De Revisor. Jaargang 16

[p. 36]

Anton Haakman
Een wollen vliegtuig

Men sprak mij aan met Majoor. Op mijn linkermouw droeg ik zilveren chevrons en een gouden kroon. Ik ben beroepsmilitair geweest, en nu ben ik ambteloos burger. Vader van een dochter die het ver zal schoppen. Over haar zal ik het hebben.

Vroeger wilde ik, als vrijwel iedere jongen, piloot worden. Als kind deed ik voorzover ik mij herinner niets anders dan vliegtuigen tekenen. Ik had talent. Ik tekende vliegtuigen met de rondingen, de bijna liefelijke rondingen die de vliegtuigen toen, in het infrasonische tijdperk, nog hadden. Later zijn ze spits geworden, scherp als rapieren, de supersonische aerodynamica stelt andere eisen. Hardere eisen.

Ik mocht geen piloot worden, zei men, omdat ik een bril droeg.

Mijn boeken over vliegtuigen, mijn ontwerpen voor vliegtuigen, mijn correspondentie met vliegtuigfabrieken (een in Hayes, Middlesex, England, herinner ik me om de een of andere reden) heb ik zuinig bewaard. Mijn belangstelling voor de luchtvaart is gebleven, maar ondanks al mijn hogere aspiraties ben ik terechtgekomen en blijven hangen bij de Landmacht - om precies te zijn bij de Militaire Administratie, vanwege mijn slechte voeten. Ingedeeld bij een infanteriebataljon. Het niet al te duidelijke embleem op mijn baret en op de baretten van mijn collega's werd door het voetvolk smalend aangeduid als ‘een dienstbril boven twee gekruiste steunzolen’.

Majoor, zo werd ik genoemd. Dat klonk aanzienlijker dan het was. Majoor, zo werd ook de hoofdofficier genoemd die net onder de luitenant-kolonel kwam, maar in mijn geval was het slechts de afkorting van sergeant-majoor. Onderofficier dus. Eigenlijk had ik adjudant moeten worden, ik geniet een adjudantenpensioen, maar nooit heb ik de stippen gedragen die bij deze rang behoorden, want ik werd voortijdig afgekeurd om redenen die er hier niet toe doen.

Over mijn talentvolle dochter zou ik het hebben. Op haar heb ik mijn ambities, mijn hogere aspiraties en mijn tekentalent, kortom mijn cultuur overgedragen. Zij is geen piloot geworden, maar ze tekent vliegtuigen, of liever, ze etst ze, in actie, in formaties, gezien vanuit de cockpit over de schouder van de piloot; ze etst details, instrumentenpanelen, rompen met sjabloonletters en -cijfers, antennes, cockpits met gehelmde, gezuurstofmaskerde piloten. Futurisme avant la lettre, zegt ze lachend, en ze voegt eraan toe dat het ware futurisme nog moet komen, en dat het Futurisme uit het begin van deze eeuw niet meer was dan een mislukte aanzet, een valse start.

Voor mijn pensionering ben ik korte tijd op een van onze grote luchtbases gedetacheerd geweest - de tijd van mijn leven, zult u begrijpen, al zag ik de kisten alleen uit de verte. Daar op E. heb ik kapitein Favillé leren kennen, kapitein Favillé die tot taak had, de plaatselijke en soms

[p. 37]

zelfs de landelijke burgerij gerust te stellen over uitbreidingen van de basis en over geluidsoverlast veroorzaakt door nieuw supersonisch materieel. Voorlichter. Hij kon spreken en zelfs schrijven, kapitein Favillé. Hij was een man van cultuur. Ik heb wel eens een gesprek met hem gevoerd over Viruly en Saint-Exupéry. Hij had alle tijd voor een rustig praatje, het was - en is - een gemoedelijke man, een burger in uniform, net als ik.

Nog meer een man van cultuur was majoor Potkoren, het hoofd van de luchtmacht-administratie - geen vlieger, eigenlijk heb ik in die maanden nauwelijks vliegers gesproken. Majoor Potkoren bezocht de concerten in de nabijgelegen provinciestad E., gegeven door de Orkestvereniging onder leiding van de zwierig voor het orkest dansende Jacques van Eeden. Majoor P. was - en is, als hij inmiddels niet is gepensioneerd en tot luitenant-kolonel bevorderd - een echte Majoor. Een Hoofdofficier.

Ook ik bezocht die concerten, ook ik was op mijn bescheiden manier een man van cultuur.

Ik herinner me nog goed hoe hij mij op een winterse ochtend na het appèl naar zich toe wenkte. Ik salueerde. Hij zei dat ik op mijn gemak mocht gaan staan, en informeerde naar mijn mening over het concert van de vorige avond, en vooral over de solist, de beroemde Jakov Sternenzelt, die ze met onnaspeurlijke smoesjes naar E. hadden weten te lokken. Het was een liefdadigheidsconcert, waarvoor weet ik niet meer. Ik gaf voorzichtig te kennen dat naar mijn bescheiden mening de beroemde Sternenzelt het publiek in E. niet helemaal serieus had genomen. Majoor Potkoren knikte goedkeurend en zei: ‘U kunt gaan, majoor,’ ik klapte met de hakken, salueerde en maakte rechtsomkeer.

Kort daarna eindigde mijn detachement op de luchtmachtbasis E. helaas, en moest ik terug naar het voetvolk van mijn infanteriebataljon. Ik zou het over mijn dochter hebben, en niet over de militaire hiërarchie.

Mijn dochter had te kennen gegeven dat ze wel eens een F-15 of een F-16 van dichtbij, liefst van binnen zou willen bekijken, schetsen, fotograferen eventueel. Ik zei haar dat zoiets waarschijnlijk niet was toegestaan, dat dergelijke geavanceerde vliegtuigen vol geheimen zitten, maar dat ik mijn best zou doen bij kapitein Favillé, als die tenminste nog als voorlichter werkzaam was op E. Ik had tegenover haar nogal hoog opgegeven over mijn goede relaties met officieren.

Ik heb kapitein Favillé aan de telefoon gekregen, hij zei niet ‘majoor’ maar ‘meneer’, ja, hij herinnerde zich mij wel. Jazeker, hij kon wel iets voor mij en mijn dochter regelen, en een bezoek aan het pas ingerichte Museum zou mijn dochter misschien ook wel aanstaan. Daar bevonden zich een Fokker D 7 en een D 21 en een Curtiss Hawk en een Hawker Hurricane en natuurlijk een Spitfire en een Mustang en een Gloster Meteor, en een gondel van een Zeppelin!

De ontvangst was meer dan hartelijk. Kapitein Favillé gedroeg zich zoals een officier zich tegenover burgers gedraagt, hoffelijk, tegenover mijn dochter op het overdrevene af. Eerst liet hij ons een interessante film zien over de F-16, een soort reclamefilm van General Dynamics waarin werd aangetoond tot welke wonderbaarlijke capriolen die machine in staat was. Daarna bracht hij ons met een busje naar het Militair Luchtvaart Museum.

Dat museum bleek te worden beheerd door Majoor Potkoren, die na een blik op mijn dochter besloot ons persoonlijk rond te leiden. Zoiets had ik nog nooit voor mogelijk gehouden - maar mijn dochter heeft een zekere faam.

Het werd een uitvoerige rondleiding, langs gevechtsvliegtuigen uit de Eerste Wereldoorlog, een Sikorsky helikopter, opengewerkte moto-

[p. 38]

ren, schietstoelen, uniformen. Ikzelf raakte het meest onder de indruk, kreeg het zelfs benauwd van het grootste vliegtuig, een kleine Mitchell B 25 bommenwerper, waarover ik gruwelijke verhalen had gelezen in oorlogsboeken - ik kroop op aandringen van de kapitein door de kruipruimte waar de navigator de gewonde schutter vanuit de staartkoepel doorheen had moeten sleuren, in het boek ‘In zoeklicht en afweervuur’, en ik droom nu nog geregeld van zo'n kruipgang waar ik mij zelfs niet als een slang kan voortbewegen omdat er niet voldoende ruimte is om heupen en knieën te buigen. Mijn dochter was weinig geïnteresseerd in al die oude vliegtuigen, en dat merkte Majoor Potkoren, die zei dat hij eigenlijk niet van vliegtuigen hield, en dat hij een vredig iemand was.

Hij informeerde belangstellend naar haar werk, zei dat hij zelf ook schilderde en leidde ons naar zijn ruime bureel, waar hij de wanden had volgehangen met door hemzelf geschilderde landschapjes, koetjes, boerinnetjes, lammetjes. Alles in pasteltinten, met weke contouren. Heel anders dan de fel ingekleurde droge-naald-etsen van mijn dochter. Ook had hij wel eens vliegtuigen geschilderd, het was ten slotte een luchtvaartmuseum dat hij onder zijn beheer had. Hij wees naar een klein doek met een Spitfire zo vlokkig, zo zacht, zo wollig, dat ik aan een schaap moest denken. Een vredig mens. Geen kwaad woord over Sternenzelt. Een burger in uniform. Een schaap in wolfskleren.

Kapitein Favillé kwam ons ophalen voor de lunch in de officiersmess - ik was er nooit eerder geweest - en daarna reed hij ons over eindeloze betonvlakten naar de hangar waar zich de F-15's bevonden. Onderweg zagen we er een landen, met voorovergebogen haviksneus en uitgestoken klauwen. Een geducht wapen. Hard en puntig als een stalen naald. Van dichtbij bleek de F-15 veel groter dan de gevechtsvliegtuigen die ik mij herinnerde, groter zelfs dan de Mitchell, niettemin werden ze door slechts één persoon bemand. Mijn dochter mocht onder het toeziend oog van kapitein Favillé foto's maken van de romp, de cockpit, van instrumentenpanelen, en zelfs van het electronische vizier, een glasplaat waar op magische wijze het doelwit kon worden vertoond in een cirkel met kruis.

In een van de toestellen zat een man in een prachtige groene overal achter de instrumenten; hij voerde onverstoorbaar een hele reeks controles uit. Een Amerikaan. Kortgeknipt. Zeer jong. Rechtop. ‘Als een heer achter zijn schrijfbureau,’ zei ik later tegen mijn dochter, die het een mooie vergelijking vond, maar niet wist dat die vergelijking zeventig jaar eerder was gemaakt door een beroemde schrijver.

Een Übermensch. Een jonge god. Mijn dochter werd verlegen en mompelde iets van ‘Nice airplane’.

‘State of the art,’ zei de Amerikaan, zonder zelfs ook maar naar haar te grijnzen - zij legde me later uit dat dat zoiets als ‘volgens de laatste stand van de techniek’ betekende.

Hij was geen piloot, maar een technicus, hoorde ik later van kapitein Favillé. Sergeant was zijn rang. Als ik nog in dienst was geweest had hij voor mij in de houding moeten springen.