De Revisor. Jaargang 15

[p. 2]

[1988/5]

Geert van der Kolk
Tot weerziens

We zaten te eten in de tuin van de schrijversclub. Het was een mooie, zachte avond en er was geen wind, dus we hadden geen last van het traangas.

‘Ik ben blij dat je meegekomen bent,’ zei Joanna. ‘Tomasz weet ineens niks meer te zeggen.’ ‘We hebben een fijne avond uitgekozen om te vertrekken,’ zei ik.

‘Normaal is-ie heel anders, weet je,’ zei Joanna. ‘Normaal heeft-ie altijd het grootste woord.’

Ze praatte tegen mij, maar ze keek naar Tomasz.

‘Ik hoop maar dat we erdoor kunnen met de auto zometeen,’ zei ik. ‘Ze hebben de Nowy Swiat afgezet.’

‘Ik denk dat-ie al in New York zit, in z'n gedachten,’ zei Joanna.

Uit de oude stad zweefde af en toe de nagalm van de demonstratie en de rellen de tuin in.

‘Maar hij zal me geld sturen,’ zei Joanna. ‘Dat heeft-ie beloofd. Nietwaar, Tomasz? Hij zal me geld sturen voor Magdalenka.’

‘Alsjeblieft, Joanna,’ zei Tomasz en hij keek op van de tafel. ‘Stop d'r nou mee. Het heeft geen zin om d'r nou weer verder over te praten.’

‘Maar ik praatte niet tegen jou,’ zei Joanna. ‘Ik praatte met die goeie vriend van je. Die is heel wat beter gezelschap dan jij.’

En ze keek me aan, ze had een keiharde glimlach op haar gezicht, en ze zei: ‘En jij? Ga jij ook geld sturen? Amerikaanse dollars? Elke maand?

Ik ben gescheiden,’ zei ik. ‘Dat weet je best.’

‘Dat bedoel ik,’ zei Joanna. ‘Als je gaat scheiden moet je geld sturen. Net als Tomasz.’

‘Joanna,’ zei Tomasz langzaam. ‘We gaan niet scheiden.’

‘Da's waar,’ zei Joanna. ‘Had ik 't even door mekaar gehaald. Tomasz gaat naar New York en Magdalenka en ik blijven hier in Warschau. Dat is heel wat anders, natuurlijk. Dat heeft met scheiden niks te maken.’

De tuin lag onder het bordes van een klein paleis. De tafeltjes stonden onder oude, wijde bomen. Tomasz was geen lid van de club, want hij was schilder, maar hij had veel mensen leren kennen. De tafeltjes in de tuin en op het bordes waren allemaal vol, en ook de bar in de oude salon. Het was een mooie zomeravond en er waren toen in Warschau veel mensen die andere mensen kenden. De tuin was omgeven door een oude muur van rode baksteen. Aan de muur hingen gekleurde lampions.

‘Champagne!’ riep Joanna plotseling. ‘Ik wil champagne. Juffrouw!’

Ze wenkte naar de serveerster en ze had nog steeds die verschrikkelijke glimlach op haar gezicht.

‘Brengt u maar twee flessen,’ zei ze. ‘Want wij hebben hier echt iets te vieren vanavond.’

Tomasz hield zijn hoofd schuin en deed alsof hij aandachtig luisterde en hij zei: ‘Het is nog steeds aan de gang.’

Hij keek op zijn horloge.

Joanna glimlachte stralend naar hem en zei:

[p. 3]

‘We hebben nog zeeën van tijd, Tomasz. Heerlijk, hè?

Tomasz is altijd bezorgd dat-ie z'n trein of z'n vliegtuig mist, snap je?’ zei ze tegen mij. ‘Tomasz is altijd overal erg bezorgd over. Daarom blijven Magdalenka en ik ook hier in Warschau. Omdat Tomasz eerst werk moet vinden in New York, en een fatsoenlijk appartement. Omdat Tomasz bezorgd is dat Magdalenka en ik niet in een fatsoenlijk appartement zouden wonen.’

‘Ben jij ooit in New York geweest?’ vroeg ik boos. ‘Dat Tomasz vooruit gaat, dat lijkt me heel redelijk.’

Toen kwam de champagne en Tomasz legde zijn hand op mijn onderarm en zei: ‘Laat nou maar.’

Joanna liet haar schouders zakken en keek naar haar glas op de tafel en zei: ‘Het spijt me, Tomasz. Het spijt me dat ik zo onredelijk ben. Het spijt me echt. Ik ben blij dat die goeie vriend van je, dat die me daarop gewezen heeft. want het is erg onrechtvaardig om onredelijk te zijn. Ik geloof vast dat die vrouw van die goeie vriend van je, dat die veel minder onredelijk was dan ik. Denk je ook niet, Tomasz?’

Tomasz zei niets. Die probeerde het uit te zitten zonder te slaan of te huilen.

‘Wat ben je toch een pechvogel, Tomasz,’ zei Joanna. ‘Ik heb echt met je te doen. Je hebt 't erg slecht getroffen. Met zo'n onredelijke vrouw.’

Ze zuchtte dramatisch, met gesloten ogen, en keek toen ernstig naar mij en ze vouwde haar handen op de rand van de tafel.

‘Ik ben je zeer erkentelijk,’ zei ze. ‘Dat je me zo recht voor z'n raap, als een goeie vriend, heb gezegd hoe egoistisch ik ben, dat stel ik geweldig op prijs. Echt. Maar je moet ook begrijpen - ik heb zoiets nog nooit bij de hand gehad. Dit is allemaal nieuw voor mij, snap je? Hier had ik niet op gerekend. Ik bedoel: dit had Tomasz me niet van te voren verteld. Dus daarom weet ik niet precies hoe je je in zo'n situatie redelijk moet gedragen. Zoals jouw vrouw, bedoel ik.’

En ze ging er gemakkelijk voor zitten en zei: ‘Vertel me nou 's. Hoe heeft jouw vrouw dat nou aangepakt?’

‘Daar wil ik liever niet over praten,’ zei ik.

‘Maar waarom niet?’ vroeg Joanna en ze deed heel verbaasd.

‘Vind ik niet zo'n geslaagd onderwerp,’ zei ik.

‘Ik wel hoor,’ zei Joanna opgewekt. ‘Ik vind 't heel interessant. Waarom zijn jullie eigenlijk precies gescheiden?’

‘Dat weet ik niet,’ zei ik. ‘Dat weet je nooit precies.’

‘Ik wel hoor,’ zei Joanna. ‘Wij gaan scheiden omdat Tomasz naar New York vertrekt. In ons geval is het heel simpel.’

Achter de muur hoorden we het zachte geknal van traangasgranaten en de stem van een commandant van de oproerpolitie, die de demonstranten op de Krakowskie Przedmiescie door een megafoon toeblafte en de demonstranten antwoordden hem met gescandeerde leuzen. Toen hoorden we nog wat meer traangasgranaten en vlakbij, op het bordes boven de tuin, de stem van een zeer opgewonden man die door twee obers in bedwang werd gehouden.

‘Daar zit-ie!’ riep de man. ‘Laat me d'r door! Daar zit-ie!’

Joanna keek op en lachte en zei: ‘Kijk 's! Daar is Bogdan! Nou zijn we d'r allemaal. Bogdan!’

De man kwam naar ons tafeltje, gevolgd door de twee obers die het zaakje niet vertrouwden. De man was niet zo lang, maar stevig gebouwd. Hij had blond haar dat in zijn ogen hing, en een beige trui met een V-hals. Ik kende hem niet, maar Tomasz wel. Tomasz was opgestaan, hij hield zijn hoofd iets voorover gebogen, hij had zijn vuisten gebald en hij zei niets. De man Bogdan bleef tegenover hem staan. De twee obers wachtten op enige afstand en keken gespannen toe.

[p. 4]

‘Heren! Heren! Gaat u toch zitten,’ zei Joanna en ze lachte nu echt. ‘Neemt u toch eerst een glas champagne.’

Ze schonk de glazen vol en keek op, met de fles nog in haar hand en zei: ‘Wat een verrassing, hè, Tomasz? Dat Bogdan nog even kwam om afscheid te nemen. Wat een prachtige verrassing!

Bogdan is ook een goeie vriend van ons,’ zei ze tegen mij. ‘Hij is schilder, net als Tomasz. Niet zo'n goeie, natuurlijk. Maar hij is een hele goeie vriend. Een echte huisvriend. En hij is gek op Magdalenka.’

De twee mannen stonden naar elkaar te loeren. Achter de muur klonk nu een sirene, van een patrouillewagen, of van een ambulance.

‘Volgens mij is het hoog tijd om te vertrekken,’ zei ik.

‘Kom, kom,’ zei Joanna en ze schonk mijn glas vol en legde haar hand op mijn arm. ‘Tomasz en Bogdan moeten nog afscheid nemen. Bogdan zal Tomasz ook geweldig missen. Net als ik. We zullen Tomasz samen geweldig missen, Bogdan en ik.’

Tomasz sprong plotseling naar voren en haalde uit met zijn rechterarm. Bogdan dook opzij en greep een mes van de tafel. De ober van Tomasz sprong voor zijn neus, maar de ober van Bogdan aarzelde, vanwege het mes. Ik klapte voorover over de tafel, tussen de champagneglazen, en greep Bogdan's arm en zijn ober greep zijn andere arm.

‘Bravo!’ riep Joanna en ze klapte in haar handen en schaterde van het lachen.

‘Ik heb je gezegd! Ik heb je godverdomme gezegd!’ riep Tomasz hijgend en hij rukte aan zijn ober.

‘Schoft!’ zei Bogdan grommend. ‘Vuile schoft!’

En toen werden we eruit gezet, natuurlijk. De twee obers bleven op de trap bij de dubbele voordeur staan, met hun armen over elkaar.



Tomasz was een kop groter dan Bogdan, en ook zwaar, maar Bogdan was dapper. Hij viel aan zodra we op straat waren. Ze konden geen van beiden boksen, dus ze sprongen als geiten om elkaar heen en haalden wild uit, meestal zonder iets te raken en als de ene wel raak sloeg, schrok de andere en draaide zich om en holde voorovergebogen weg om onder de klappen uit te komen en keerde dan weer bij de stoeprand of bij een geparkeerde auto. Zo dartelden ze zigzag over de straat, in en uit de gele lichtval van de lantaarns, en hijgend en grommend en scheldend in halve zinnen. Joanna en ik liepen arm in arm achter hen aan, in de richting van de Nowy Swiat.

‘Ik hoop dat jij hier ook een beetje van afkoelt,’ zei ik.

‘Jij begrijpt 't niet,’ zei Joanna.

‘Voor mijn part,’ zei ik. ‘Ik wil het ook niet begrijpen.’

‘Maar je moet me helpen,’ zei ze.

‘Wat kan ik nou verder nog voor je doen? Die Bogdan daar doet al geweldig z'n best om je te helpen.’

[p. 5]

‘Dat is heel wat anders. Jij gaat met Tomasz naar New York.’

Ze was nu echt wanhopig ernstig. Ze stopte en keek me aan en zei snel: ‘Zeg tegen Tomasz dat je niet kan vertrekken vanavond. Dat je ziek bent. Dat jullie 't moeten uitstellen. Dat je pas volgende week kan. Of morgen.’

‘Jezus, Joanna. Dat zou het toch alleen maar nog veel erger maken?’

‘Klootzak,’ zei Joanna en ze liet mijn arm los. ‘Klootzak.’

Tomasz en Bogdan stonden hijgend tegenover elkaar op de hoek van de Nowy Swiat. Dwars op de straat stonden drie gepantserde vrachtwagens van de oproerpolitie, maar de stoepen waren vrij. Diagonaal over het kruispunt stond een grauwe falanx van politiemannen, met helmen en gasmaskers en schilden en knuppels. De demonstranten waren verzameld voor de kerk van het Heilige Hart, onder een dunne wolk van traangas die gelig en vuil leek in het licht van de straatlantaarns.

Ik pakte Bogdan bij zijn arm en draaide hem om en zei: ‘Luister. Ik ken je niet, maar nou is 't



echt wel mooi geweest. Jouw beurt is voorbij. Je hebt goed je best gedaan. Het was heel overtuigend.’

Hij keek me zo verdwaasd aan dat ik even dacht dat hij misschien geen Engels verstond.

‘Hij is een vuile schoft,’ zei Bogdan. ‘Een vuile schoft om haar hier met de baby achter te laten.’

En hij zwaaide dramatisch over de straat en zei nog: ‘Hier in deze toestand.’

‘Dat heb je al gezegd, op jouw manier,’ zei ik. ‘Joanna is ook geen heilige. En jij vast en zeker ook niet.’

Bogdan keek me geschrokken aan en zei zacht: ‘Waar heb je 't over? Wat heeft Joanna je verteld?’

‘Veel te veel,’ zei ik. ‘Veel meer dan ik wilde weten.’

De grauwe falanx begon plotseling, zonder bevel of gefluit, te bewegen. Tomasz pakte Joanna bij de arm en rende weg over de stoep, de verkeerde kant op, naar de demonstranten die dapper met hun vlaggen zwaaiden.

‘Je kan ons beter helpen om die auto te vinden en hieruit te komen,’ zei ik tegen Bogdan.

We holden voor de politie uit en bukten onwillekeurig toen de traangasgranaten hoog over ons hoofd vlogen. Tomasz en Joanna zaten al vast in de menigte, die opgewonden op de charge wachtte. Het plein was volgepakt, tot aan de trappen van de Academie en het bordes van de kerk aan toe. Ik greep Tomasz bij zijn schouder en riep dat-ie naar de zijkant moest gaan, dat we hier niks te maken hadden. Hij had tranen in zijn ogen en Joanna huilde. Toen begon de menigte te bewegen, eerst langzaam en scheldend achteruitlopend, en toen de politiefalanx onverstoorbaar doorschoof het plein op, draaiden de demonstranten zich één voor één om en begonnen te duwen en te rennen.

We vonden Tomasz en Joanna terug in de galerij achter hotel Europejski. Joanna zat op de

[p. 6]

grond te huilen. Ze huilde de hele rest van de avond door. We moesten de Krakowskie Przedmiescie over om bij de auto te komen, maar dat kostte geen moeite. De demonstranten hadden zich teruggetrokken op het Zamkowy-plein, aan de rand van de oude stad. De politie besteedde geen aandacht aan ons, maar alle zijstraten waren afgezet. De auto stond op de Furmanska Browarna. Tomasz hielp Joanna achterin en ze trok hem mee en huilde door met haar hoofd op zijn schouder. Bogdan kroop achter het stuur en zei: ‘We kunnen niet terug. We moeten omrijden.’

‘Naar de Jerozolimskie?’ zei Tomasz achter mijn rug. ‘Da's vast ook afgezet daar. Bij het Partijgebouw.’

‘Laten we eerst maar proberen of we onderlangs op de Swierczewskiego kunnen komen,’ zei Bogdan. ‘We staan nou toch eenmaal die kant op geparkeerd.’

De Bednarska was afgezet. Er stond een pantserwagen dwars op de straat en een agent op een motorfiets stuurde ons naar beneden het park door.

‘Langs de rivier dan maar,’ zei Tomasz.

De Boulevard Swierczewskiego was open. We reden door de tunnel naar boven, maar bij het Leninmuseum zat het verkeer tien rijen dik vast.

‘Wat nu?’ zei Bogdan. ‘Terug en over de Miodowa?’

‘Da's wel de verkeerde richting op,’ zei Tomasz.

‘Maar over het Zwyciestwa-plein komen we er zeker niet door,’ zei Bogdan.

‘Toch maar proberen,’ zei Tomasz.

Ik zat door de voorruit te kijken naar de straten en de donkere huizen en naar de voetgangers die dicht langs de gevels liepen en naar de politiemannen op de hoeken, met hun jeeps en hun motorfietsen. Ik had mijn raampje opengedraaid, want het was nog steeds warm buiten, en ik hoorde af en toe, uit een zijstraat, de weerklank van de rellen op het Zamkowyplein en de Krakowskie Przedmiescie.

De Mazowiecka langs het Victoria Hotel was afgezet.

‘Links of rechts?’ vroeg Bogdan.

‘Zouden we over de Marszalkowska op de Jerozolimskie kunnen komen,’ vroeg Tomasz.

‘Niet als 't op de boulevard al vast zit,’ zei Bogdan.

‘Links dan maar,’ zei Tomasz.

We reden voor het hotel langs en aan de andere kant van het donkere plein ontploften de traangasgranaten zacht en gesmoord en op bijna precies dezelfde maat als de snikken van Joanna achterin de auto, tot we achterom langs de tuin draaiden en ik mij plotseling de hond op de kermis in het Park van Montjuich in Barcelona herinnerde. Het was een kale straathond. Hij lag tegen het hek van de draaimolen en kauwde op een vuil bot. De man die naast ons stond boog plotseling voorover en greep de hond in zijn nekvel en trok met zijn andere hand het bot los.

‘Kijk hier! Kijk hier!’ riep hij naar zijn dochtertje dat op een wit paardje voor ons langs kwam. De man gooide het bot op de draaimolen. De hond kroop plat op zijn buik onder het hek door en sprong en gleed onmiddellijk uit op de planken en rolde tegen de poten van een bruin paard en het kind dat erop zat trok gillend zijn benen omhoog. De hond kwam overeind en verloor opnieuw zijn evenwicht. De man die naast ons stond schaterde van het lachen en riep: ‘Kijk toch 's! Kijk toch 's!’

De hond ging voorzichtig zitten, met zijn neus in de wind, en sprong toen naar voren en gleed uit en rolde bijna van de rand. De kinderen gilden en de vaders en moeders lachten bij het hek.

De hond lag plat op zijn buik tegen de achterpoten van een ander wit paardje en zijn

[p. 7]

staart zwaaide over de rand.

‘Hé! Perro! Waar is je bot?’ riep de man naast ons.

De hond kroop langzaam naar voren en toen hij onder het paardje uit was, kwam hij overeind. Hij stond nu met zijn staart in de wind en draaide rond en keek verbaasd om zich heen. Plotseling begon hij te draven, de paardjes tegemoet, en de kinderen lachten om hem omdat hij niet vooruit kwam.

De Swietokrzyska was afgezet in de richting van de Nowy Swiat.

‘Nou komen we toch op de Marszalkowska uit,’ zei Tomasz achter mijn rug.

‘Tenzij we de Szpitalna proberen,’ zei Bogdan.

Ik keek verbaasd naar de donkere straat. Twee echtparen kwamen uit het Restaurant Bukarest. Ze waren in druk gesprek. Ik had een hard en hol gevoel in mijn maag, door die hond. Je weet nooit wanneer dat soort dingen terugkomt. Maar je kan er wel op rekenen dat het altijd op het verkeerde moment is.

De Szpitalna was afgezet.

‘Nou komen we toch op de Marszalkowska uit,’ zei Tomasz.