De Revisor. Jaargang 14

[p. 8]

Anton Haakman
Haha

Als in het café iemand lachend naar mij kijkt, raak ik in verwarring. Grappen maak ik nooit meer. Misschien is dat de oorzaak geweest dat mijn leerlingen een voor een zijn vertrokken. Nee, eigenlijk denk ik dat er andere, laten we zeggen dieper liggende oorzaken zijn aan te wijzen.

Bij de ouders stond ik bekend als een goed pedagoog, en sommigen van mijn oudleerlingen hebben het ver gebracht. Een goed pedagoog, en aanvankelijk ook een veelbelovend uitvoerend kunstenaar. Maar in de loop van de tijd ontwikkelde ik een plankenkoorts, een gevoel van verwarring en schaamte dat mij verhinderde, voor publiek te spelen als ik niet eerst iets had gedronken. En juist dan bracht ik er weinig van terecht.

Ik begon zo beheerst. Ik was een briljant Bach-vertolker aan het worden. Totdat die verwarring me parten ging spelen, na een mislukt recital voor een jubilerende vereniging - een zaal vol ongeconcentreerde, kuchende mensen - gevolgd door nog een mislukte avond voor een beter publiek, gevolgd door slechte kritieken. Ik ging mezelf over de drempel helpen met een kleinigheid. Maar al na één glaasje sherry miste ik de beheersing, het maatgevoel dat ik voor Bach nodig had. En toen begon ik ook in andere opzichten mijn gevoel voor maat te verliezen. Ik zakte af, via Haydn en Beethoven, naar een mateloze Chopin en erger. Ik ging muziek spelen waar ik me voor schaamde, voor een publiek waar ik me voor schaamde, salonmuziek, zogenaamd voor de grap, maar de grappen werden bittere ernst, want het publiek barstte in schateren uit, ook bij mijn Wagner-transcripties. Ik speelde bruiloftsmarsen en polka's en ik deed alles om mijn steeds banaler publiek te amuseren. Ik bevond me op een hellend vlak, en ik begon te beseffen in welke diepte ik zou belanden.

Vanuit deze diepte leg ik een bekentenis af.

Mijn loopbaan is begonnen toen ik zes was. Mijn eerste pianolessen kreeg ik van Meneer Ligthart, de dirigent van het kerkkoor. De koorwereld was de vriendenkring van mijn vader, die secretaris was van de Korenbond - wat mij verwarde, want er was in die dagen vaak sprake van de Volkenbond of Volkerenbond, en wanneer mijn moeder mij naar de bakker stuurde voor een volkorenbrood zei ik in de winkel iets anders, en dat wekte de lachlust op van de grote damesklanten om mij heen.

Meneer Ligthart was een vriendelijke man. Hij woonde in een halfvrijstaand huisje met een voortuintje waar lavendel groeide. Hij was een tenor die vóór alles tenor was, op de tweede plaats koordirigent, en pas daarna zang- en pianoleraar. Hij gaf mij, tegen mijn zin, ook zanglessen - van zingen heb ik nooit gehouden. Maar ik voelde mij op mijn gemak, en hij streelde mijn ijdelheid door me toe te staan, veel te moeilijke grotemensenstukken te spelen, nadat ik te kennen had gegeven dat ik die voordrachtsstukjes van Paul Zilcher te kinderachtig vond.

Hij streelde mijn ijdelheid tezeer.

Ik voelde me zo op mijn gemak bij Meneer Ligthart, dat ik hem op een mooie middag een zelfgemaakte mop vertelde.

Het kost me nu nog moeite, die zogenaamde geestigheid op papier te zetten. Goed, ik vroeg: ‘Weet u wat v&d betekent?’ ‘Nee,’ zei hij, ‘wat dan?’ ‘Voordelig en Duur!’

Meneer Ligthart lachte, lachte even later nog harder, haha, met zijn tenorstem die altijd klonk alsof hij op zijn tenen liep. Ik raakte in verlegenheid. Hij stond op, liep naar de deur en riep zijn vrouw. Zijn vrouw die, zo wist iedereen, twintig jaar ouder was dan hij. ‘Hij is met zijn moeder getrouwd,’ had ik mijn vader een keer tegen mijn moeder horen zeggen.

De grote vrouw van Meneer Ligthart kwam de kamer in, en Meneer Ligthart zei: ‘Harrie heeft een goeie mop.’ Of ik hem zelf aan haar wilde vertellen.

[p. 9]

Ik moest wel. Ik zei: ‘v&d betekent voordelig en duur,’ en zij schaterde het uit. Een alt, herinner ik me.

Nooit ben ik de verwarring, de schaamte te boven gekomen die me op dat moment overviel.

Intussen had ik zoveel vorderingen gemaakt met mijn pianostudie, dat mijn vader besloot, mij naar een echte leraar te sturen. Een beroemdheid. Ik stemde daar graag mee in.

Niet lang nadat ik les was gaan nemen bij Herr Heinrich Sinding werd Meneer Ligthart begraven. ‘Hij heeft zich van kant gemaakt,’ zei mijn vader tegen mijn moeder, en ook: ‘Hij was van de verkeerde kant. Maar zelfs zijn vrouw wist het niet.’ Ik durfde niet te vragen wat dat allemaal betekende.

Wanneer ik naar het huis van Herr Sinding liep, kwam ik langs veel kleine villa's met bordjes in de tuin. Ik herinner me dat van Mevrouw Van Dam, lerares Mensendieck. Ik kon me niet voorstellen wat voor lessen zij gaf. Mens erger je niet, mens maak je niet dik, zei ik tegen mezelf, want er was moed voor nodig om op weg te gaan naar Herr H. Sinding, die ooit een wereldberoemd violist was geweest, concertmeester van Duitslands befaamdste orkest - mijn vader had het boek mogen inzien met de brieven van vorsten en andere staatshoofden. Maar toen ik bij Herr Sinding les kwam nemen, was hij niet meer in staat tot vioolspelen, daarom was hij vioolen pianopedagoog geworden bij ons in Blaricum.

Herr S. was een kolossale man met een reusachtige flambard en een dikke wandelstok met een zilveren hondekop. Hij leek op Beethoven zoals die bij hem op de imposante vleugel stond, en zoals die op dat schilderij nors door een park liep tussen Goethe en Metternich door. Maar dan veel groter.

Kinderen waren bang voor hem. Wel scholden ze hem uit, lachten ze hem uit, trokken ze lange neuzen, maar dat deden ze op grote afstand. Hij hief dan zijn stok.

Wanneer ik binnenkwam met mijn te grote tas, sprak hij de woorden: ‘Pak de zaakjes maar uit, Ventchen.’ Ik moest plaatsnemen achter zijn Bechstein die ik beschouwde als een draak die ik moest bevechten - Meneer Ligthart had alleen een staande piano gehad. Herr S. nam plaats links van mij, nadat hij uit een oude vaas een bamboestokje had genomen waarmee hij niet dirigeerde maar op mijn linkerhand sloeg bij elke fout. Ik heb maar een paar maanden les gehad van Herr S., maar die linkerhand - jaren en jaren heeft het zijn opvolgers gekost om de spanning uit mijn verkrampte linkerhand te verdrijven; eigenlijk is dat nooit helemaal gelukt, ondanks het feit dat ik mijn leven lang dubbele aandacht heb besteed aan de Sinding-hand. Het was alsof rechts alles vanzelf ging. Maar links zaten alle leraren.

Toen ik ging optreden, kwam het gevaar van rechts, het publiek zat altijd rechts van mij. Maar in de dagen van Herr S. was het de angst voor wat zich links van mij afspeelde, die mij in verwarring bracht.

‘Je hebt een verwarde Geist, Ventchen.’

De pedalen mocht ik niet gebruiken. Die waren alleen voor Erwachsene. Ik ben lange tijd een matig gebruiker van pedaal gebleven, maar sinds ik meer drink dan goed is voor mijn spel, laat ik me ook op dat punt nogal gaan.

In de tijd dat ik les had bij deze Pruisische reus, werd ik zeven. Ik kreeg een fiets, mijn eerste. Merk Vierkleur. Voorzien van verlichting, terugtraprem en een slot met de letters ozo. Van toen af zou ik de school en Herr Sinding per fiets gaan bezoeken.

De eerste les na mijn verjaardag was de laatste die Sinding mij gaf. Voordat ik de zaakjes uitpakte moest ik naar de wc. Het probleem met het closet van Herr S. was dat alleen hijzelf kon doortrekken - een handigheidje. kaklu, zo heette de stortbak, ik heb alle namen van alle stortbakken van mijn leraren onthouden, The Itonia Wash Down van Meneer Ligthart, later de kiwa van Mevrouw De Blaauw. Thuis heb ik een silentium.

Alles probeerde ik, een korte ruk, langzaam omlaag en dan opeens los, voorzichtig, twee keer snel achtereen. Misschien liep de bak te langzaam vol, moest ik nog wat wachten, of straks even teruggaan. Maar ik was bang dat Herr S. al voor die tijd zou merken dat ik niet had doorgetrokken. Ik stelde me de wreedste tuchtigingen voor, erger dan die ik de hoofdonderwijzer had zien toedienen aan leerlingen van de zevende klas.

Tijdens de les was ik te zenuwachtig om ook maar twee maten ongestraft te spelen. De toetsen gleden weg onder mijn vingers, de noten dansten voor mijn ogen, als witte muizen.

Toen de les was afgelopen durfde ik niet opnieuw naar het toilet te gaan, ik verliet het huis van de meester zo snel mogelijk. Maar hoe ik ook prutste met mijn sleuteltje, ik kon het ozo-slot van mijn fiets niet openkrijgen, en ik vreesde dat Herr Sinding naar buiten zou komen stormen om mij aan de oren naar binnen te trekken en te verdrinken in de closetpot.

De deur ging open, Herr S. kwam naar buiten en vroeg op zijn vriendelijkste toon wat eraan scheelde. Na mijn antwoord lachte hij. Hij lachte en ging weer naar binnen om een schroevendraaier te halen. Op dat mo-

[p. 10]

ment lukte het mij het slot te openen. Ik sprong op mijn fiets, reed zo snel mogelijk weg en verklaarde thuis dat ik nooit nooit nooit meer naar pianoles wilde.

Uiteindelijk wist ik mijn ouders te overtuigen. Mijn vader zei tegen mijn moeder dat Sinding aan lager wal was geraakt door de drank en dat zijn handen zo beefden dat hij een viool niet eens meer kon vasthouden en dat hij zijn Stradivarius had verpatst voor jenever. ‘Ach, mein Stradivari!’

Kort daarop is Herr S. gestorven. ‘Aan een delirium,’ zei mijn vader tegen mijn moeder. ‘Hij zag witte muizen.’

Twee jaar lang raakte ik de piano niet aan. Daarna ben ik het voorzichtig gaan proberen, maar les wilde ik niet. Totdat mijn ouders mij wisten te overtuigen van de noodzaak van goede begeleiding.

Het werd Mevrouw De Blaauw.

Jarenlang heb ik les van haar gehad, tot de dag dat ik naar het Conservatorium mocht. Ze had een Franse smaak, althans ze vond dat ik een Franse smaak had. Ik studeerde Fauré, Ravel, Poulenc. Met vooral niet teveel pedaal. Daarnaast toch ook Bach, met wie het ooit was begonnen.

Ik was dertien, en ze gaf een leerlingenavond. Lieve kleine meisjes die walsjes van Schubert speelden. En een groter meisje, van mijn leeftijd schatte ik, die Mona heette en een corduroy rok droeg, wat toen kunstzinnig was. Zij speelde Schumann, de componist van wie ik jarenlang had gedacht dat hij een vrouw was geweest, want ik had wel eens van Clara Schumann gehoord en die muziek klonk zo vrouwelijk, net als die van mevrouw Mendelssohn geboren Bartholdi. Hartstochtelijke vrouwen-muziek, dat was het wat ik die avond hoorde. Album für die Jugend.

Ik speelde Bachs Partita in Bes. Mannenmuziek.

Na afloop van de leerlingenavond werd Mona door de man van Mevrouw De Blaauw in haar mantel geholpen



- zo heette een jas toen. De man van Mevrouw De Blaauw deed dat met veel ervaring, hij hield ook even haar beide schouders vast.

Buiten was ik degene die Mona zou helpen. Zij kon haar fiets niet van het slot krijgen. Ik hielp haar. Zij zei dat ik heel mooi had gespeeld. Zij ook, zei ik. Zij zei dat ik in de gigue gebiologeerd naar mijn handen had gekeken, ‘alsof ik witte muizen zag’. Dat moet wel, zei ik, als je daar niet naar je linkerhand kijkt die om beurten links en rechts van je rechterhand de juiste toetsen moet treffen, sla je de plank geheid mis. Ze lachte, en ik schaamde me dat ik zulke timmermansuitdrukkingen had gebruikt. Zij had mooi gespeeld, ik had op de piano getimmerd.

Zij had een fietsslot van het merk haha. Ik moest oppassen dat ik mijn handen niet stuk maakte aan dat slot. Had ik maar gereedschap. Toen het me eindelijk lukte, lachte Mona en reed ze weg.

Een week later wist ik Mona's adres. Terwijl Mevrouw De Blaauw een telefoongesprek voerde in de andere kamer, raadpleegde ik haar agenda, die op de vleugel lag. Mona woonde helemaal in Naarden.

Hoe vaak ben ik niet om de Vesting Naarden heengefietst om op magische wijze Mona uit haar huis te lokken. Vergeefs. Aanbellen durfde ik niet.

Op een dag besloot ik, na zo'n vergeefse tocht, de wijde wereld in te trekken. Ik reed naar Amsterdam, zo snel als ik kon, en meteen weer terug, en ik was ervan overtuigd dat ik de weg in tweemaal twintig minuten had afgelegd.

Mijn vader lachte toen ik dat vertelde. ‘Dan heb je minstens zeventig kilometer per uur gereden, en dat kan niemand.’ Ik hield vol, ook al begon ik eraan te twijfelen of het Amsterdam wel was geweest, die plek waar ik was omgekeerd. Mijn vader lachte me uit.

In mijn conservatoriumtijd verhuisde ik naar Amsterdam. Na mijn solistenexamen volgde ik master classes bij onder anderen de grote Klatonov, in Klagenfurt, en

[p. 11]

begon ik her en der voor publiek te spelen, eerst op huisconcerten, kamermuziek en ook wel eens solistisch. Twee keer voor de radio, eenmaal Mozarts concert in A met het radio-orkest, een keer samen met een cellist die ik kende van het conservatorium en die later grote bekendheid heeft verworven. Ik schreef in voor het D'Albert-concours, en ik behaalde er de derde prijs. Daarop volgde een beperkte tournee door Oostenrijk. Ik was toen tweeëntwintig.

In Nederland kwam ik nog niet echt van de grond, het bleef bij een enkel Bach-recital, een optreden voor de radio, een paar avonden in de provincie en een vage afspraak voor een tournee door Frankrijk.

Om intussen aan de kost te komen begeleidde ik een balletklasje en gaf ik wat lessen aan kinderen.

In die periode kreeg ik het aanbod om tegen een heel behoorlijke vergoeding te spelen voor een aantal inloopboekhandelaren die het vijfentwintigjarig bestaan vierden van hun inkoopcombinatie. ‘Niet te zwaar, Meneer Solleveld,’ had de dame aan de telefoon gezegd. ‘Iets gezelligs.’ Ik bedacht dat Scarlatti en Satie en Poulenc wel gezellig konden zijn en niet te zwaar.

Scarlatti ging uitstekend, ondanks gekuch en wat geloop in de zaal. Van Satie speelde ik de Bureaucratische Sonatine, de populaire Gnossiennes en de Verdroogde Embryo's. Ik had bedacht dat het wel leuk zou zijn om tijdens het spelen de krankzinnige teksten die Satie erbij had geschreven in het Nederlands voor te lezen. Ik had daar thuis wat op geoefend, het was wel te doen.

Toen ik aan de eerste, d'Holothurie, begon ging ik opeens beseffen dat ik het aplomb, de brutaliteit miste om ongegeneerd leuk te kunnen doen. De ‘nachtegaal met kiespijn’ had succes. Maar in de snelle passages moest ik de piano soms alleen aan het woord laten.

D'Edriophtalma ging beter, dacht ik aanvankelijk. Er werd gelachen toen ik met sombere stem sprak: ‘Een huisvader neemt het woord’. En toen ik voorlas ‘Ze beginnen allemaal te huilen - citaat van de beroemde Mazurka van Schubert’ werd er zo luid gelachen dat ik vreesde dat de inloopboekhandelaren en hun dames mij uitlachten. In de Podophtalma was ik niet meer in staat het spelen met het spreken te combineren. Zwijgend voerde ik het uit. Maar de overdreven imposante slotakkoorden maakten veel goed, iedereen begreep dat ze leuk bedoeld waren, omdat ik zo overdreef.

Daarna speelde ik de andere stukken van Satie die op het programma stonden, maar de mensen waren van het lachen erg onrustig geworden, veel te onrustig voor de subtiliteiten van de Gnossiennes. Ik kon me niet concentreren en speelde als een automaat. Gelukkig kon ik daarna de Mouvements Perpétuels van Poulenc spelen, dat ging me iets beter af.

Het applaus was daverend, zeker voor zo'n relatief klein publiek. Bij wijze van toegift speelde ik niet onredelijk de bekende Fandango van Soler, nadat ik tussen twee buigingen door even een flinke slok sherry had genomen uit een glas dat klaarstond voor de receptie na afloop.

Ik bleef het gevoel houden dat ik mijzelf voor gek had gezet.

Met een paar conservatoriumvrienden zette ik in die tijd geregeld partijtjes luister bij. Daar kon wel wat bij worden gedronken. Eenmaal bezochten wij na afloop ook nog een café. Toen ik daarna eenzaam naar huis terug wankelde viel mij iets op. Een kinderspeelplaatsje, midden in de uitgangsbuurt, hoe ontroerend. Maar op de achtermuur stond in reusachtige letters geschreven haha harrie salentijn zegt dat een solex 80 kan. Toen pas voelde ik wat een belachelijk iemand ik was, even belachelijk als die Harrie Salentijn.

Een paar weken na dat voorval speelde ik in de Cornelis Dopperzaal voor een select publiek. Alleen Bach. Deel Twee van het Wohltemperierte Klavier.

Het ging goed tot aan de pauze. Bij het buigen na de fuga in f zag ik op de tweede rij twee van de mensen zitten die aanwezig waren geweest bij het inloopboek-handelarenfestival. De man fluisterde de vrouw iets in het oor, en zij lachte, en hij lachte.

Na de pauze dacht ik voortdurend aan het paar dat mij had gezien als mislukte clown. Als oplichter, als opsnijder. Ik kon me met geen mogelijkheid concentreren, en ik dacht alleen aan die twee, en aan Harrie Salentijn op zijn Solex.

De kritieken waren uiteenlopend. Een zeer lovende moet zijn geschreven door een recensent die tijdens de pauze was vertrokken. Verder varieerde de teneur van koppen als ‘Onbevredigend recital van veelbelovend pianist’ via ‘Gebrek aan concentratie speelt Solleveld parten’ tot een vernietigende slotzin: ‘H.S. moet eerst maar eens pianoles gaan nemen.’

Bij het recital dat daarop volgde, in Brussel, waren geen bekende gezichten aanwezig. Weer speelde ik Das Wohltemperierte Klavier Deel II. Voor mijn optreden had ik op weg naar de concertzaal een glas sherry gedronken, omdat ik nogal nerveus was.

[p. 12]

Laat ik de avond niet beschrijven. Laat ik me beperken tot de kritieken. Die waren verwoestend. ‘L'intempérance d'un jeune charlatan au Clavier bien tempéré’ en ‘Bach op Hollandse klompen.’

Ik moest mijn répertoire bijstellen, ik moest het aanpassen aan de inmiddels noodzakelijk geworden aanwezigheid van een heupflacon. Geleidelijk verschoof ik via het romantische pianowerk naar de salonmuziek en verdween ik via provincieplaatsjes naar intieme feestjes.

Bij de balletklas werd ik ontslagen omdat ik een paar keer te laat was gekomen en eenmaal helemaal niet was komen opdagen. Ik was het gewoon vergeten.

Ik werd Harrie Salentijn en ik bleef het. Ik bezocht hetzelfde café vaker, maakte kennis met de forse eigenares, een reuzin met een goed hart. Zij was degene die voor dat speelplaatsje had gezorgd, met behulp van collectes onder de stamgasten. Ik dacht erover, het opschrift in het holst van de nacht wit te kalken, en ik ging op weg met een emmer witkalk, maar het werd de hele nacht niet rustig op die plek, en in het café gingen ze me De Stucadoor noemen, omdat een van mijn nieuwe vrienden mij met die emmer had zien lopen. Nee, ik heb het opschrift niet verwijderd, ik had mijzelf daar alleen nog maar belachelijker mee gemaakt; misschien staat het er nog, tot eeuwige schande van Harrie Salentijn en van mij.

Tot voor een paar jaar kon ik goed eten en drinken van de schnabbels, en van de lessen die ik gaf. Maar sinds ik mij heb misdragen op een verjaardag, werken mijn collega's liever met een andere, nuchtere pianist. En wat de lessen aangaat, de ene na de andere leerling is vertrokken. De laatste, twee jaar geleden, was Sandra, een meid die voor niemand bang was.

De laatste les heb ik haar gegeven vorig jaar kort voor pasen. Ze was niet erg geconcentreerd. Maandenlang was ze bezig aan een sonate van Scarlatti, de sonatine van Ravel en een impromptu van Fauré, maar ze bracht er nog steeds niets van terecht, en ze was zichtbaar opgelucht toen de tijd om was.

Toen ik naar buiten kwam om haar te helpen met haar fietsslot, merk assa, ging alles wat ik hier heb verteld, als een schok door mij heen. Ik was haar Herr Sinding. Ik kreeg de fiets niet van het slot, en ik wist mezelf ervan te weerhouden, naar binnen te gaan om gereedschap te halen. Ik bleef toekijken bij haar hernieuwde pogingen. Het lukte haar. Ze lachte, en ik lachte beschaamd.