De Revisor. Jaargang 15

[p. 96]

Elias Canetti Geheim hart van het uurwerk (fragmenten)

Aan de rand van de afgrond klampt hij zich vast aan potloden.

Hij probeert over de toekomst te spreken, voelt zich een stuntel en verstomt.

Hij zag hoe al zijn figuren zich in zijn jeugd verscholen.

Hij onderkende de uitwerking van zijn woorden en werd met stomheid geslagen.

Hij vraagt mij waarom hij kwaad moet spreken. Uit zelfingenomenheid zou ik zeggen.

Maar ik kan hem mijn mening niet laten merken. Ik haat meningen die alleen verpletteren en niets veranderen.

Hij werd ieder dier dat naar hem likkebaardde.

Hij trok spinnen hun pootjes uit en wierp ze hulpeloos in hun eigen web.

Hij mag aan mensen niet wat zij vergeten hebben. Hij mag aan hen wat zij zich herinneren.

Wat wordt zijn adem heet te midden van jonge toehoorders!

Hij is aan zijn oude werk gehecht als aan culturen uit het verleden.

Hij voert twee krantloze dagen in de week in en zie: alles blijft bij het nieuwe.

Hij vond zichzelf verstandig, omdat hij de volgende dag alles anders dacht.

Om trotser te worden liet hij zich steeds weer beledigen.

Zijn dankbaarheid brengt mensen het hoofd op hol en zij sperren hun muil open.

Hij wil geen leven uitvoerig verzinnen en schrijft daarom het eigen leven.

Hetzelfde nogmaals zeggen, in de vorm van zijn jonge jaren.

Hij wordt door steeds dommere figuren omringd, die allemaal hijzelf zijn.

Het zou kunnen dat hij de geschiedenis levendiger in zich droeg dan de historici. Zij was zijn vertwijfeling en is het gebleven.

Hij heeft het lofprijzen verleerd en wil niet meer leven.

Steeds vaker betrapt hij zich op de gedachte dat er voor de mensheid geen redding bestaat.

Is dat een poging om de verantwoordelijkheid af te wentelen?

Soms overweldigt hem het gevoel dat niets te laat is.

Dus zou hij het geloof in het eeuwige leven nog niet hebben opgegeven!

[p. 97]

Hij dingt naar mijn vriendschap, vergeefs: ik neem zijn haat niet meer serieus.

In zijn hart wil je hem treffen? In welk?

Iedere belediging zit. Maar hij weet niet waar.

Hij verdiept zich in het verleden, alsof dit niet te veranderen was.

De zeef van zijn zelfbewustzijn.

Hij is te oud om van zichzelf te houden. Hij ziet van zichzelf af. Verder ziet hij alles.

Zolang hij geen zinnen aaneenrijgt, gelooft hij dat hij de waarheid schrijft.

Zijn speciale band met de doden die de hoop nog niet hebben opgegeven. In het geheim laat hij ze komen en voedt hij ze.

Een deel van hem is oud en een ander nog ongeboren.

Alles wat hij niet heeft gezien en waarvan hij het bestaan kent, houdt hem in leven.

Hij sprak voortdurend over liefde en liet niemand in zijn nabijheid.

Zijn vriend die alles volmaakt wil hebben en daarom aan de dood vasthoudt.

Het nieuwe verzinkt in hem als in een moeras. Zijn geest als modderpoel.

Hij heeft een schop naar het licht gekregen. Is hij gelukkig?

Hij gaf zichzelf de fooi, van zijn rechter- in zijn linkerhand.

Hij is aan zijn afscheidsbrieven begonnen. Enkele jaren behoudt hij zichzelf daarvoor voor.

De eerbewijzen beschamen hem. De eerbewijzen raken hem in zijn hart. Hij heeft meer eerbewijzen nodig om deze schaamte te overwinnen.

Hij zoekt zinnen waar nog niemand op heeft gekauwd.

Zo aan het leven vasthouden, - is het gierigheid? Wanneer dit het leven van anderen is, - is dat dan pas echt gierigheid?

Hij zoekt naar bezwaren tegen de fundamentele overtuiging van zijn bestaan. Is zij, juist zij, de ergste van alle slavernijen? Zou het gemakkelijker zijn om alle leven te beschouwen als een terugneembaar geschenk? Zodat niets bij iemand hoort, zoals niets iemand toebehoort?

Om hun pijn niet te vergeten bijt hij zich.

‘Men slaapt in,’ zegt hij tegen het kind, ‘maar men wordt niet meer wakkeer.’ ‘Ik word altijd wakker,’ zegt het kind vrolijk.

Hij wil woorden vinden die geen mens vergeet. Zij moeten iedereen toebehoren die ze de dood tegemoetslingert.

Korter, korter, totdat er één lettergreep overblijft, waarmee alles gezegd is.

Maar het eigenlijke boek, dat hij aan zichzelf verschuldigd is, zou langer zijn dan De gebroeders Karamazow.

Altijd zegt hij meer dan hij zeggen wil. Hoe moet hij 't doen? Moet hij zichzelf reduceren of de zinnen?

Heel laat is hij doorgedrongen tot zijn vroege luchtwortels. Een hondekop, de wanhoop nabij, vraagt mij naar zijn meester. - Moet ik hem de waarheid vertellen?

Hij is in God weggekropen. Daar is hij het liefste bang.

Hij vat het verschrikkelijke niet meer: het heeft zijn greep opgeheven.

[p. 98]

Hij trok zich uit tot een draad en vlocht een kooi van zichzelf.

Bezoeken herinneren hem aan zichzelf.

Hij loopt alleen nog onder bruggen die hij zelf heeft gebouwd, overal elders verjaagt de angst hem.

De man die hij de weg vroeg, wees vier verschillende richtingen uit.

Hij leest alleen nog voor de schijn, maar wat hij schrijft is echt.

Hij stierf ter wille van de laatste wil van zijn geld.

Hij verheerlijkte de oorlog en bereikte een leeftijd van honderd jaar.

Hij is nu zo ongeveer alles wat hij heeft verafschuwd. Als enige ontbreekt dat hij de dood vraagt te komen.

Hij heeft het gevoel alsof hij uit tien gevangenen bestaat en een vrije man, die hun opzichter is.

Hij leeft om zich te ergeren.

Hij zou graag zwijgen, maar nog wel horen, en zonder te sterven verstommen.

In het nieuwe leven dat op zijn vijfenzeventigste begon, vergat hij de dood van zijn vader.

Hij kan ‘humaan’ niet meer zeggen, zozeer is het hem daarom begonnen.

Soms heeft hij het gevoel dat hij door God ingezette kunstogen draagt.

Hij wil geen gedachten meer die toebijten. Hij wil gedachten die de ademhaling verlichten.

Sinds hij alles vergeet, weet hij veel meer.

Hij heeft zich aan stukken geschreven.

Hij werkt, uit angst voor zijn handen.

Zodra de zinnen bij hem weglopen, slaakt hij een zucht van verlichting.

Een jaar lang heeft hij geen bijvoeglijk naamwoord meer gebruikt. Zijn trots, zijn prestatie.

Altijd sluimert hij in voor de volgende gedachte. Wil hij hem dromen?

Hij breekt met alle grote mensen en maakt zich op arglistige wijze meester van het lot van de kleinste.

Hij verzamelt verdorstende bijzonderheden.

Als hij destijds niet dood was omgevallen, - zou je geloof dan een ander zijn geweest? En even onveranderlijk als het geloof dat je nu hebt?

Waarvan hangt het af wat iemand gelooft, zo sterk gelooft dat hij anderen daarmee besmet?

Kan men met een onbesmettelijk geloof leven?

Hij vertelt zichzelf waarheden die het pas worden als hij ze opschrijft. Hij vertelt ze voor zichzelf, in een van de ontelbare cahiers die zullen verbranden. Hij weet het en toch kalmeert hem wat hij opschrijft, alsof dit nog het oude, allang verloren vooruitzicht bezat om te bestaan.

Hij heeft de hoop in lucht gehuld.

Hij hangt het aan de grote oude klok God.

Maar zijn de nieuwe grote klokken beter?

Zijn kermende kennis.

Steeds meer oude mensen doen het hem voor; hij ziet hen goed. Nog steeds ziet hij niet zichzelf.

Hij hield zijn adem in en bloeide op.

Alle gedachten die hij heeft gehad, melden zich af.

Hij stierf met op zijn lippen de woorden: ‘Eindelijk weet ik niets’.

[p. 99]

Hij is bang om iets nieuws te vertellen.

Wanneer zal hij eindelijk zeggen: weg ermee! weg met het eeuwige leven!

Jij zegt steeds hetzelfde. Het is te eenvoudig. Kun jij niet één keer het tegenovergestelde zeggen?

Hij leert niets meer. Hij leert alleen beter vergeten.

Hij kuste haar laatste gedachte en ontsliep.

Lofuitingen staan hem tegen, maar hij luistert er goed naar.

Hij ging in mij binnen. Ik heb hem nooit terug gezien. Hij hapte naar lucht. Hij ging nooit meer weg. Als hij zich had bevrijd, dan zou ik aan hem hebben gedacht.

Korter, almaar korter, totdat hij zichzelf niet begrijpt.

Na een leven vol vrees slaagde hij erin vermoord te worden.

Hij vroeg mij zo lang totdat hij vergat wie ik was.

Hij telt mijn vijanden.

Om alleen te blijven doet hij alsof hij beverig is.

Alle werken die hij heeft aangekondigd, heeft hij alleen maar aangekondigd om andere te schrijven.

Hij is alleen gelukkig als hij leest. Hij is nog gelukkiger als hij schrijft. Het gelukkigst is hij als hij iets leest wat hij nog niet wist.

Hij zegt hetzelfde, maar zijn adem dampt anders.

Met zijn vroegste leven heeft hij zich voor het latere gehoor verschaft.

Hij laat de woorden een jaar lang uitrusten.

Hij praat tegen de zon, en het kind luistert toe. Nu praat het kind en hij hoort de zon.

Ter wille van zijn adem begon hij weer te vertellen.

Hij neemt afscheid van de goden, dat is het moeilijkste.

Hij zit vol kennis. Hij weet niets. Nog altijd wil hij weten.

Bijna hadden ze hem om het leven gebracht: met het woord ‘succes’. Maar hij nam het vastbesloten in zijn handen en brak het stuk.

Nu ziet hij anderen zijn leven bevingeren. ‘Wilde beesten,’ zegt hij en denkt dat hij dit zelf niet is.

Hij heeft een plaats nodig, waar men met hem begaan is, omdat hij het tot niets heeft gebracht.

Hij zuigt zich vast aan de werken van anderen, maar nooit dringt hij door tot hun merg. Belangrijk voor hem is over wie hij verkeerde dingen zegt, niet dat het verkeerd is.

Hij bedriegt zichzelf: wat hem opwindt en met afschuw vervult, is niet het uiterlijke succes, maar dat dit hem bezighoudt.

Zijn afschuw van succes is zo groot dat hij ook onrechtvaardig is tegen hen die het verdiend hebben.

's Morgens bij het kraaien van de haan begint hij met losse zinnen, die zich tot niets mogen samenvoegen.

Te midden van vele gelovigen valt het geloof hem het moeilijkst.

Boeken die hij recenseerde las hij later pas. Op die manier wist hij al wat hij van ze vond.

Hij beet zich vast in de roem van zijn leermeester. Hij kreeg er een bittere smaak van in zijn mond.

Hoezeer hij dieren bewondert uit hoofde van zijn superioriteit!

Terwijl anderen verhongeren schrijft hij. Hij schrijft, terwijl anderen sterven.

[p. 100]

Hij vergat zich zozeer dat men hem bij zijn hand naar huis moest terugbrengen.

Hij zei: hier woon ik niet, en aangezien hij niemand herkende, herkende hem niemand.

Hij moest inslapen voordat hij weer tot zichzelf kwam.

Goed, hij weet niets. Maar dat weet hij steeds beter.

Hij slikt geen namen door, maar hij knabbelt er aan.

Hij smeet met zelf-verachting. Niemand mocht zich minder verachten dan hij zichzelf.

Hij zegt zo nu en dan tegen zichzelf dat er niets meer te zeggen valt, alleen omdat hij er niet meer toe komen zal om het te zeggen. - Wat verachtelijk! Een ware generositeit zou de mensen alles moeten wensen en gunnen wat men zelf niet meer zal hebben.

Terwijl hij schrijft, glipt zijn gekko uit zijn zak en verlustigt zich aan het plafond. Zolang hij boven hem heen en weer loopt, schrijft hij zinnen neer, zo nu en dan fluit hij naar de gekko of deze naar hem.

Zodra het uit is, zodra hem niets meer te binnen schiet, kruipt de gekko weg in zijn zak.

Hij is ontwaakt. Tot zijn vijfenzeventigste heeft hij gedroomd, hij bevond zich aldoor in dezelfde droom. Hij is ontwaakt, hij heeft zich ontpopt en begrijpt wat anderen willen zeggen. Het is slechts voor kort, maar hij begrijpt hen allen. Zo goed begrijpt hij hen dat hij niemand veroordeelt. Hij zegt niets, omdat hij is ontwaakt. Hij begrijpt en luistert.

Hij heeft van veel dingen spijt. Maar openlijk spijt betuigen, - nee, dat zou betekenen dat hij nergens spijt van heeft.

Hij slaagde erin om van de doden zijn vijand te maken.

In plaats van tanden heeft hij woorden in zijn mond zitten.

Daarmee kauwt hij. Zij vallen nooit uit.

Hij wierp zich ver weg en werd in de volgende eeuw opgevangen.

Hij heeft nog nooit iets goeds gedaan, zonder dat het hem tevoren al ten goede gekomen was.

Zijn leven schreeuwt om een dichtwerk, zo waar is het.

Zinnen die niet meer van hem zijn, dat zijn zinnen.

Vrij van angst was hij niet, maar het was niet langer zijn angst.

Alles wat zich in deze toestand van de wereld de schijn van superioriteit geeft, vervult hem met walging.

Hij wordt niet wijs uit zijn babbelachtigheid. Het is zijn eigen gebabbel en het is net een onbekende taal.

Hij schrijft in emmers en giet ze wegblikkend over zijn lezers uit. Zij willen toch nat worden, zegt hij, maar ik heb geen zin om het te zien.

Hij offert de klok en ontloopt de toekomst.

Zijn huid is de tijd en hij laat zich villen.

Het is waar, hij heeft voor boerende mensen gelezen, maar hij heeft hun hun geboer voorgedaan.

Een onverzadigde beleefdheid heeft zich van hem meester gemaakt, hij wil graag steeds weer buigen, iedereen is weg, hij gaat met buigen voort.

Toen hij tachtig werd, gaf hij zijn sekse toe.

Aangezien hij op het verkeerde heeft gehoopt, - heeft hij ook het verkeerde gevreesd?

Zijn leven lang heeft hij zich bij de dieren aangemeld, vergeefs.

De verbrokkelende kennis houdt hem bij elkaar.

[p. 101]

Hoewel hij niets nieuws meer onthoudt, - de beweging van het leren laat hem niet los. Zolang hij daarin volhardt, voelt hij zich niet gestorven.

Van tijd tot tijd, eens in de zoveel maanden, krijgt hij een nieuw boek over onbekende delen van de wereld. Dan raakt hij heel opgewonden, alsof zij nog te redden was.

Dat hij zijn vroege leven dank verschuldigd is, betekent toch niet dat hij het vroege leven van anderen de moeite van het overdenken waard vindt.

Hij biedt zichzelf ter vergiftiging aan, de proef-martelaar.

Ten slotte kreeg hij alles nog tijdens zijn leven en werd vergeten.

Hij omringde zich met weer tot leven geweken.

Hij dankt allen die hem uit hun hart hebben vrijgelaten.

Hij wil tot slot alleen zijn.

Ook midden in zijn ondergang wil hij geen letter aan de boeken veranderen.

Hij heeft zijn ongeluk eerlijk verdiend en denkt er niet aan het terug te geven.

Als vriendelijk verteller won hij het vertrouwen van de mensheid, twee maanden voordat zij in de lucht vloog.

Hij wantrouwt de antwoorden van zijn leven. Dat betekent niet dat zij verkeerd zullen blijken.

Hij hecht meer aan gemiste kansen dan aan welslagen.

Voordat hij ontbinding wordt, is de dood confrontatie. Moed om de strijd tegen hem aan te gaan, in weerwil van alle vergeefsheid. Moed om de dood in het gezicht te spuwen.

Zijn ervaring, van oudsher: steeds wanneer zijn bespottingen van de dood vermeerderen, neemt hij hem een volgend iets af.

Voelt hij wat ophanden is, of is het straf. Wie straft?

Tot de woorden die hun onschuld hebben bewaard, die hij zonder schroom kan zeggen, behoort onschuld zelf.

Het valt niet te ontkennen: van de oude culturen interesseren hem het meeste hun goden.

Hij verfijnt zijn indrukken tot ze zo dun zijn dat ze niemand anders betamen.

Hij is weerlozer tegen de dood geworden. Het geloof, waartoe hij zich heeft verplicht, was geen bescherming. Het was hem niet geoorloofd om zichzelf te beschermen.

Zonder te lezen schiet hem niets meer te binnen. Niets verbindt zich meer met niets. Alles blijft afgescheiden en wiegend voor zichzelf. Een vrij veld van halmen, die ver uit elkaar staan, niet dicht als gras.

Hij kan 't niet uit zijn hoofd zetten dat alles misschien voor niets is. Niet slechts hij alleen, alles.

Hij kan desondanks alleen zo verder leven, alsof het niet voor niets was.

Zij lieten hem de keuze van een lidmaat dat niet zou worden opgegeten: dankbare kannibalen.

Iedere keer, voor iedere wedergeboorte, stelde hij zich te weer.

Hij begrijpt niemand die hij niet beledigd heeft.

Hij stelt zich voor hoe oud hij zou zijn als er voor hem niemand gestorven was.

Wat eenzaamheid was, vraagt hij voorzichtig, en hoeveel men gekend moest hebben voordat men eenzaam mocht zijn, en of het een beloning was die men moest uitzitten en of er dan een straf onder velen op de voet volgde.

[p. 102]

Hij betrapt zich op ieder gevoel.

Iedere dag probeert een ander van zijn naam een stuk af te bijten.

Weet dan niemand hoe bitter dat smaakt?

Hij bezint zich op alles wat hij niet beleefd heeft.

Niet om omzichtigheid vraagt hij, hij vraagt om veelzichtigheid.

Zijn trots was om niet wegwijs te worden. Nu is hij zwak en kijkt hij naar de weg.

Het was de wraak van de geschiedenis wat hij aan haar het meest haatte.

Alle vergetenen meldden zich in hem en haalden hun gezichten.

Hij heeft het God nooit gevraagd.

Hij zou graag onzelfzuchtig zijn, zonder zijn werk te verloochenen. Kwadratuur van de schrijver.

Hij deed alsof hij at om de gastheer niet in verlegenheid te brengen. In zijn land hadden de mensen het zich allang afgewend om te eten en men hoorde niet het geschreeuw van geslachte dieren. Men leefde van lucht, daar was zij gezond voedsel, haar inademing was niet aan bepaalde tijden gebonden, men wist nooit dat men at en zowel bord als vork en mes dienden slechts als archaïsch versiersel. Voor reizen naar landen van de etenden had men de gebaren van de barbaren geleerd, als een exotische taal, en verstond de kunst om zich hongerig voor te doen, zonder iets tot zich te nemen.

Vijanden, zegt hij, en zijn woestijn komt tot leven. De zon steekt toe en zwevende vogels verdorsten.

Hij nam zich de samenhangen kwalijk.

Het spijt hem van ieder woord dat samen met hem sterft.

Het denkt niets. Het is gelukkig. Het kijkt naar mijn potlood en glimlacht.

In zijn leerling vindt hij zich zo in elkaar gezet dat hij hem graag weer uit elkaar zou nemen.

Hij is mij op het spoor. Maar het stoort hem dat ik zijn sporen van mij op het spoor kom.

Het is goed dat er iets van hem onbekend blijft, bij wijze van compensatie, want de weerzin van wat van hem bekend is wordt onverdraaglijk voor hem.

Als hij wist wie hij als laatste zal zien, dan zou zijn leven anders verlopen.

Sinds het gevaar zo nabij is, haat hij de weeklacht.

Alles wat hij uit mij wegbijt, stuurt hij me in Alpenkruiden verpakt toe.

Hij verdwaalt in geschiedenisboeken. Het gaat hem niet om de tijd en al helemaal niet om een onbereikbare waarheid. Waar gaat het dan om? - Om andere namen.

Hij bleef zo lang alleen tot hij er was.

De spot waarmee hij anderen bejegende en die hij zich niet meer veroorlooft, treft nu ten volle hem.

Bij iedereen ontdekken wie hij benijdt.

Hij wordt oud en wil nog in aller ijl mensen vinden die hij respecteert, mensen die niet meer in hem zullen veranderen. Betekent dit dat iedereen die hij vroeger heeft gekend in hem monsters zijn geworden?

Hoe graag hij degenen zou uitvragen die hem juist voor dat doel overvallen!

Zovelen kent hij beter dan zichzelf en keert toch altijd weer naar zichzelf terug, die hij graag zou willen kennen.

Hij zegt alleen maar nee om zich daarin te oefenen.

[p. 103]

Nog kan hij ‘mens’ zeggen, nog wendt hij zich niet vol afkeer of verveeld af.

Horen kan hij het niet.

Het meest verontrust hem dat het er misschien helemaal niet toe doet wie iets denkt.

Hij kwam naar huis. Alles was er. De tafel was verdwenen. Hij ging zitten en schreef in lucht.

Hij vreest de verwikkelingen die hij in zichzelf teweeg- brengt als hij tot anderen spreekt. De nagalm van zijn woorden.

Na enige tijd begint hij steevast te snoeven: iedereen kijkt de bescheiden, beminnelijke man aan en vraagt: wie is dat?

Hij bewaart de pezen van de taal en giet haar bloed weg.

Hij wil geen andere wereld meer ontwerpen, ook geen wereld die opwindend of verrukkelijk zou zijn, er bestaat alleen deze.

Nu heeft weer iemand hem verklaard en weet het beter en belooft over hem nooit zijn mond te houden.

Voor wie is hij niet bang geweest? Maar weet hij wel wie er bang was voor hem?

Van dure wetenschappelijke verworvenheden dreunt de hemel.

Hij kan geen landschap zien, zonder erin weg te kruipen.

Hij schaamt zich niet om aan hem zijn eigen schriele gedachten toe te dichten.

Hij praat onaflatend, totdat alles uiteenvalt.

Nog is de as daar. Nog is zij niet verstrooid. Nog bespeurt hij haar lichtheid. Nog schrijft hij haar besef toe.

De dood als belediging. - Maar hoe moet men dat beschrijven?

Hij ziet er zo gereserveerd uit: ogen als gedestilleerd water.

Hem draagt de dood die hij niet duldt.

Hij eist iedereen terug die zich heeft vergist. ‘Denk er nog eens over na! Je kunt terug.’

Welk een ogenblik wanneer iemand zijn ogen weer openslaat!

Hij leest over zichzelf en merkt dat het een ander was.

Zijn grote heilige boeken die hij niet kent. Zo heilig zijn ze dat hij ze niet durft open te slaan.

Hij gelooft alleen degenen wier taal hij niet verstaat.

Het liefst maakt hij bekrompenen van geest tot vriend, hun onmetelijkheid.

Hij treurde tevoren, jaren tevoren, hij treurde sinds zijn geboorte om haar, lang voordat hij haar kende, hij heeft haar leren kennen om te weten waarom hij treurt.

Vergeef hem niet, hij smelt.

Hij staat voor de spiegel en laat zichzelf zijn tanden zien. Hij is alleen nog bang voor zichzelf.

Hij schepte God uit alle kruiken.

Zijn volk is hem niet oud genoeg. Wat Jordaan! Wat Sinaï! Vroeger, vroeger!

Wie verdraagt hij nog, behalve zichzelf? En als hij ten slotte zo ver is dat hij ook zichzelf niet verdraagt, hoe speelt hij het dan klaar dat hij zich van zichzelf scheidt?

Hij die zichzelf altijd bekijkt, zus of zo, waar zou hij nog om kunnen lachen?

Het lawaai vervaagde, en hij werd niemand. Dat geluk! en dat hij het nog beleefd heeft!

[p. 104]

Hij moet zich melden die van de ervaringen van anderen heeft geleerd. Van de eigen ervaringen?

Hij heeft mensen nodig die hem zijn smart blijven verwijten.

Hij voelt zich creatief als hij ‘God’ zegt.

Hij gaat nogal prat op zijn domme stijfkoppigheid. Maar is een meegaand iemand slimmer?

Het gebaar van reizen. Hij vlucht voor een stad in dezelfde.

Hij denkt aan zijn povere omgang en aan zijn innige leven, denkt er ook aan dat hij op zijn oude dag steeds benauwender en intenser liefheeft, met zijn eigen dood in het geheel niet, met die van de hem het meest dierbare mensen onaflatend bezig, hij denkt eraan dat hij steeds minder ‘zakelijk’ kan zijn en nooit onverschillig jegens deze naasten; dat hij alles veracht wat niet ademen, voelen en inzicht is.

Hij denkt er echter ook aan dat hij anderen niet zien wil, dat iedere nieuwe mens hem tot in zijn diepste diepten opwindt, dat hij zich noch door antipathie noch door verachting tegen die opwinding kan verzetten, dat hij volkomen weerloos aan een ieder is overgeleverd (hoewel deze het niet merkt), dat hij om hem niet tot rust kan komen, niet slapen, niet dromen, niet ademen, - dat iedere nieuwe mens voor hem een exponent van allen, belangrijk, het belangrijkst is, en als hij dat vergelijkt met de nuttige en niet minder wakkere rust die anderen op hun oude dag hebben gevonden, dan weet hij niet waaraan hij de voorkeur geeft, hij zou zich voor zulk een rust schamen, zoals hij zich voor zijn naaktheid van ziel schaamt en zou graag zijn zoals de rustige mens en zou niet graag zijn zoals hij en weet één ding zeker: dat hij niet met hem zou ruilen.

Als hij niets zegt, hoort hij nog minder.

Hij vervluchtigt als hij niet vertelt. Welk een macht van het gesproken woord, van het eigen gesproken woord, op hemzelf!

Hij zou graag beter zijn, maar het is te duur.

Hij beheert de dagen, ze zijn kostbaar geworden. Maar door beheer worden zij niet kostbaarder.

Hij is tachtig. Het is net of hij zonder toestemming een andere eeuw heeft betreden.

Hij heeft de vormen van de dieren nodig, om niet aan alle vormen te versagen.

Hij wil niet weten hoe deze vormen tot stand zijn gekomen. De overgangen wissen zij uit. Hij heeft de sprongen nodig.

Hij hing de pijnlijke arm in de plataan en genas.

Ach, hij had altijd zo'n grote mond en nu moet hij gewoon praten.

Hij verborg zich, totdat hij eindelijk vergeten werd.

Hoe graag hij ‘goden’ zegt, - om niet ‘God’ te zeggen.

En dat terwijl hij het nooit tot slaaf heeft gebracht. Maar hij heeft naar slaven gekeken die het wilden zijn, dat was het ergste.

Bij hem steken zijn zonden uit alle zakken. Hoe vaak heeft hij zijn zakken al niet laten dichtnaaien. Het helpt niets.

Sinds hij zich verstopt, heeft hij een hogere dunk van zichzelf.

Hij betreurt geen hindernis, niets dat hem heeft tegengehouden. Als hij had geweten dat hij tachtig wordt, dan had hij met alles nog langer gewacht.

Hij legde de laatste angst af en stierf.

Het blijkt dat de geesten die hij het meest heeft vereerd hem dodelijk zouden hebben verveeld als hij ze in levenden lijve was tegengekomen.

De volkeren waar hij op jeugdige leeftijd over las zijn inmiddels uitgestorven.

[p. 105]

Hij zoekt naar iets dat hij ongestraft kan aanbidden.

Hij vond alleen nog zinnen, om vroegere zinnen terug te nemen.

Nog altijd put zijn geest zich uit in aanrakingen. Nog altijd schrikt hij voor inlijving terug.

Toen hij geheel en al leeg was, toen er niets voor hem overbleef, hield hij zich vermetel vast aan de greep van een afkomst.

Wanneer hij niets te zeggen heeft, laat hij woorden spreken.

Geen dier heeft hem herkend. Hij werd door geen dier vertrouwd. Hij weigerde een dier tot dienaar te nemen.

Hij denkt dat alles wat hij kent aan hem toebehoort. Het behoort hem zo lang toe totdat het verkeerd is.

Voordat de woorden beginnen uit te zenden, valt hij zichzelf in de rede.

Zijn gevoeligheid voor sprookjes is nooit minder geworden. Maar hem hindert, ook als het heel nieuwe sprookjes zijn, vaak het gevoel dat hij ze eigenlijk al kent. Zij bevestigen iets voor hem en vergroten niets. Het is net alsof hij rollen zou vinden die hij al een keer heeft gespeeld. Zolang hij ze vergeten waande, oefenden ze een bekoring op hem uit. Zij verliezen deze, als hij ze opfrist.

Hier staat hij en bekijkt de dood. Deze komt naar hem toe, hij duwt hem van zich af. Hij bewijst hem niet de eer dat hij rekening met hem houdt. Wanneer de verwarring hem dan toch in haar greep krijgt, - hij heeft niet voor hem gebogen. Hij heeft hem genoemd, hij heeft hem gehaat, hij heeft hem verstoten. Zo weinig is hem gelukt, het is meer dan niets.

Vroeg had hij Goethe verslonden en gaf hem nooit meer terug. Nu zijn zij woedend die zelf Goethe wilden verslinden.

De bedelaar offreerde hem een genadebrood en hij nam het aan.

Hij breekt met zichzelf en slaakt een zucht van verlichting. Nooit meer wil hij iets van zichzelf weten.

Vertaling Theodor Duquesnoy

Oorspronkelijke titel Das Geheimherz der Uhr. Deze notities uit de jaren 1973-75 zullen compleet, in de vertaling van Theodor Duquesnoy, verschijnen bij De Arbeiderspers onder de titel Het geheime hart van het uurwerk