De Revisor. Jaargang 16

[p. 22]

Christien Kok
De commissie

‘Ik geniet wel enig vertrouwen,’ zegt de man peinzend, ‘maar het is een ongewoon verzoek. Ik kan u niet beloven dat mijnheer Streep erop in zal gaan.’ Hij zit achter zijn bureau met zijn rug naar twee stalen kasten. Als hij zich omdraait kan hij gemakkelijk zes rijen boeken betasten. Iemand in zijn functie moet alles zo veel mogelijk binnen handbereik hebben.

Hij heeft zwart haar en dikke wenkbrauwen. Zijn lichte ogen lijken eigenlijk voor een ander gezicht bedoeld. Zo viel het me bij de begroeting op dat hij korte armen heeft voor zijn lengte, alsof zijn schepper niet heeft kunnen kiezen tussen twee verschijningsvormen van de mannelijke soort. Grote voeten, dat wel. Als je eenmaal begint met je in details te verliezen is het eind zoek. Gelukkig bleven we niet lang staan; hij bood me een stoel aan met een mengeling van amicaliteit en hoffelijkheid. Hij lijkt me iemand die blijmoedig berust in een zekere tweeslachtigheid. Met lome interesse luisterde hij naar mijn zorgvuldig voorbereide verhaal.

Ik ben zijn naam vergeten en daar maak ik me wat zorgen over. Tenslotte heb ik het contact zelf gelegd. ‘Ik spreek namens de commissie,’ verzeker ik hem, ‘het is geen persoonlijke vraag.’

Hij knikt en trekt met zijn pen een paar rondjes op een helder witte envelop die voor hem ligt. Zijn laatste? In ieder geval de enige die hij voor het grijpen heeft. Maar iemand als hij laat zijn brieven door zijn secretaresse versturen. Al heb ik haar niet gezien, ik kan me wel een voorstelling van haar maken. Ze heeft een zachte stem, waarmee ze heel goed kan articuleren. Ik heb haar vanmorgen over de telefoon gesproken. De afspraak was binnen een minuut gemaakt. Ze is ongetwijfeld rond de veertig; een verzorgde vrouw die ondanks haar ervaring altijd haar uiterste best zal doen. Niet gedienstig, maar voortdurend tot iedereens beschikking. De man heeft het erg getroffen met haar.

Om vervelende misverstanden te voorkomen zei ik haar meteen dat ik geen klant ben. Ik heb geen bedrijf, ik heb geen computer, ik heb hun softwarepakketten niet nodig. Het gaat om een ideologische kwestie; zo heb ik het haar uitgelegd. ‘Dat maakt niet uit,’ zei ze met een lichte verbazing over zo veel openhartigheid. Ze noemde het tijdstip en vroeg zorgzaam of ik het adres kon vinden. Ik heb me zelden ergens zo welkom gevoeld.

Vlak bij mijn stoel staat een pilaar, die al direct toen ik binnenkwam mijn verbazing wekte. Een stenen kolom midden in de kamer. Ik weet dat ik onmiddellijk inslaap als ik mijn hoofd er tegenaan leg, en dat de man daar heel verlegen mee zal zijn.

Hij denkt nog steeds welwillend na over mijn voorstel, en ik besef dat die meegaandheid mij nogal tegenvalt. Als ik had geweten hoe gemakkelijk ik in zijn werkkamer kon doordringen, zou ik het Artha nooit hebben beloofd.

[p. 23]

Artha is de commissie, en ik ben haar vriendin. Zij de ideeën, ik de uitvoering. Ik heb er al zo vaak moeilijkheden mee gehad. Zodra je erover nadenkt, merk je dat haar plannen niet deugen; maar zolang ze op je inpraat, krijgen je gedachten geen kans.

Ze kent de baas van dit bedrijf ‘intiem’ zoals ze dat uitdrukt. Sinds kort is de verhouding tussen die twee sterk bekoeld. Daarover is ze de laatste twee nachten zonder noemenswaardige pauze aan het woord geweest. Ze kwam mijn kamer binnen en vroeg of ze nog even mocht storen. Mijn antwoord werd weggeknipt door de schakelaar van het licht.

Overdag kan ik haar ontlopen, maar wie een dak boven het hoofd heeft, gaat niet 's nachts over straat lopen zwerven. Ik wil haar niet kwetsen. Zij huurt de etage, en toen ik pas geleden door omstandigheden op straat kwam te staan, ruimde ze zonder mopperen een kamer voor me leeg.

Ze is een doorzetter; altijd bereid om een flinke omweg te nemen als ze niet direct haar zin kan krijgen. En geduldig is ze; ik moet toegeven dat ze me de zaak heel uitvoerig heeft uitgelegd.

Het gaat om Koen Streep, directeur van dit gerenommeerde bedrijf; ook iemand die niet snel opgeeft. Ze wil hem nooit meer terug. Daar kan ik overigens wel begrip voor opbrengen: ze zijn op een heel vreemde manier uit elkaar gegaan. Ik ben de aanleiding vergeten, al heeft ze me die een paar keer verteld. In ieder geval was zij kwaad, en toen werd hij kwaad, en dat mondde uit in zo'n vechtpartij waarbij er altijd één duidelijke winnaar is. Ik was er niet bij; ik heb hem zelfs nooit gezien, want ik kom gewoonlijk niet zo maar haar kamer binnen. Toch kost het me weinig moeite om me voor te stellen hoe triomfantelijk hij haar woning heeft verlaten.

‘Waar maak je je nog druk om,’ heb ik gezegd. Maar ze wil op z'n minst het laatste woord hebben. En nu blijkt hij volstrekt onbereikbaar te zijn. Hij neemt zijn telefoon niet aan, en op zijn werk moet zelfs de beste klant nog met hulp van tussenpersonen met hem communiceren. Ze weet ook zeker dat hij geen brief meer openmaakt. Voor zijn huis posten acht ze beneden haar waardigheid. Ze was zelfs beledigd toen ik het voorstelde. ‘Je moet er wat voor over hebben,’ zei ik, ‘en wat wil je hem dan precies zeggen?’

Eigenlijk wil ze hem gewoon uitschelden, en dat dan liefst in het openbaar. Het publiek is geen probleem. Ze heeft heel wat vriendinnen die ook wel eens een verzetje willen. Een klein zaaltje heeft ze zo vol. Ze ‘staat op goede voet’ (bij haar een overgangsgebied naar het ‘intiem kennen’) met iemand die een klein theatertje exploiteert. Er zijn altijd wel middagen waarop er toch geen voorstelling was gepland. Het is wonderbaarlijk dat iemand die zo veel naar haar hand weet te zetten, een commissie nodig heeft om één man op de juiste plaats te krijgen. Ze heeft fantasie, maar ik vind haar slordig in de afwerking van haar plannen.

‘We nodigen Koen uit om een lezing te houden over automatisering,’ zei ze terwijl ze op mijn bed zat te wiebelen, ‘hij moet de indruk krijgen dat het een eer is dat de commissie zijn bedrijf daarvoor heeft uitgekozen.’ Er bleef weinig ruimte over om comfortabel te liggen. De deken werd bestrooid met harde kruimeltjes van haar beschuiten. Het scheen nauwelijks tot haar door te dringen dat haar mond voortdurend zat volgepropt.

‘Wat voor commissie?’ vroeg ik.

Ze trok ongeduldig met haar hoofd: ‘Daar kom ik dadelijk wel op. Het gaat nu even om het globale idee. Je moet er rekening mee houden dat er met Koen zelf niet valt te praten. Die zegt al “nee” voor je je mond hebt opengedaan. Hij heeft namelijk geen eigen mening. Hij loopt alleen maar op te scheppen en laat alles over aan zijn plaatsvervanger. Die man moet je zien

[p. 24]

te overtuigen, want die krijgt alles gedaan van Koen.’

‘Wie? Ik?’ Ik probeerde mijn benen iets te verschuiven, maar ze zaten onwrikbaar klem.

Op domme vragen geeft ze nooit antwoord. Met een klokkend geluid slikte ze haar laatste hap weg en begon uitvoerig mijn bed af te slaan. Ze heeft krachtige armen, het lijkt me niet eens zo gemakkelijk om haar in een handgemeen te overwinnen. Maar die Koen is dan ook een hork. Ze gaf me een beschrijving van hem, waarbij ik me niet kon voorstellen dat ze hem ooit aardig heeft gevonden. Toch is het zo; ze heeft me indertijd ook uitvoerig over het begin van de relatie ingelicht. Toen woonde ik nog op mezelf en als ik 's avonds de deur achter haar dichtdeed, was ik verzekerd van mijn rust. Ik denk er nog wel eens aan terug, maar ik wil niet klagen. Ik mag blij zijn dat Artha direct een kamer aan mij heeft afgestaan.

Ze schilderde me hoe ze zich tijdens Koens lezing zo veel mogelijk onzichtbaar zou houden, om dan na afloop scherpe vragen te stellen die gemakkelijk konden overgaan in een scheldpartij. Met algemene bijval natuurlijk; ze weet precies welke mensen ze daarvoor bij elkaar moet brengen.

‘En wat wil je dan allemaal roepen?’ vroeg ik. Ze haalde haar schouders op. Ik heb geen fantasie; ik kan me er niets bij voorstellen. Niet bij die lezing en zeker niet bij die commissie.

‘Een commissie ter bevordering van het geschrift,’ had ze terloops besloten. Hoe kan een computerdeskundige zich daar nou mee inlaten? ‘Die lui denken dat ze overal verstand van hebben,’ beweerde ze, ‘en Koen ouwehoert met plezier een uur vol over niets.’

Het is een onzinnig plan. Ik was ervan overtuigd dat ik hier snel klaar zou zijn. Je verwacht toch niet dat een automatiseringsman in dit soort commissies gelooft. Maar Klompers is niet de eerste die mijn vertrouwen in de mensheid ontkracht. Ik schrik op nu ik zijn naam weer zo helder voor de geest heb. Hoe lang hebben we tegenover elkaar zitten zwijgen? Al die tijd heb ik tegen die pilaar aan gestaard. Ik heb niet gehoord dat de ander de kamer is uitgegaan. Het bureau lijkt opeens veel groter nu hij er niet meer achter zit. In de doodse stilte groeit het besef dat deze kantoorkamer niet bestemd is voor fantastische praatjes. Alles is er recht en heeft de juiste afmetingen. Alleen die pilaar is een buitenstaander, alsof de architect, verstikt door dwangmatige efficiëntie, een wanhoopsgebaar heeft gemaakt. Een speelse toevoeging die wat plomp is uitgevallen. Ik kan er ongestoord mijn hoofd tegenaan leggen, maar er zijn meer mogelijkheden nu ik onbespied ben. Eigenlijk wil ik gewoon naar huis.

Ik zal Artha melden dat het plan mislukt is. Klompers heeft zijn best gedaan, dat kan ik in alle eerlijkheid zeggen. Een weldenkende zakenman zou nog geen twee tellen aan zo'n verzoek wijden, maar hij is al twintig minuten van zijn kostbare tijd aan mij kwijtgeraakt. En meer dan dat: net op het moment dat ik uit mijn stoel wil komen, stapt hij binnen met een dienblaadje in één hand. Grote handen aan korte armen; kleine tanden achter brede lippen. Tot mijn schrik merk ik dat ik hem doordringend zit aan te kijken. Glimlachend wacht hij tot ik een kopje van hem overneem. Ik kan me niet herinneren dat hij me koffie heeft aangeboden; ik hoop dat ik er ten minste beleefd op heb geantwoord. Maar het schijnt hem niet uit te maken hoe ik me gedraag.

‘Mijnheer Streep heeft wel eens een presentatie naar buiten gedaan,’ zegt hij als hij weer op zijn vaste plaats zit, ‘maar dat was voor een grote organisatie op ons vakgebied.’

Ik knik begrijpend en drink opgelucht mijn koffie. Nog even en dan sta ik weer gewoon op straat.

[p. 25]

‘Toch vind ik het niet slecht als ons bedrijf zich met wat meer nevenactiviteiten inlaat.’ Hij leunt ontspannen achterover. ‘Eventueel ben ik wel bereid om die lezing te houden. Kunt u me iets meer vertellen over de doelstelling van uw commissie?’ Nu kijkt hij me met onverholen nieuwsgierigheid aan.

Hij lijkt zelfverzekerd genoeg, maar ook de besten houden er niet van om beschimpt te worden. Er overvalt me een ergernis over het



soort mensen dat steeds tegen zichzelf beschermd moet worden. Hij is bereid; alsof hem ook maar iets gevraagd is. Ik ken Artha: als ze eenmaal iets in haar hoofd heeft, laat ze dat niet varen omdat er toevallig een verkeerde persoon komt opdraven. Hij werkt samen met Koen, dat zal voor haar genoeg zijn. Als het moet kan ze heus wel een concessie doen.

‘Ik zal eerlijk zijn,’ zeg ik terwijl ik ingespannen nadenk over de vorm die mijn waarheidsliefde zal aannemen. ‘Eigenlijk ben ik niet meer zo betrokken bij de commissie. Om precies te zijn: dit is de laatste activiteit waaraan ik meewerk. Met ingang van de volgende maand stap ik eruit.’ Ik deel dit allemaal mee met veel nadruk, maar hij wacht af, alsof ik nog nauwelijks iets heb gezegd. Hij is zo iemand voor wie je alle tegenargumenten moet voorkauwen. Ondertussen heeft hij zijn pen weer in de hand genomen om de cirkeltjes op zijn envelop in te kleuren. Het is onbegrijpelijk dat hij daar allemaal de tijd voor heeft. ‘Ik sta niet meer achter de doelstelling van de commissie,’ voeg ik er krachtig aan toe.

‘En wat zijn de bezwaren?’ Hij rekt zich uit, waarbij hij zijn armen achter zijn hoofd vouwt. Het is duidelijk dat zijn geroutineerde vormelijkheid niet bestand is tegen zo'n lang onderhoud.

‘Ik kan niet zo goed opschieten met de andere commissieleden, maar dat is natuurlijk een persoonlijke kwestie. Waar het op het beleidsmatige vlak vooral botst...’ Terwijl ik koortsachtig zoek naar een belangwekkend geschilpunt zie ik Artha's gezicht voor me. Haar wangen staan bol van de beschuitjes. Ik voel een afkeer opkomen waar verder geen behoorlijk argument uit valt te putten. ‘De doelstelling is veel te beperkt,’ zeg ik met inzet van al mijn overtuigingskracht. ‘We hebben nog steeds geen goede definitie van “het geschrift”. In de praktijk bevordert de commissie vooral de verspreiding van

[p. 26]

wat stenciltjes in de marge. Ik zal maar direct zeggen dat ik tegen het voorstel heb gestemd om uw bedrijf erbij te betrekken. Maar ik was de enige. Men wil nu eenmaal met alle geweld geloven dat automatisering met de hele wereld heeft te maken.’ Ik houd verschrikt mijn mond.

Hij glimlacht zonder een woord te zeggen, en al waardeer ik zijn tolerantie, ik zou nu wel eens willen weten wat hij denkt. Mijn hoofd is dof, maar nog niet genoeg verdoofd om de opkomende woede over Artha te dempen. Twee nachten lang heeft ze aan mijn bed met bekruimelde lippen haar beklag zitten sputteren. ‘Weet u niet toevallig woonruimte voor mij?’ vraag ik in een impuls.

Hij kijkt me verbaasd aan, en ik geloof dat hij eindelijk eens aan een grap begint te denken. Maar nu gaat hij daar weer heel lang over peinzen. Ik kom hier nooit meer vandaan.

‘Wat voor woning zoek je?’ vraagt hij uiteindelijk,



alsof hij moeiteloos in andermans behoeften kan voorzien. Er is iets in zijn toon veranderd. Ik krijg de indruk dat de commissie hem niet meer zo interesseert.

‘Een kamer is genoeg; als ik er maar niet gestoord word.’

Hij springt plotseling op. Voor even vrees ik eruit gezet te worden. Ik wil wel weg, maar dan graag op eigen kracht.

‘Sorry,’ mompelt hij terwijl hij zich uitrekt om een dossier van de bovenste kastplank te pakken, ‘er schiet me iets te binnen dat ik vanmiddag had moeten afhandelen.’

‘Ik heb al te veel tijd in beslag genomen.’ Het komt er resoluut uit, maar ondertussen blijft mijn lichaam koppig in de stoel hangen.

Hij wuift lachend met een hand: ‘Ik ben er zo mee klaar.’ Hij haalt een papier uit de map, pakt een pen en zet zijn handtekening. Daarna zakt hij weer behaaglijk onderuit.

[p. 27]

Tot voor kort had ik een heel huis tot mijn beschikking. Zes kamers en een flinke tuin. Voor één persoon misschien wat overdreven, maar ik had nooit het gevoel dat ik alle ruimte moest gebruiken. Wat leeg stond wachtte eenvoudig op betere tijden. Het leek een zeer inschikkelijk huis.

Ik huurde het van mijn oom voor een symbolisch bedrag. Het was maar bedoeld als tijdelijk onderdak; daarover is hij van het begin af aan eerlijk geweest. Hij was bij een vriendin ingetrokken en wilde zijn onroerend goed niet onbeheerd laten. Verkopen wilde hij ook niet. Hij wilde wat achter de hand hebben voor als het mis zou gaan tussen hen. Een belachelijk soort pessimisme vond ik. En daar leek ik gelijk in te krijgen: zes jaar lang vond iedereen het een heel goed stel.

Ik was dan ook verbaasd toen mijn oom op een nacht met zijn koffers voor de deur stond. Zijn meubels zouden twee dagen later volgen. Het gemoedelijke huis plooide zich moeiteloos naar zijn wensen en liet mij z'n tanden zien. Huizen zijn onbetrouwbaar. Ik weet niet waarom ik dit allemaal aan Klompers vertel. Hij zit daar maar achter zijn bureau een sfeer van vertrouwen uit te stralen, alsof een kantoor zich voor alles leent.

Maar ondanks de stilte in het gebouw blijkt dat we toch niet alleen zijn. In de deuropening staat een tengere man bescheiden op aandacht te wachten. Hij wiebelt wat op zijn voeten en rekt zijn magere hals om Klompers beter in beeld te krijgen. ‘Stoor ik?’ vraagt hij zenuwachtig.

Klompers kijkt verrast zijn kant uit. ‘Welnee,’ roept hij toegeeflijk, ‘ik dacht dat je al naar huis was.’ Hij recht zijn rug en weet met moeite een geeuw te onderdrukken. ‘Dit is Streep,’ zegt hij achteloos tegen mij.

Streep geeft mij een klamme hand, waarna hij een paar snelle passen naar het veilige bureau doet. Zijn ogen knipperen als van iemand die maar niet aan zijn kantoorbelichting kan wennen. ‘Zijn er nog telefoontjes geweest?’ vraagt hij verlegen. Zijn hoofd schudt, maar dat is geen anticiperen op Klompers antwoord; het is gewoon een tic.

‘Niet veel,’ zegt Klompers, en nu zet zijn gaaplust echt door.

Ik kom haastig overeind. Dit tafereel staat me tegen. Opeens begin ik me op te winden over al die verloren tijd. Ik heb Klompers drie kwartier geamuseerd; zonder mij zou hij in slaap zijn gevallen. Het is duidelijk dat er niets omgaat in dit bedrijf.

Artha heeft haar best gedaan met al die mooie praatjes over haar directeur. Hij is een zenuwlijder; meer niet. Dat roep ik tegen hem. Ik weet niet wat me bezielt, maar ik begin hem midden in z'n bleke smoel uit te schelden, alsof hij degene is die me heeft misleid. Verbluft kijken ze me aan. Ik wacht maar niet af of ze ook nog iets willen zeggen.

Op de gang bots ik bijna tegen een meisje van een jaar of twintig. Haar trui en spijkerboek zijn vaal zodat alle aandacht naar haar felrode mond wordt getrokken. ‘Zijn ze daar nòg niet klaar?’ vraagt ze, ‘ik heb nou wel lang genoeg op die stukken gewacht.’ Ik herken de zachte stem met de correcte uitspraak die mij vanmorgen zo hartelijk plaats en tijdstip heeft genoemd. Ze kijkt me dreigend aan, alsof ik ook maar enige invloed op de heren zou kunnen uitoefenen. ‘Ik wil ook wel eens naar huis,’ voegt ze er kribbig aan toe.

Ik haal mijn schouders op, maar ze gaat de kamer al binnen. Terwijl ik naar de uitgang loop, zie ik voor me hoe ze Streep en Klompers tot spoed maant. Het is een ander soort dienstbetoon dan ik me eerst had voorgesteld, maar ze lijkt me hoe dan ook een onmisbare kracht.