De Revisor. Jaargang 15

[p. 48]

Jean-Paul Franssens
Een winterballade
Eenakter

Personen:

Vader ongeveer 70 jaar

Moeder van dezelfde leeftijd

Décor:

Huiskamer-keuken. Er zijn twee deuren. Een naar het plat en een naar de gang.

(Als het stuk begint zitten Vader en Moeder tegenover elkaar aan tafel. Voor hun liggen een aantal sneden brood. Ze maken van de oude plakken kleine stukjes, heel zorgvuldig, boven een bord. Die stukjes zijn bedoeld voor de vogels op het plat omdat het winter is.)

moeder: (na een stilte) Hoeveel graden heeft het vannacht gevroren Vader?

vader: Acht.

moeder: Dus eigenlijk zeven.

vader: Nee. Ik heb de graad van bij het raam er al afgetrokken. Dus acht.

moeder: Nou ja, een graad meer of minder.

vader: Ja.

moeder: Dan heeft het weer knap gevroren.

vader: Ja. (Stilte)

moeder: Ze zijn er nog niet.

vader: Die komen zo.

moeder: Als ze maar niet ergens anders voeren want dan komen ze niet.

vader: Ze zitten nog op het dak. Ze zien ons. Ze weten dat we voor ze bezig zijn.

moeder: Ze zijn slim genoeg.

vader: En brutaal. Vooral met deze kou.

moeder: Hoe kouder hoe brutaler.

vader: Ja. (Is sneller gaan werken.)

moeder: (Merkt dat) Nog een kop thee?

vader: Vandaag niet. We moeten voortmaken. Je weet het toch?

moeder: Het is hard brood deze keer.

vader: Ja.

moeder: Je moet mooie stukjes maken. Niet van die brokken en kleine kruimels. Die brokken slepen de kraaien weg.

vader: Kraaien zijn ook vogels. Net roofvogels. Adelaars lijken het wel. Als ze neerstrijken. Als een adelaar neerstrijkt valt er een schaduw op de aarde. Machtig. (Kucht. Dit kuchen is geen echt kuchen of hoesten. Het is gemaakt. Vader is niet verkouden.)

(Stilte)

[p. 49]

vader: (staat op en verzamelt de stukjes brood in een mandje.)

moeder: Je moet wel je jas aan doen. 't Is nou te koud met alleen maar een sjaal.

vader: Een paar graden maakt niks uit. Ik heb mijn hoed ook al op.

moeder: Je moet je jas aan doen. Je hebt al een hoest te pakken.

vader: Ik vind het niet leuk dat je me pest met die hoest.

moeder: 't Is een droge hoest.

vader: 't Is de eerste keer dat ik hoest. En je weet waarom. Je doet net of je neus bloedt. Je weet wat voor dag het is vandaag.

moeder: Rustig vader.

vader: Het is een beetje vals.

moeder: Toe nou.

vader: De vogels hebben honger. Voor hun is het een barre, barre kou. Daar weet ik alles van, van kou!

moeder: Je zou het lelijk te pakken kunnen krijgen zonder jas.

vader: Ik heb wel wat anders meegemaakt aan kou.

moeder: Zover zijn we nog niet. Drink eerst nog een kop thee. 't Is nog vers.

vader: Je hebt iets vandaag. Je hebt er niet veel zin in. Ik waarschuw je, moeder. Dat gepest met die hoest. (Hoest overdreven en onecht.)

moeder: We zouden het ook morgen kunnen doen. Een keer op zondag er tussen door... worden we niet gestoord. (Schenkt hem kop thee in.)

vader: Je weet wel dat zaterdag zijn dag was. Al de dingen die gebeuren moesten, gebeurden op zaterdag.

Je vindt het maar wat mooi als er gebeld wordt en je niet open doet. Wij zijn er wel, maar jij doet niet open. Haha! Ik ken je wel.

Ik vraag me af hoe ze dat in een gesticht oplossen. Met al die mensen. Dat vraag ik me wel eens af.

't Is heus niet gek in zo'n gesticht. Ze hebben daar alles voor je. Er ontbreekt je niks. Alle spullen. Wat je maar wilt zijn. Ping. En je hebt het al.

En de ruimte. Je hebt er de ruimte.

moeder: (streelt zijn hand.) Je hebt hier toch ook alles vader. Er mankeert toch nooit iets. Praat nou niet over dat gesticht. Toe, drink je thee nou op.

vader: (Drinkt thee staande in één slok op.)

Zo. Voortmaken. (Pakt broodmandje.)

moeder: Ze zijn er nog niet allemaal.

vader: Als ze me zien komen ze wel.

moeder: Doe eerst je jas aan.

vader: Het houdt niet op hè. (Gaat af naar de gang en komt met zijn jas aan terug.)

moeder: (Knoopt de jas dicht. Bindt de sjaal steviger en slaat de kraag op.) Pas op voor de gladdigheid.

vader: (heftig.) Het is niet glad. Het heeft stevig gevroren. Het hele plat is droog gevroren. Het kan niet glad zijn. Het kan niet.

moeder: Rustig, vader. Daar gaat het niet om. Als je eerst strooit. Ik zeg het toch voor je bestwil. Dan kan er niets gebeuren.

vader: (opgewonden.) Je wilt het niet hè? Uitstellen? Uitstellen hè? Straks heb je weer geen tijd. Dan moet je dit. Dan moet je dat. Ik heb jou door. Dan moet je de deur uit voor een of andere pisboodschap. Naar de markt. Weet ik veel. Je hebt er geen zin in.

moeder: Kalm nou maar.

vader: En dan zeiden ze: Terug met die kist. En dan kwam hij terug. Terwijl niemand het kon geloven.

moeder: Rustig.

vader: Over en achter. Zakken en onder langs. Het was een wonder dat het goed ging. Maar ik kon het nu eenmaal. (Schreeuwt) Kon ik het of niet?

moeder: Ja ja.

vader: Achteruit. Over de lijn. Tussen de twee linkerdraaiers door. Over de kop. Al was het nog zo glad. En de kist overend houden al trilde je van de kou. Dat weet je toch?

moeder: (knikt)

vader: Hoe ze me terughaalden omdat ze dachten dat er iets mis was gegaan? Ze konden niets vinden en ik ging los. Maar er was wel iets mis. Ik loste het op. Bij de derde draai al had ik het onder de knie. (Zingt.)

Wees maar stil

Kota Kota

Wees maar stil

Winter. De keizer hoog in het zadel. Bijna alleen in de sneeuw. Bestraffend de fuselier die te vroeg wil schieten. Zijn witte paard haast onzichtbaar. Naast hem Murat. Lasalle. Op de plaats! Haha. Ik ken ze. Ik heb ze gezien. Ik weet wie het waren. Ik ken mijn geschiedenis. Ik ken de generaals. Desaix. Lannes, Rapp,

[p. 50]

Marmont, Jourdan, Serrurier, Kellermann, Mortier, Victor Perrin, Eugene de Beauharnais, Oudinot, Masséna.

moeder: Augereau ...

vader: Stil! Austerlitz. Jena. Eylau. Friedland. Tilsitt op het toppunt van zijn roem. Ik ben er bij geweest. Ik weet er alles van. Alles. Kanonnen links. Kanonnen rechts. Alles goed verzorgd. Het koper gepoetst. Het tuig in het vet. Blinkende hoeven. Achter en voor.

Er was een vent. Een kerel die ik niet kon uitstaan. Je moest voor hem oppassen. Ik ging hem altijd uit de weg. Het was een verrader. Ik sloeg hem neer. Met een slag van mijn degen knapte zijn schedel uit elkaar.

De keizer kwam langs. Inspecteerde de troep. Hij was grauw in zijn gezicht onze keizer. Wij stonden stram. Hij was zo moe. Ik stond vooraan. (Hoest).

moeder: Wees even rustig. We zijn nog niet zover.

vader: Hij stapt van zijn paard. Omhelst mij. Voor mijn dapperheid. (Huilt hij?)

moeder: Toe nou vader.

vader: Op een keer. Het vroor wel duizend graden, pakten we dicht op elkaar. Ergens in een Russische hut. Wat een kou. Dicht bij elkaar. Elke adem was er een. Zo hielden we ons warm. We werden stijf maar ademden door.

Je moet er voor zorgen dat je hoofd warm blijft.

(Stilte)

Wat sta je daar te koekeloeren. Haal de spullen.

moeder: Je hebt de vogels vergeten.

vader: (Neemt in gedachten broodmandje en gaat op het plat.)

moeder: (Gaat de gang op en komt weldra terug met een aantal dozen. Ze zet ze op tafel. Ze maakt ze open en kijkt wat er inzit. Dan rangschikt ze alles op volgorde naar inhoud. Zij kijkt weer in een doos. Rommelt er in. Kijkt in een andere. Loopt naar de gang. Zoekt verder.)

vader: (opgewekt.) Ze staan klaar?

moeder: (onzeker.) Ja.

vader: In volgorde? (Schraapt zijn keel.)

moeder: Ja.

vader: (wrijft in zijn handen.) Mooi zo. Mooi zo. (Loopt om de tafel heen.) Mooi zo.

moeder: Kleed je maar uit.

vader: (trekt colbert uit. Maakt zijn strik los. Langzaam gaat het uitkleden. Het heeft iets plechtigs. Moeder helpt hem. Ze knielt bij hem neer om hem met zijn schoenen en zijn broek te helpen. Vader doet niet veel. Hij staat daar maar en laat zich uitkleden. Totdat hij in zijn jaegerondergoed staat; hemd met lange mouwen en lange onderbroek.

Dan maakt Moeder de eerste doos open. Haalt er een wit zijdenhemd uit en lange zwarte sokken met ouderwetse sokophouders.

Ze kleedt hem aan. Helpt hem met de vele knoopjes van het hemd. Uit een andere doos komt een witte broek à la Napoleon. Ze geeft hem zwarte lakschoenen.)

vader: Waarom geef je me schoenen? Waar zijn de laarzen?

moeder: Je gaat toch in wandelcostuum?

vader: Met deze kou?

moeder: We zijn toch binnen.

vader: (kucht.) Je weet wel dat ik alles kan zijn. Binnen en buiten. Maar ik wil naar buiten. Ook al blijf ik binnen. Op het slagveld. Bij mijn mannen. Geef me mijn laarzen, mijn degen, mijn kijker, mijn stafkaarten en mijn groene jas van de jagers. En mijn steek. Ik wist het meteen toen ik vanmorgen naar buiten keek. Deze zaterdag is de zaterdag van Moskou.

Een maand geleden ja, toen was het nog behoorlijk weer, toen heb ik inderdaad gewandeld.

moeder: En de maand daarvoor was je in Austerlitz en ben je helemaal overstuur geraakt. Je wist niet eens meer waar je was.

vader: En toen heb je de dokter laten komen en die zei dat ik in het gesticht mocht. Hij zei dat ik daar de ruimte had. Ik heb het woord voor woord gehoord. Hij treft daar mensen van zijn eigen soort.

Die dokter had gelijk. Daar tref je alles aan. In het gesticht heb je het zó!

moeder: Je moet je niet zo druk maken. Je maakt je altijd veel te druk op het slagveld.

vader: Waarom laat je me niet naar het gesticht gaan?

moeder: Toe nou vader.

vader: Mijn laarzen, mijn degen, mijn veldkijker en de stafkaarten, mijn steek en groene jas van de jagers.

Kom op. (Klapt in zijn handen.)

moeder: (geeft hem zijn spullen, behalve de steek.) Je haar. Je moet je haar nog doen. (Vader gaat voor de spiegel zitten en moeder kapt hem de bekende Napoleoncoiffure.)

[p. 51]

vader: Dit stuk meer deze kant op. Nee, deze kant. Dat is toch geen gezicht zo. Je moet het haar wat nat maken. Dan plakt het beter.

moeder: (haalt kopje water.)

vader: We moeten zo'n kappersspuit hebben. Met zo'n rooie knijpbal. Is veel gemakkelijker dan dit geknoei. Der is hier ook niks in huis. Er zijn hier geen mogelijkheden. Geen voorzieningen. Je moet voorzieningen treffen. Zo'n spuit is prachtig. Je kunt er een beetje eaudecologne in doen dan ruikt het ook nog fris.

moeder: Ja.

vader: Nu een klein beetje draaien deze lok. Komt hij mooi onder de steek uit. Ja, dat is het. Nu de steek. Geef me mijn steek.

moeder: (kijkt de dozen na.) Hij moet er bij zijn. Hij stond hier toch.

vader: Staat nog op de gang mevrouw. Staat nog op de gang. Au bien Marie. Of op de zolder. Ga kijken en halen.

moeder: (af.)

vader: (loopt heen en weer. Zijn linker hand in zijn vest. Zijn tred is gewild stevig. Hij kijkt in de spiegel. Fronst zijn voorhoofd.)

De grauwheid. De grauwheid op het gezicht draagt



het verdriet van de verscheurde natie. Alleengelaten. Overwonnen. Ineengedoken. De grauwheid van de natie op het gezicht. Mijnheer de generaal. In dit kwartier gaat de zon op of onder. Op of onder. Wordt hier beslist het welzijn van het volk. Geen stap verzetten zonder de juiste beslissing. Kalm aan dan breekt het lijntje niet.

moeder: Hij is er niet.

vader: Mevrouw. De generaal is net gegaan. Krachtig van gang en stevig in de tred.

moeder: Ook niet op zolder. Hij moet weggeraakt zijn tussen de ouwe kranten.

vader: (begint te hoesten.)

moeder: Je steek is er niet.

vader: Mijn steek is er niet? (paniek) Mijn steek is er niet? Haha. Mijn steek. Mijn steek. Mijn steek. Mijn steek is er niet. (Schreeuwt) Sire. Uw steek is er niet. Waar de keizer stond of ging stond zijn steek.

Ik ga nog schreeuwen. Een keizer zonder steek. Ik moet er niet aan denken.

Het is altijd het zelfde. De juiste rampen op het juiste ogenblik. Daar ben je sterk in. Daar ken ik jou voor. Rampen. Rampen. Alsof het nog niet genoeg is zonder kappersspuit mijn haar te doen. Geen eaudecologne is er in huis. Geen sodemieter op zijn plaats. Ik

[p. 52]

wil weg. Ik wil in het gesticht. Ik heb een gesticht verdiend.

moeder: Rustig vader.

vader: Iemand die zo gek is op orde als ik. Mijn spullen zijn mijn spullen. Daar heeft iedereen af te blijven.

Een ijzeren kast op de gang met je eigen sleutel.

Ik wil weg. Laat me gaan. Bel de dokters op. (Hoest.)

moeder: Stil nou vader, je gaat weer hoesten.

vader: Laat mij hoesten. Napoleon is aan keelkanker gestorven.

moeder: Aan maagkanker. Je kunt best zonder steek. Hij liep ook vaak zonder steek.

vader: In de zomer ja. In de winter niet. Duizenden graden vorst en sneeuw. Huizenhoge bruggen over de Beresina die instorten en ik zonder steek. Ik wil mijn steek of in het gesticht.

In de zomer, in de tuilerien dan had hij geen laarzen aan. Maar beenkousen. Kniekousen en zwarte lakschoenen. Met de koning van Rome op zijn rug en Marie-Louise in het bad.

Maar in Rusland. Kop op de machine. Blinken. Blinken.

Het ene gevecht na het andere. Kleine paardjes. Kereltjes die nog nooit een we gezien hebben. Die petroleumdrinkers van de steppen. Raus mit der Flaus.

Der op of der onder.

‘Mijn been staat in brand.’

‘Kameraad het zit er niet meer aan.’

De koning van Rome ligt te hoesten op de kanapee.

Maagkanker? Keelkanker! Een familiekwaal.

Moeder ik kan zonder steek geen Napoleon zijn in eigen huis.

moeder: Het staat juist goed. Je lijkt juist goed.

vader: (kwaad) Niet waar. Het lijkt op niks. Ik heb er nooit op geleken. Met steek ja. Zonder steek lijk ik op Goering in de Alpen.

Schijthuizerij!

moeder: En het paard dan. Hij had toch ook een paard.

vader: Een paard. Wat heet. Een leger van miljoenen. Een rijk tot in Egypte.

Napoleon te paard op een bovenwoning.

Daar gaat het toch niet om. (hoest) Ik wil mijn steek moeder. Je maakt me doodongelukkig met die opruimerij.

Tussen de ouwe kranten.

De steek zat in een doos. 't Is geen briefje van het ziekenfonds. Hij zat in een hoge bruine doos.

Je hebt hem toch niet weggegeven? Aan een of andere gek die er lol mee maakt in de kroeg of op sinterklaasavond stinkbezopen mee door de kamer springt?

Je hebt hem toch niet met opzet weggemaakt?

Als ik aan de keizer denk. Denk ik aan wittigheid en sneeuw. Denk ik aan Moskou. Aan de vlammen die verduisteren het gezicht van de natie.

moeder: Rustig vader.

vader: Het bewijs dat je niet zoekt betekent dat je weet dat ie weg is. Dat hij niet meer terug komt.

moeder: Ik heb alles nagezocht. Hij is weg.

Maar wat geeft het? Je bent toch hier bij mij? We hebben het toch goed samen. Wat kan ons dat allemaal schelen van die steek. Die Napoleon. Ik weet toch dat je niet gek bent. Dat je het af en toe moet doen. Dat je verder normaal bent. Wat moet ik zonder jou beginnen. Je wilt toch ook bij me blijven en niet in het gesticht. Ik hou toch van je, vader. Ik ben er toch voor jou. Wat moet ik alleen op mijn leeftijd. Dat hebben we toch ook zo afgesproken: Jij je Napoleon ik jou hier bij mij.

Wees maar stil.

Misschien wil je wel iemand anders zijn. Gewoon iemand. Iemand die wel wat is natuurlijk maar iemand waar die drukte niet zo omheen zit. Ik bedoel een beroemd man hoor. Met een gewoon pak en wat haar en een brilletje of zo.

Als we zo iemand zouden kunnen vinden zijn we toch ook al een heel eind. Albert Schweitzer. Een flinke snor en we zijn er.

vader: Je hebt de steek wel. Je hebt hem verstopt. Je

[p. 53]

weet waar die is. Die Napoleon begint jou knap de keel uit te hangen. Je wilt naar Einstein.

Jij hebt nooit vooraan gestaan. De hoeven niet gezien. Zijn voorhoofd. Zijn laatste woorden niet opgeschreven. Zijn brieven niet gelezen. Zijn dagboek niet bijgehouden. Zijn wreedheid niet gekend als het ging om de rechtvaardigheid te dienen. Jij was niet in de invalidendom en in dat ziekenhuis voor soldaten. Met zijn opgestopt paard zijn degen en zijn steek. Eenvoudig zwart. Maar een steek van een groot man. Jij kunt met Einstein de pot op. Jij kunt sterven met je Albert Schweitzer. Ik ben Napoleon en ik blijf hem tot ik er dood bij neer val.

Laat me naar het gesticht gaan moeder. Daar spreken ze je de hele dag met Sire aan. Daar zijn ze er op ingesteld.

moeder: Jij blijft hier. Jij blijft bij mij. Heb ik je daarvoor al die jaren verzorgd? Hebben ze me daarvoor al die jaren uitgelachen? Als je op het plat ging staan schreeuwen tegen de jongens van het pakhuis dat je Napoleon was en dat de kanonniers de kanonnen moesten richten?

Ach kom laten we er niet meer over praten. Ik ga koffie maken. Morgen zien we wel verder.

vader: (met volle stem) Grenadiers! Val aan. De jagers voorop. Allee. Fuseliers. Raak ze. De adelaar heeft grote vleugels. (Begint om zich heen te zwaaien.) Mannen mijn steek ben ik kwijt. (Hoest) Maar ik ben bij jullie. Er op of er onder. De eeuwen laten niet met zich spotten. De geschiedenis is geen lolletje. (Trapt stoel om.) Vooraan. Ik zal de eerste zijn die de brug bestormt. (Maait kopjes van tafel.)

moeder: Vader. Rustig. Je moet het met je stafkaarten doen. Napoleon blijft op de heuvel.

vader: Niks heuvel.

De brug wil hij op.

Het zwaard in de hand bij Arcoli. Het genie benut zijn kans. Hij gaat zijn soldaten voor in de strijd. (Schopt schemerlamp omver en slaat denkbeeldige vijanden van zich af. Steekt in het wilde weg om zich heen met zijn degen. Moeder is in de hoek van de kamer gaan staan. Ze wil weg maar kan de deur naar de gang niet meer bereiken.) Kozakken in de alpen? Zover doorgedrongen? Het is onmogelijk. Zijn wij omsingeld? Alleen de brug? Vervloekte horden.

Sneeuw, sneeuw. Ik kan niets meer zien door die sneeuw. (Slaat nu alles kort en klein.)

(Schreeuwt:) Vuile hoer. Hoer. Hoer. Mij dwingen vogeltjes te voeren. Terwijl mijn plaats is bij de troepen. Een keizer vastbinden op zijn stoel in vol ornaat en als een ouwe geile teef naar hem zitten loeren hè? Z'n steek verstoppen hè? Hem klein krijgen hè?

Kernreactors moet ik bouwen jongens!

Negertjes opkweken in plaats van keizer zijn.

(Komt met geheven degen op moeder af en slaat haar neer.)

Corsika is voorbij. (Trapt haar neer als ze omhoog wil komen). Sint Helena bestaat niet meer. Dit is mannewerk. Vogels, vogels, vogels. Vogels voeren (Gilt.) Maak de stukjes niet te groot. Maak de stukjes niet te klein. Dan waaien ze weg.

Toe nou vader dit. (Schopt haar.) Toe nou vader dat. Ik heb veertig jaar geleden onder jouw vuile lijflucht en vuige adem dat ik geen bek meer open kan doen. De keizer is opgestaan. (Hij grijpt haar vast maar zij ontkomt hem door de deur naar het plat. Horen wij het klapwieken van vogels? Hij rent haar na. Het toneel is nu leeg. Na een rumoer is het stil. Dan horen we het hoesten van vader. Hij komt langzaam en doodmoe van het plat. Zonder degen. Hij staat midden op het toneel. Valt in een stoel. Zet een voet op een omgevallen tafel en doet zijn ogen dicht.)

vader: Doof het licht en wek mij over vier uur.