De Revisor. Jaargang 15

[p. 10]

Ruud Muschter
De Verovering van Mexico
Een tweede ooggetuigeverslag

Vol gratie zijn twaalf schepen aangekomen. Eindelijk heeft men de afstand afgelegd. Daarmee is het pleit om christelijke vooruitgang beslecht in het voordeel van de kruistocht. De veldheer vaart verholen langs de baaien; het opgetogen leger sluit zich bij hem aan. Het heeft te lang reeds op de zee gedreven, het vaandel heeft te lang aan dek gestaan. Met honderden de oude kust bestokend belanden de soldaten op de plaats der oude volken. Buitengaats waakt toeziend de kijker van de veldheer. Daar staan de fiere eedgenoten, door Cortés als hun potentaat geleid. Die is, hoewel de koning hem niet mandateerde, uit op voordeel, liefst van goud.

De mare van de komst van Quetzalcoátl, in oude tijden vóór het historisch pogen uit Huichilobos' aangezicht geduid, gaat de monarchisten ver vooruit. Zwartgebaarde mannen van de oceaan zouden doordrenkt met door god gegunde machten uit het oosten komen, doch varen als Spanje's onderdaan. Zij die zich met geen inboorling eerder maten, komen als de erfgerechte vorsten en trachten de geschiedenis te scheppen, die hen veeleer geschapen had.

Geschut en proviand worden uitgeladen. Buiten tassen wij deze voorwaarden voor de zege op, die zich gestaag ontwikkelen tot noodlotstuig en de gewetenslast van vele generaties. Nadat de boeg der schepen aan staken is vastgebonden en hij nog een ogenblik aan huis heeft gedacht brengt Cortés zijn soldaten, officieren, zijn martelarendom bijeen. Zijn wapenbroeders die op hun Eldorado zijn afgestevend spreekt hij toe, bereidt hij voor op de konfrontatie. Met retoriek leidt hij ze de slachting in.

En nu betreedt ons leger argeloos de haard der dodelijken, der kannibalen, het territorium van ongeëvenaarde verschrikking, onvoorspelbaar en gruwelijk. Nog niet bewust van talrijke gevaren beginnen wij een heilige bekeringstocht. Provisorisch het christenkruis gewrocht en afgodsbeelden maar van het sokkel gestoten. Wij landbestormers merken echter spoedig met welke vijand hier de krijg begint: wie door de Azteek op het slagveld wordt gevangen vindt zijn einde voor de godenbeelden.

De noodzaak tot behoud van lijf en leden brengt ons van slag. Het geschut wordt zonder dralen warmgeschoten; de hoop op vredig werk gaat op in rook. Ruw verstoort kanongebulder de droom als gods gezalfden naam te maken. De ziel wordt niet zo maar in de schoot geworpen, het paradijs wordt in de kiem gesmoord. In dit uur van nederlaag en dood grijpen de indianen naar hun pijlen, verbijsterd door het ongebreidelde vuur dat fluitend hun huizen wordt doorgeschoten. Als de weerstand der dorpelingen zichtbaar wordt komt het bevel ze bloedig neer

[p. 11]

te slaan, tot voorbeeld aan de wijd verspreide stammen en tot waarschuwing aan elke ingezetene.

Het Mexicaanse moedertje zag zoëven haar kind vallen aan het christendom, heeft haar handen voor haar mond geslagen. Afschuwelijke godheden gaan om! Wij hebben geen halve akkerschoof gesneden maar hele velden leeggeplukt. Een loot wordt geen nieuwe kans geboden en het volk met wortel en al uitgerukt. Wat vijftien eeuwen christendom vermogen bewijst men deze vrouw in zulk een stond; de snelste weg om de zielen te vervreemden vond Europa's zwaard, in het hart gestoken. De stamhoofden beraden zich ter plekke met al het aangeslagen volk en met het leger, tot de tanden toe gewapend, doch niet tegen Spaanse smetten.

De godheid moet terstond gewaarschuwd worden. Daarom prepareren stamoudsten zich. Zij zoeken, voor vele dagen leeftocht omgehangen, de god der Indiaan op, Montezuma. In marsen door verlaten arealen wordt hen geschokt en in paniek bericht hoe Spaanse legers hebben huisgehouden, beticht van niet weinig gruweldaden. Hoe onderworpen dorpen zijn ontbonden, de overheerser vrouwen heeft verrast, het brandmerk ‘oorlog’ in het gezicht gedreven en het vuur verwoestend huizen in de as legde.

In Montezuma's koninklijke kwartieren ontvangt met zorg zijn generale staf van her en der verslagen en gezanten. Deels onbekenden reizen af en aan. De razernij wordt gestadig zichtbaar. Gebieden worden aan de riem gelegd, de autochtoon wordt van zijn haard verdreven, weerspannigen zegt men de oorlog aan. Het christendom dat zijn boodschap niet vergeten is invaast met harde hand onschuldig land, waar myriaden zich erover verbazen dat Mexico's hand volstrekt verlamd is. Als Montezuma's oren zijn verzadigd en het bange volk zijn hart heeft uitgestort, de godheid Huichilobos is geraadpleegd, schort de Azteek zijn oordeel op daar hij heen en weer geslingerd is geworden.

De priesters raden hem de oorlog aan: de koning late het sein tot aanval weerklinken en onverwijld Malinche Cortés de doodklap geven. Maar Montezuma weegt de profetieën, de gebaarden geven grote schrik. Zijn zij de werkelijk uitverkoren mannen die hij op gods beschik moet laten gaan? Het pantheon verbaast hem boven mate: aan dragers van bloed dat van hem verwijderd is bewijst het telkens onverwachte gunsten, zoals goden slechts aan aanbidders doen. Bevelen niet de Spanjaard te vertragen verlaten het paleis en tonen dat de twijfel in de indiaanse koning onzalige gevolgen heeft gehad. Niet tijdig onderneemt hij fiere stappen, te laat wordt Spanje's ware aard doorschouwd. De aarzeling de slachtoffers te wreken berouwt gans het volk.

Tenslotte wordt de aanval ondernomen.

Men dient ons, vijand, tot staan te brengen. Zelden hebben duizenden in oorlog met groter doodsverachting dit betracht. Azteekse krijgers tijgen door de vlakten, ontdaan, gevederd, dodelijk geverfd, gedreven door noodlottig samenspannen van priesters, goden, voor wiens doel men sterft. Zij werpen zich met ijselijke kreten op ons, elke hellebaard. Geen levend wezen wordt er bij gemeden, niemand sparen zij genadevol. In het ganse land doet een missive van Montezuma de ronde waarin hij in dreigende bewoording bekendmaakt dat de steden de hoofdstad dienen te steunen, daar anders eindeloze onderdrukking wacht. Die door hemzelf heeft hij daarbij in gedachten.

Om de schijn op te houden zendt Tenochtitlán

[p. 12]

intussen ijlings zijn gezanten in naam van Montezuma naar de witte mannen. Zij bidden Cortés hun geschenken te aanvaarden doch met voedsel zijn zij zelden scheutig. Vertoornd om deze heimelijke weerwil raadt Cortés hen in duidelijke spraak aan, de koning zijn toorn te melden en van zijn voorgenomen wraak verslag te doen. Daar onze veldheer meent dat grootspraak niet op loze gronden hoort te berusten, zint hij met zijn staf op een middel om bijstand van de dorpen af te dwingen, van het zittende bewind eerbied.

Verdeel en heers: devies uit oud Europa; dit ongeslagen middel uit de nood blaast Cortés voor zijn god en koning nieuw leven in, de indiaan de dood. Die dagelijks de knoet moeten verduren van de hoofdstad die harde schatting heft, belooft hij van het juk te libereren, mits hij hen spoedig aan zijn zijde treft. Het volk, gekweld, staat voor een zware taak. Het dient te kiezen tussen een dubbel kwaad: de onmin van de hoofdstad te ontladen of zich te voegen, slaaf te worden van een vreemde staat. De indiaanse oudsten gaan terzijde, bevangen door het donderend geweld. Bang de nabije held te tarten stelt dorp na dorp zich aan Cortés kant.

Aldus begint met horten en stoten de onvermijdelijke samengang van twee geheel verschillende kulturen, vonden uit noodzaak hun gedeeld belang. In de aanvang trekken dertig-, veertigduizend conquistadores en getrouwen in harmonie geschouderd en gewond verder. Aan de horizont lonkt al de hoofdstad. Tenochtitlán blijft niet werkeloos, doorkruist verhit de opmars en delft voor horden naamlozen een graf. Niet zonder groot verlies redt zich de hoofdmacht.

Wie levend is gepakt zie zware straf tegemoet. De hopeloze krijgsgevangen mannen brengt men tot voor de barre godenbeelden, dwingt men tot rituele dansen; slacht ze dan af als makke beesten. De Azteekse goden eisen huid en haren. Hun heerschappij onthult een aloud kontrast, gevormd door oude kulturele waarden en een reddeloos verdwaasde priesterkaste. Bloedbekladde, grauwe lijven slaan harteloos het mes de borstkas in en zo verdwijnt het corpus hals over kop in de diepte. De leden met obsidiaan afgehakt, het hoofd verloren, zie daar, het doek voor Spaanse glorie valt. De tors is tot overwinningsmaal genomen, het hoofd uitgestald voor Huichilobos.

De onzen, uitheemse troepen, trekken langs vulkanen en marcheren elke tempel binnen. Daar staren de afgehouwen soldateske hoofden van hen die eerder aankwamen, vertrokken op het altaar. De heiden tot de Roomse Kerk bekeren acht Cortés een verheven werk, doch dat hij daarvoor ter hel moet nederdalen rekent de edelman zich niet tot taak. Ontzetting slaat zijn uitgeputte ruiters: welk schimmig lot omarmt de vriendenschaar! In de gelederen rijst de bange queste wiens god zich feilloos over wie erbarmt.

Ons leger worstelt onverschrokken voorwaarts, door zon geblakerd, regen overspoeld, verbrand gaan wij, die ziekten overmanden en geenszins de volharding onderkoeld. De regen weekt de zware wapenrusting, de hemel stort zijn ongenade neer en poogt de schande van midamerika's geschonden eer uit te wissen. Als uit de hemel komen er galjoenen met meer vooruitgang, komt een verse macht uit Spanje's verre veilige gewesten, met wapens als vracht en voedsel en manschappen.

Met kracht wordt nu op de hoofdstad toegestoten door honderdduizend man in vederpracht; Tenochtitlán, door eigen volk en mannen op

[p. 13]

vier benen bestreden, ziet zich voor een overgrote macht geplaatst. Met Cortés rijdt te midden van de zijnen de keur van menig inlands bondgenoot. Van vele dorpen is zij afgedwongen en dit alleen maakt Spanje's leger groot. Als Cortés poogt de toegang tot de stad te forceren ontgrendelt hij gezamenlijk verweer. Hij besluit zo nodig allen uit te hongeren doch verdriet hiermee zichzelf in het bijzonder. Hij hoopt Montezuma te vermurwen.

De koning ziet het knarsetandend aan. Het oude rijk wordt onder hem versplinterd terwijl de goden niet meer met hem begaan zijn. In bitterheid besluit hij niet te buigen, want ondanks al zal de hoofdstad vallen, de leider te midden van haar sterven en met het uur stijgt nog het dodental. Dan blijkt de tol van onze strategieën. Verbeten wederstreeft de indiaan ze, verbloedend aan vijandelijke zwaarden.

Het Aztekenvolk geeft de laatste adem. Door de uitzichtloze afloop aangeslagen berust de koning. Bij bedwongen tranen geeft hij zich aan Hernando over; met Mexico's grandeur is het gedaan. Verslagen klinken Montezuma's frasen. Vanaf het dak bezweert hij afgemat zijn volk terstond de oorlog uit te bannen, opdat de Spanjaarden de stad verlaten. Zijn woorden vallen in verkeerde bodem en volgelingen slaan aan hem de hand. Door stenen wordt hij dodelijk getroffen.

Heel het oude land sterft met deze vorst.

Het gevaar voor Cortés is nog niet bezworen. Zijn zorg is nu zijn ingekrompen leger bij te staan, welks ontsnappingskans door oude en nieuwe wonden dreigt teloor te gaan. Door smart verteerde Azteekse adel regelt voorbereidingen voor hernieuwde kamp en wijst de successor Guatemoc aan om allen voor een nieuwe ramp te hoeden. Het verweesde land kiest hem als leider en legt op hem de onuitgesproken plicht de slag van Montezuma's dood te wreken, en en passant Huichilobos' genegeerd gericht. Doch Cortés leidt de allerlaatste aanval en ontwricht de tegenstander.

Hij legt de hand op Guatemoc waarna hij hem met familie en al van zijn schip licht, grootmoedig de scepter schenkt en hem provincies aanwijst. De leider van het land is op de knieën, voldaan de schuld aan Huichilobos. De dag is dertien in de maand augustus en vijftienhonderd een en twintig telt het jaar. De twijfeltijd is om. De goden verruilen de ene voor de andere held...