De Revisor. Jaargang 16

[p. 39]

Anton Haakman
Reprodukties

Als je een machine hebt, moet je hem ook gebruiken. Hij moet voor je werken.

‘Rust roest’, zo heet het huis van mijn bejaarde buurman, die altijd in de weer is met zijn motorzaag, zijn motorpomp, zijn motormaaier. Die motormaaier overigens pas sinds kort. Daarvoor had hij een geit die het gras kort hield. De geit is ten offer gevallen aan een machine.

Op een dag kreeg mijn buurman bezoek van een vertegenwoordiger, een man die de boer opging om er huis aan huis huishoudelijke apparaten te verkopen. Hij sprak lange tijd met mijn buurman, die altijd wel om een praatje verlegen zit, desnoods Jehova's getuigen uitvoerig te woord staat, en zelfs tot een tegenaanval overgaat. Ik liet nooit iemand binnen.

Een paar dagen nadat de apparatenverkoper was vertrokken, stopte er een bestelauto voor buurmans deur en werd het grote witte ding geplaatst en aangesloten in de bijkeuken: de diepvrieskist, die buurman zich aan had laten praten. Het was een grote brede, er kon heel wat in. Groente, vlees, hele kant en klare maaltijden. Maar buurman had niet veel groente en vlees en hele kant en klare maaltijden, en de kist bleef vrijwel leeg. Totdat hij bij het schoonmaken van het geitehok bedacht, dat hij op het gras een aardig voorraadje vlees had staan.

Machines, apparaten, toestellen moeten iets te doen hebben, ook bij mij. Tot voor kort was ik de fiere bezitter van een drietal professionele camera's. Voordat ik vertegenwoordiger in kopieerapparaten werd, ben ik fotograaf geweest. Zoals veel werkloze jongeren gaf ik mij uit voor fotograaf, het is een gemakkelijk vak, je hoeft er alleen maar de gebruiksaanwijzingen van je camera, je film, je ontwikkelaar, je vergroter voor te lezen. Al doende leerde ik fotograferen, produkten fotograferen voor catalogi van verzendhuizen en voor allerlei folders. Serviezen, asbakken, televisietoestellen, gereedschappen, tuinsets. Huizen, voor een makelaar. Schilderijtjes ook. Ik had mij een echte Hasselblad en een technische camera aangeschaft.

In die periode van onduidelijke aspiraties kreeg ik een kant en klare opdracht die mijn verdere levensloop zou bepalen: het maken van 20.000 reprodukties van archieffoto's en stukken voor een documentaire televisieserie. Zo ben ik mij gaan specialiseren in reproduktiewerk. Niet moeilijk, zorgen voor een egale verlichting en een vaste belichtingstijd zowel bij opname als afdruk. Routinewerk. Het beïnvloedde wel mijn manier van kijken.

De snelle opkomst en de steeds betere kwaliteit van de fotokopie heeft mijn reprografie min of meer overbodig gemaakt. Ik heb nog een poosje in een drukkerij gewerkt, maar de verdiensten hielden niet over en alles ging steeds automatischer zodat ik me eerst overbodig voelde en het later volgens de directie ook was. Maar ik ben, ook nu ik met mijn tijd ben meege-

[p. 40]

gaan en in de kopieerapparaten zit, iemand die alles als reproduktie ziet. Als afspiegeling van een verborgen werkelijkheid.

Lange tijd had ik geen emplooi voor mijn camera's. Ik fotografeerde vrouw en kinderen, en vakanties, zoals iedereen, maar dure apparaten moet je waar maken. Toen vond ik er iets op. Een soort kunst.

Road Art, zo noemde ik het. Als kunstenaar moet je je verhaaltje, om niet te zeggen je excuus, je smoes klaar hebben, en ik zou spontaan hele theorieën kunnen verzinnen over de schoonheid van de autoweg en zijn voorzieningen. Maar die bewaar ik voor een andere gelegenheid. Als die komt. Ik ben een verzamelaar, geen kunstenaar, ook al deed ik alsof. Eerst verzamelde ik postzegels en sigarenbandjes, daarna cassettebandjes met alle klassieke muziek die ik hier in Eindhoven kon ontvangen via Nederland, België en Duitsland.

Voor sommige verzamelaars doet het er niet toe wat zij verzamelen. Voor mij geldt dat ook. Ik verzamelde in een gegeven periode benzinestations, zomaar, en ik verklaarde tegenover vrouw en kinderen en vrienden dat het ware gezicht van deze tijd te vinden is in de architectuur van die monumenten van het wegverkeer. Ik archiveer, zei ik, voor het nageslacht, een beschaving die op zijn eind loopt. Smoesjes. Ik zie, zei ik, mijn boeken in luxueuze banden op de salontafels van de toekomst liggen.

Ik streefde naar zuiverheid, zei ik. Ik wilde de benzinestations zo getrouw mogelijk weergeven, reproduceren, zei ik. Zoals ik destijds produkten, documenten of foto's fotografeerde. Recht van voren. Het principe was eenvoudig. Ik werkte zo mogelijk op een tijdstip dat ik de zon in de rug had, en anders fotografeerde ik bij bedekte hemel. Ik ging aan de overkant van de weg staan, recht tegenover het afdak met de pompen, kadreerde het hele object en niets dan het object, wachtte tot er even geen auto of ander storend voorwerp tussenbeide was en fotografeerde. Liefst op een moment dat er niet teveel bedrijvigheid heerste in het bewuste tankstation. Een bijkomend voordeel van dit onderwerp was, dat ik altijd gemakkelijk kon parkeren. Wie dorps- of landschappen fotografeert kan het daar moeilijker mee hebben en bovendien het verkeer in gevaar brengen.

Het resultaat was evenwichtig. Frontaal. Symmetrisch. Horizontaal, zoals de weg is. Trots. Als ik zojuist zelf een benzinestation had geopend, zou ik het zo laten fotograferen. Geen sprake van artistieke ingrepen van mijn kant. Mijn camera functioneerde, en daar ging het om. Het mooist was een tijdelijk of voorgoed gesloten, eventueel onttakeld station. Voor dat laatste is de door de concurrentie van de Autoroute in verval geraakte Franse N6 heel geschikt. Juist door dat trotse frontale komt er iets over van pathos, van ingehouden tragiek. Meestal is er alleen nog maar een afdak van over. Soms een bord met oyo, veedol, antar.

Een enkele maal spraken pompbedienden of zelfs eigenaars mij aan. Even voorbij Avallon werd ik tijdens het fotograferen van een object van afwijkend model, dat al van pompen en reclame was ontdaan aangesproken door een vrouw die vanuit de erachter gelegen restogrill op mij af kwam. Ze vroeg waarvoor ik die foto ging gebruiken. Ik legde haar uit, dat ik gefascineerd was door de architectuur van het Station Service. Dat ik werkte aan een fotoboek.

‘Maar dit wordt van de winter gesloopt,’ zei ze. ‘total heeft de pompen weggehaald, en nu ontneemt het alleen nog maar het zicht op het restaurant. Het wordt een parking.’

‘Jammer,’ zei ik, ‘het is zo'n mooi gebouwtje. Het lijkt een soort theater.’

Ik had dorst, en ik ging met haar mee naar binnen, om iets te drinken.

‘Theater,’ zei de vrouw, ‘Hoe had u zich dat voorgesteld?’

[p. 41]

‘Ik bedoel, het ziet eruit als een toneeldécor, een verlaten décor, een toneel op het moment dat er geen voorstelling is. Relâche.’

‘Ja,’ zei de vrouw, ‘als we er een bestemming aan konden geven. Produits Régionaux verkopen. Wijn, kaas...’

‘Of toneelvoorstellingen geven,’ zei ik. Ze nam het serieus. ‘Maar het publiek dan? Waar moet het publiek blijven?’ Ze keek me slim aan.

‘Aan de overkant. Daar is plaats genoeg.’ Het was een benzinestation aan weerszijden van de weg geweest.

‘Te gevaarlijk,’ vond ze. ‘Het wordt hier steeds drukker. De mensen krijgen genoeg van de Autoroute.’

Aan de bar zat een man, die ons gesprek kennelijk had gevolgd. Hij stelde zich voor, vertelde dat hij toneelregisseur was en dat hij gefascineerd was door mijn ‘Théâtre de l'Apocalypse’. Onze cultuur, de Autoroute-cultuur liep op haar einde, en hij was zeer geïnteresseerd in mijn ‘Idées’ - Ideeën, daar hebben ze in Frankrijk altijd oren naar.

Ik liet hem een paar foto's zien die ik op



andere wegen in andere landen had gemaakt, en hij werd geestdriftig.

‘Wat een pathetiek!’ Ik vertrouwde de man niet, wist niet of hij echt iets met het toneel uitstaande had. Toch gaf ik hem op zijn verzoek mijn adres, uit nieuwsgierigheid. Het keukenluikje ging open, een stem daarachter riep ‘Jeanne-Marie!’, de vrouw draaide zich om en in het luikje verscheen dansend als een marionet een geplukte kip, dood of levend, onder twee handen die het beest vasthielden. De vrouw was niet eens zo erg geschrokken van deze grap. Ze vertelde dat het hun haan was, dat die haar altijd uit de slaap had gehouden en dat haar man hem nu de nek had omgedraaid. Ondanks alles was ze aan die haan een beetje gehecht geweest.

Een maand later kreeg ik bezoek van dezelfde theaterman, vergezeld van een décorontwerper. Ze hadden fantastische plannen, mijn tankstationdia's zouden achtergronden vormen voor een waarlijk apocalyptisch schouwspel, op te voeren in een Parijs theater waar ik nog nooit

[p. 42]

van had gehoord. Ze vroegen me of ik mijn foto's wilde halen, deden zich voor als vrienden, zeiden dat ze het zeer op prijs zouden stellen als ik met mijn Ideeën aanwezig wilde zijn bij de voorbereidingen van het stuk, dat ‘Relâche’ zou heten en over het einde van onze decadente beschaving zou gaan. Ik herinner me dat er ook nog iets met een geplukte kip was, of met de veren van een geplukte kip, en vrouwen die in die veren gehuld zouden rondtrippelen in mijn décors. Ze vroegen me om afdrukken van mijn laatste foto's, ik ging ze halen.

Maar ik wilde me niet beet laten nemen. Ik zag het al voor me; mijn vrouw even koffie maken in de keuken, en zij hun slag slaan. Zodra ik weer beneden zou komen met de foto's, zouden ze verdwenen zijn. Ook mijn camera's waren weg, en de kleine handige copier, die ik voor eigen gebruik in mijn werkkamer had staan. Mijn bejaarde buurman had ze weg zien rijden, in een auto met Nederlands nummerbord. Al waarschuwde ik de politie onmiddellijk, noch de grenswachten noch de autoverhuurbedrijven wisten de twee Fransen aan te houden. Nee, ik zou me niet beet laten nemen.

Ik vroeg, in het Nederlands, aan mijn vrouw of zij een oogje in het zeil wilde houden. De twee Fransen keken mij verbaasd aan.

Toen ik weer beneden kwam - mijn vrouw riep me - waren de Fransen vertrokken. Mijn vrouw, die niet veel Frans verstond, wist niet wat ze gezegd hadden. Zij hadden wat rondgelopen door de kamer, naar de ingelijste foto's aan de wand gekeken, en naar het handige kleine kopieerapparaat, en ze hadden even in mijn studio rondgeneusd, waarvan de deur openstond. Toen had ze me geroepen.

Alles was er nog.

Ik denk dat ze beledigd waren omdat mijn vrouw en ik er blijk van hadden gegeven, hen niet te vertrouwen.

Achteraf kan ik niet zeggen dat ik me erg druk zou hebben gemaakt als ze mijn Hasselblad hadden gestolen. Ik heb een goede boterham aan de kopieerapparaten, en nu ook de faxen, die even snel als de televisie, even snel als de idee op afstand reproduceren. Ik kan goed smoezen, ik weet hoe ik de mensen die nuttige apparaten moet aanpraten.

Natuurlijk kan ik mijn camera's van de hand doen, maar mijn vrouw is daar tegen. Het zou mij eigenlijk wel opluchten, ik bedoel, het zou een soort opluchting zijn, een oplossing voor een probleem, een denkbeeldig probleem - maar hoe vertel ik dat tegen haar.

‘Zo heb je altijd nog een vak om op terug te vallen als het niet meer zo goed gaat met die kopieerbusiness,’ zegt ze. ‘Als het nieuwtje eraf is.’

Ze is realistisch, mijn vrouw. Ze heeft oog voor de werkelijkheid, ze gelooft erin. Ze ziet de dingen zoals ze zijn.