ze hadden allebei honger. Mijn moeder droeg een witte blouse gemaakt uit de stof van een parachute; mijn vader had een oude legerjas aan. Ze dachten van elkaar dat de ander eten bij zich had. Zo raakten ze in gesprek. Het was mijn moeders tweede tramromance. De eerste keer had de man wel chocola op zak maar hij bleek onbetrouwbaar. Hij had een snor en - zoals mijn moeder zou ontdekken - ook een vrouw en twee kinderen. Ooit kreeg ze van hem een paar zijden kousen.

‘Dat kan jij je niet voorstellen,’ zei ze, ‘wat dat betekende in de oorlog.’

In die tijd ging mijn moeder vaak met haar fiets bij boeren stelen op het veld. Haar strooptochten leverden niet veel op - wat rapen of graan - maar ze is meer dan eens door een boer achtervolgd. Het is niet uitgesloten dat mijn moeder bij jouw grootouders is gaan stelen en door hen is weggejaagd, zoals het niet uitgesloten is dat wij in dezelfde badplaats op vakantie

[p. 8]

gingen en op luttele meters van elkaar in ons gebreid badpak voor de camera poseerden. Misschien bouwden we zelfs samen aan hetzelfde zandkasteel.

‘En misschien,’ zeg jij, ‘is mijn vader de mooiprater met de snor en de chocola.’

We glimlachen. De koelkast is gevuld, de supermarkt ligt op een boogscheut hier vandaan, er staat geld op de bank.

Niet lang nadat mij moeder mijn zus op de slaapkamervloer had aangetroffen, werd de zolder van het huis verbouwd. Een architect mat alles zorgvuldig op en verzekerde mijn ouders dat er ruimte was voor een logeerkamer en een slaapkamer. Toen de werken hun beslag hadden gekregen, noteerde mijn moeder een getal van een tot tien op een stuk papier en liet ons om beurten raden.

‘Drie,’ zei ik.

‘Zeven,’ zei mijn zus.

‘Tien,’ zei mijn broer.

‘Zeven,’ zei mijn moeder.

Mijn zus verhuisde naar de zolderverdieping en ik had een kamer voor mij alleen. Het schrift waarin ik de ware toedracht van het slaapkamergebeuren had genoteerd noemde ik nu mijn dagboek. Wanneer ik er 's avonds in schreef, stelde ik me voor dat mijn zus mijn pen kon horen krassen. Angstzweet stond in mijn handpalmen terwijl ik schreef. Soms barricadeerde ik de deur. Op een avond trok het geschuifel met meubels de aandacht van mijn moeder. Ze kwam gejaagd de trap op en vond de toegang tot mijn kamer versperd, maar ik had meteen een leugen klaar. Ik wou, zo zei ik listig, het meubilair herschikken om de kamer echt van mij te maken.

De leugen bezwoer haar paniek.

‘Ik was bang dat er iets aan de hand was,’ zei ze. Dat was alles maar ze hijgde en haar ogen schoten onrustig van mijn tafel naar de deur. Een maand of wat later werd mijn kamer opnieuw behangen en herschikte ik het meubilair zo dat wie mijn kamer binnenkwam niet kon zien wat er op de schrijftafel lag. Mijn moeder hielp me stof uitzoeken voor gordijnen en een sprei. Van mijn zus kreeg ik een poster om de muren op te fleuren.

‘Als het lente wordt,’ zeg ik, ‘wil ik opnieuw normaal leven. Ik wil de lucht zien en de bloemen en het gras.’

‘Ja natuurlijk,’ zeg jij. ‘Dat spreekt vanzelf.’

Nu de kinderen het huis uit zijn en mijn vader met pensioen is wandelen mijn ouders ook tijdens de week. Als ik hen bel tref ik hen zelden thuis. ‘Ze zijn altijd op stap,’ zegt mijn broer. In de lente willen ze op voettocht naar Santiago de Compostella. De voorzitter van de wandelclub is er ooit met zijn vrouw geweest en wil het graag overdoen voor het te laat is.

Nadat mijn zus haar eigen kamer kreeg veranderde er veel tussen ons. Ze praatte nu meer met mijn moeder dan met mij. Toen ze plannen had om te trouwen wist mijn moeder dat eerder dan ik. In mijn schrift noemde ik hen de twee vriendinnen. ‘Na school de twee vriendinnen in tête-à-tête aangetroffen. Ze dronken koffie en aten gebak.’ ‘Vriendinnen de hele dag op stap geweest om huisraad voor jonge trouwers te kopen.’ ‘Eerste gesprekken over bruidsjurk! Wit of gebroken wit? Kuitlengte of enkellengte?’ Ze hadden veel plezier samen. Het verhaal over de man met de snor werd herhaaldelijk opgerakeld. Het woord ‘tram’ of ‘chocola’ volstond om de vriendinnen aan het giechelen te brengen. De huwelijksvoorbereidselen slorpten bladzijden op in mijn dagboek. Voor de uitzet van mijn zus volledig was begon ik aan een tweede schrift. De ouders van de toekomstige schoonzoon kwamen op bezoek en tot mijn ontzetting werd van mij

[p. 9]

verwacht dat ik mee aan tafel zat. Mijn moeder vertelde anekdoten. Ik was overtuigd dat ze het over andere kinderen had. Ik overwoog om de waarheid over de slaapkamervloer uit de doeken te doen maar zou mijn eigen aandeel in de feiten niet kunnen verzwijgen. De misdaad was trouwens verjaard. Het was niet uitgesloten dat deze oude geschiedenis de twee vriendinnen kostelijk zou amuseren. Op een avond klopte mijn zus op de deur van mijn kamer. Ze ging op de rand van mijn bed zitten en streek me over het haar. Ze vertelde me over het huis waar ze binnenkort als echtgenote zou wonen en over de jongen die haar man zou worden. Ze zei dat hij me een leuk kind vond, dat hij hoopte dat ik hen vaak zou opzoeken. Hij was ervan overtuigd dat we het goed zouden kunnen vinden met elkaar. Mijn zus was nogal sentimenteel. Ze had het over mij als haar ‘kleine, lieve zus’ en haalde herinneringen op. Ze sprak alsof ze heel ver weg ging wonen. Ze zei geen woord over de nacht toen ze mij aan verraad en leugen had overgeleverd.

Nauwelijks een week na de eerste huwelijksnacht van mijn zus vernam ik van mijn beste vriendin dat vrouwen ook konden masturberen. Ze wist het van haar vriend die haar op het hart had gedrukt te oefenen. Hij had gelezen dat dat nodig was wou hun seksleven kans op slagen hebben. Ze vertelde het me terwijl we naar huis fietsten. ‘Vrouwen kunnen ook een orgasme hebben,’ riep ze me tot slot toe en sloeg af naar rechts. Ik reed rechtdoor, naar mijn huis, naar mijn kamer; haar woorden fietsten met me mee. Ik begon te oefenen. Een handleiding was overbodig. Die zomer oefende ik drie keer per dag. Het bleek dat ik de mogelijkheden van mijn lichaam zwaar had onderschat. Mijn bewondering voor gods schepping was groot.

Op een dag gebeurde iets onvoorziens. Of het aan mijn blaas lag die te vol was of aan de broeiige hitte weet ik niet, maar terwijl ik het orgasme had dat vrouwen dus ook konden hebben, voelde ik een warme gloed langs mijn dijen. Het was zo'n prettige gewaarwording dat ik niet ingreep. Ik liet de urine lopen en genoot van de warmte, de bevrijding. Ik bewoog niet. Pas toen de urine was afgekoeld begon ik me af te vragen wat ik moest doen. De lakens werden op vaste tijdstippen verschoond; mijn moeder wist precies hoeveel lakens in de kast lagen en hoeveel bij de was; wat ik ook deed het zou niet aan haar aandacht ontsnappen. Er zouden vragen moeten worden gesteld. Er zouden leugens moeten worden verteld. Zolang ik niet bewoog hoefde ik

[p. 10]

geen beslissing te nemen. Ik bewoog niet, viel in slaap, werd wakker en stond op zonder de lakens te inspecteren. In de badkamer waste ik mij. Er is nooit een woord gezegd over de met urine bevlekte lakens, niet door mij en ook niet door mijn moeder, zoals er ook nooit een woord werd gezegd over de zakdoeken die we aantroffen onder of naast het bed van mijn broer wanneer we zijn bed maakten, zoals ik jaren later niets zei over de zakdoeken die ik aantrof onder of naast het bed dat ik deelde met een man met wie ik niet meer wou vrijen. Ik leerde stilte en geheimen waarderen. Ik ontdekte er een ander woord voor: discretie. Je neemt de zakdoek bij een punt en draagt hem naar de wasmand. Waarom kunnen ze hem niet zelf naar de wasmand dragen? Waarom gebruiken ze geen Kleenex? Over sommige dingen wordt er beter niet gepraat. Je maakt ze alleen maar erger door erover te praten. Mijn moeder en ik leggen schone lakens op mijn bed. Mijn moeder trekt de deken weg, staat oog in oog met de urinevlekken, trekt ook de lakens weg, gooit ze in de gang bij de hoop die straks in de wasmachine wordt geduwd. Ik denk niets, helemaal niets. Ik zou niet weten wat ik kan of moet denken. Alleen dit: over een uurtje zijn de vlekken verdwenen. Als sneeuw voor de zon. Ook in mijn dagboek besteedde ik er geen woord aan. Zwijg en het is niet gebeurd. Geef het geen naam en het bestaat niet. Ik besloot dat het geen zin meer had een dagboek bij te houden.

En ook aan jou over wie ik zeg dat ik alles bij je kwijt kan vertel ik het niet. Er moeten grenzen zijn. (Hij vertelt voor de zoveelste keer het verhaal van het litteken dat over zijn voorhoofd loopt en zijn rechter wenkbrauw in tweeën splijt. Bij hen thuis was er een steile stenen trap die de kelder met de tuin verbond. De trap was afgesloten met een hekken dat vergrendeld kon worden. Zijn moeder zei wel tien keer per dag: ‘Kinderen, denk erom, hekken toe.’ Het gebod was er om overtreden te worden. Op een dag toen zijn moeder het huis uit was zette hij het hekken wagenwijd open, duwde zijn fiets tot achter in de tuin, begon te fietsen, sneller en sneller, reed door het hekken, donderde van zijn fiets. Zijn moeder vond hem buiten bewustzijn onderaan de trap. Bloed gutste uit zijn voorhoofd, ze dacht dat hij dood was, maakte zo'n misbaar dat hij bijkwam.

‘Kreeg je straf?’

‘Neen. Ik was immers gekwetst. En het was de schuld van het hekken en van de architect die de trap ontworpen had. Niet van mij.’

We lachen. Het litteken zigzagt over zijn voorhoofd. Het geeft hem iets sinisters. Hij ziet zijn familie niet vaak meer. ‘Wat hebben we elkaar nog te zeggen?’ zegt hij.)

[p. 11]

Het wordt lente en we nemen ons voor weer overdag te gaan leven.

‘Zoals normale mensen.’

We gunnen onszelf een week om over te schakelen, om de oude tijdsschema's weer gewend te raken.

‘Morgen beginnen we.’

‘Ja. Morgen beginnen we.’

Iedere dag zeggen we het: ‘Morgen beginnen we.’

Maar we zijn het daglicht ontwend.

En dan op een nacht staat mijn vader in de woonkamer naast de tafel waaraan we werken. Hij draagt een rugzakje, lange wollen kousen, een kniebroek, stevige wandelschoenen. We staren hem aan alsof hij uit de doden is opgestaan.

‘Ik was in de buurt,’ zegt hij. ‘Doe rustig verder, stoor je niet aan mij.’

Ik heb zin om in zijn wang te knijpen, om me ervan te overtuigen dat hij echt is. Dan knijp ik in mijn eigen wang. Overtuig mezelf dat ik niet droom.

‘De deur stond open,’ zegt hij. ‘Ik kon zomaar naar binnen wandelen. Heb je een biertje voor je oude heer? Ik ben al uren onderweg. Buiten is het heerlijk zacht.’

Jij staat op, gaat in de keuken een biertje halen.

Ik hoor kasten en laden.

‘Je moeder heeft thuiswacht,’ zegt hij. ‘Je zus is ziek en haar kinderen logeren bij ons. Schatten van kinderen heeft ze.’

Het is of we allebei onze tong verloren hebben. Meer dan knikken doen we niet.

‘Werken jullie altijd bij zo'n gedempt licht? Op die manier maak je je ogen kapot.’

Ik sta op, ga een leeslamp halen, steek ze aan.

‘Hebben jullie een schaar voor me?’

Ik haal een schaar, geef ze hem.

‘Doe gewoon. Sla geen acht op mij.’

Maar we blijven staren, kijken naar hem of we hem nooit eerder hebben gezien. Hij schenkt een glas vol, neemt er kleine teugjes van, laat zijn tong tegen zijn verhemelte smakken. Dan bukt hij zich, rommelt in zijn rugzak, haalt een schrift boven dat ik meteen herken, legt het op tafel. Hij scheurt er een blad uit, vouwt het, zet er de schaar in. Snippers vallen op de tafel, het papier glijdt heen en weer tussen zijn vingers. Hij legt de schaar neer, vouwt het blad open, houdt het tegen het licht. ‘Een bos,’ zegt hij. ‘Heb je nog een schaar?’

Ik sta op, haal een schaar, reik ze hem aan, maar hij zegt: ‘Neen, die is voor jou.’

Hij bukt zich opnieuw, rommelt in zijn rugzak, legt mijn tweede schrift op tafel.

‘Neem een blad.’

Ik scheur een blad uit het schrift. Hij scheurt een blad uit het andere schrift.

‘Goed kijken. Doe me na.’

Hij vouwt zijn blad, ik vouw mijn blad. Hij neemt zijn schaar, ik neem mijn schaar.

‘Volg mijn bewegingen. Niet aarzelen maar ook niet te bruusk.’ Ik zet mijn schaar in het papier, ik knip als hij knipt. Mijn ogen en vingers volgen zijn schaar. Knip. Knip. Knip.

‘Als je nog een schaar hebt kan die man van je ook aan het werk.’

Ik sta op, haal nog een schaar, scheur een blad uit het schrift, geef het aan jou.

‘Daar gaan we. Doe precies zoals ik.’

Knip. Knip. Knip. Vogels in een kooi.

Knip. Knip. Knip. Huizen in een straat.

Knip. Knip. Knip. Een bos.

We scheuren en vouwen en knippen.

We knippen en knippen.

We knippen een wereld bij elkaar.