De Revisor. Jaargang 14

[p. 18]

A.F.Th. van der Heijden
Advocaat van de hanen

Z'n tante werd nooit beu te vertellen hoe hij in de wieg een keer tot krijsens toe geschrokken was van het geluid van zijn eigen wind - en in zoverre was er niets veranderd, want ook als volwassene liet hij zich vaak nog angst aanjagen door de onvrijwillige uitstoot van wat zich aan giftige dampen in hem had opgehoopt, zo niet in zijn ingewanden dan toch in de geest.

Niet de kater onmiddellijk na een wekenlang drinkgelag is de gesel van de chronische alcoholist, maar de kater volgend op die kater, wanneer bijtend azijn en ander schadelijk afval nog wat in het lichaam lijken te blijven dralen, en het brein verzieken en vervormen, alvorens te ontsnappen. Ernst Quispel (‘Dip’ voor zijn vrienden sinds ze hem zijn kwaal eens plechtig hadden horen omschrijven als chronische dipsomanie) was die hele nacht na zijn eerste, doodzieke dag van onthouding zwetend en trillend getuige geweest - nu eens als toeschouwer die ‘wel beter weet’, dan weer als direct slachtoffer - van de schrijnendste hallucinaties, sommige visueel, andere alleen maar akoestisch. Bij alles wat er in de bijna stikdonkere slaapkamer aan bewegende en gebarende schimmen te zien viel, had hij, enkel op het gehoor, waartoe hij zijn hoofd een stukje van het kussen moest opheffen, allerlei indringers door zijn woon- en werkvertrekken gevolgd. De eerste verschafte zich toegang via het souterrainluik, een volgende door bruutweg de voordeur te forceren, terwijl ze zich ook wel van de daken neerlieten in de luchtkoker waar de slaapkamerramen op uitgaven. Quispels enige verweer bestond uit een zacht gefluisterd ‘Godverdomme, sodemieter op’.

Uit de kelder beneden, waar zich met het oog op muizen in de oude vliegenkast uilen verzameld moesten hebben, klonk voortdurend geritsel, maar spoken deed het toch vooral vlak boven zijn hoofd, in de opkamer van het achterhuis. Daar sloten, door krimping van de oude planken, de messingen zo slecht in de groeven, dat de vloer op plaatsen waar overdag een voet zwaar was neergezet soms tot diep in de nacht bleef nakraken, alsof er steeds nog iemand rondliep. Zwanet, die nu in diepe slaap naast haar man lag, had 's avonds laat nog, hoogzwanger en traag, wat verschikt aan de inrichting van het vertrek, dat binnenkort als kinderkamer dienst zou doen. Het waren dus haar stappen die eindelijk, uren later, door het droge hout werden prijsgegeven.

Maar deze wetenschap legde het af tegen Quispels overtuiging dat er een indringer boven hun bed rondscharrelde. Hij kon zelfs precies volgen, met de plattegrond van de nieuwe indeling voor ogen, hoe de vreemde persoon zich door de ruimte bewoog. De onbekende zwenkte om het ledikantje heen... stond vervolgens over de commode gebogen... Het kraken hield op.

Quispel lag half opgericht in bed, steunend op zijn ellebogen, de mond onwillekeurig wijdopen. Hij voelde de duisternis als een dikke, koude substantie langs zijn huig in zijn keel dringen, maar durfde niet te slikken. Hij luisterde met zijn oren, zijn neusgaten, zijn mond. Het gekraak kwam niet terug. Wel was in de gang heel even een vertrouwd gerucht te horen: het klepperen van een marmeren plavuis, die beneden aan de korte trap naar de opkamer los lag. Het klonk zacht en dof, zoals wanneer de kat er overheen liep. Zwanet liet 's nachts de deur aanstaan voor het dier, dat graag tussen hen in op bed sliep.

‘Ik ben nu volstrekt helder en rustig,’ hield Quispel zichzelf voor. Hij formuleerde de gedachte zorgvuldig woord voor woord, met geluidloze lipbewegingen. ‘De crisis is voorbij. Als slome Castro net als anders in de bocht van Zwaantje d'r opgetrokken benen ligt, heb ik vrijwel zeker een inbreker in de gang gehoord. Maar het was natuurlijk die vadsige, ontmande vreetzak van ons.’

Quispel tastte, zo rustig als hij dacht te zijn, met onvaste hand over het dek. Waar hij vreesde het kattelijf aan te treffen, dat misschien zacht zou knetteren, krasten zijn nagels over een harde, bobbelige korst vol ribbels en scherpe punten. Wat hij daar aanraakte, zo wist Quispel onmiddellijk, was wel degelijk Castro's vacht, maar dan overdekt met talloze kleine slakkehuizen, die zich met het slijm van hun bewoners tot een hecht pantser op de huid hadden vastgezet. Zijn hand deinde zacht mee op de ademhaling van het dier. Hij voelde de lichaamswarmte van de kat door die met gelatine gevulde korst heen dringen. Toen gleden zijn vingertoppen over de dubbele lus van de slang.

Had hij geschreeuwd, terwijl hij zijn arm terugtrok? Aan Zwanet ontsnapte, bij wijze van antwoord, een kinderlijk gekreun, maar wakker werd ze niet.

Zijn ontzetting baarde een idyllische herinnering, scherp en

[p. 19]

overweldigend als een visioen. Hij liep met zijn Zwaantje in Zuid-Frankrijk over een woeste grasvlakte, dichtbij de boerderij waar ze logeerden. Aan het uiteinde van elke halm zaten meerdere witte slakjes. ‘Hoogbouw voor slakken,’ had Quispel tegen zijn vrouw gezegd, maar Zwanet moest ondanks de zomerhitte aan Kerstmis denken. ‘Het is net mistletoe, als je door je oogharen kijkt.’

's Avonds, toen ze buiten zaten te eten, was de boerderijkat komen aanlopen. Griselle. In haar vacht kleefden tientallen slakjes, opgedaan tijdens een speelse jacht op sprinkhanen. De volgende dag zagen ze haar in gevecht met een slang van zeker vijftig centimeter.

Eerder een dans was het, een wreed ballet. Griselle, als een gelaarsde kat op haar achterpoten, draaide enkele pirouetten met tussen haar tanden de kop van het reptiel, dat in een perfect soort voortgezette S borst en buik en tepels van de poes ranselde, juist daar waar ze - raadsels van het moederschap - zo gevoelig was en geen geknuffel duldde. Het gevecht eindigde voorlopig in wat onduidelijk gewervel. Het serpent lag schijnbaar verslagen in het stof, tot zichtbare teleurstelling van de kat, die dit spel op leven en dood nog wel even had willen voortzetten.

De slang hield zich dood. Griselle, het kopje scheef, gaf enkele als levenwekkend bedoelde tikjes met een pootje tegen het ineengekronkelde lijf. Toen haar aandacht verslapte, schoot het reptiel plotseling weg achter een fiets die daar met door de zon lekgebrande banden tegen een schuurtje stond. In de smalle ruimte tussen rijwiel en muur volgde een nog veel onduidelijker gewervel, waarbij door de geringe bewegingsvrijheid van de kat het stuur tegen de stenen beukte. Nu openbaarde zich een wonder. Uit een winkelhaak in de kettingkast kwamen met verstoord gebrom enkele bijen te voorschijn, die daarbinnen, tussen tandrad en schakels, een honingraat waren begonnen.

Toen Zwanet, onder wier bescherming alle dieren ressorteerden, niet alleen de katten, de ongelijke strijd niet langer kon aanzien, joeg ze Griselle achter de fiets vandaan. Op haar vlucht had de grijze poes haar prooi in lussen uit de bek hangen.

Van de herinnering, die alles had kunnen verklaren, ging voor Quispel in zijn toestand geen enkele overtuigingskracht uit. De beelden, hoe scherp ook, stelden hem niet gerust: integendeel, ze bevestigden alleen maar dat verderop, tegen de benen van zijn vrouw, een kat rustte in een kuras van aaneengesloten slakkehuizen, met half onder zich een slang die elk moment uit zijn verdoving kon ontwaken.

De indringer was vergeten. Quispel staarde in het felle licht van de Provence, zag de idylle, maar voelde alleen ontzetting. Zoals Griselle sprongen maakte, had hij die gereformeerde katten thuis nooit zien springen: met een grote boog over een struik lavendel vol hommels heen. Ook wierp ze zich wel met gespreide poten in de lucht, om naar een schijnbaar stuurloos ronddobberende vlinder uit te halen - op zo'n karikaturale manier als Quispel alleen wel eens een kat in een tekenfilm had zien doen, met een honkbalhandschoen aan. Zwanet was gek op haar.

In die omgeving hadden ze tot een kind besloten. ‘Goed, dan houden we vandaag nog met drinken op,’ zei het altijd opgewekte Zwaantje. ‘Geen alcohol meer. We moeten helemaal zuiver worden van binnen. Nee, morgen... morgen stoppen we ermee. Vanavond het laatste glas wijn, om het te vieren.’

De volgende dag leek alles in de omgeving - het hele landschap, alle facetten daarvan - op last van hun geluk opnieuw geordend naar verfijnde esthetische wetten. Wanneer een vogel uit een struik een boom in vloog, kwamen daar geen willekeur en chaos bij kijken, uitsluitend gratie, raffinement, schoonheid. Alle dingen vielen op hun plaats, of waren daar naar op weg.

Wanneer hij met Zwanet, zoals ook die dag, naar de stad ging om te lunchen - te voet, er was geen vervoermiddel - stond ze alleen een smalle asfaltweg ter beschikking, waar automobilisten die een tegenligger ontmoetten achteruit moesten rijden tot aan een stuk berm breed genoeg om uit te wijken, tenzij ze de ander zo gek konden krijgen. Voetgangers dienden zich plat tegen een oude muur aan te drukken ten einde het verkeer te laten passeren.

Niet ver van de boerderij sloeg Quispel opeens een hand voor de ogen van zijn vrouw, en duwde haar met de andere ruw een eind vooruit. ‘Niet kijken!’

Zij begon luid te huilen, want ze had het al gezien. In de berm lag badend in zon en bloed een grijze kat. Quispel zag nu ook de vlek die Griselle op het wegdek had achtergelaten toen de auto haar overreed. De bestuurder moest het verminkte lichaam in het gras hebben gelegd, of gegooid.

Zwanet was er met de rug naar toe blijven staan, huilend. ‘Ernst, kijk goed of ze nog leeft. Ze is misschien nog te helpen. Ernst?’

Van een afstand, en dan nog via zijn ooghoeken, constateerde hij de dood. Hij liep naar zijn Zwaantje, legde zijn arm om haar heen en duwde haar zacht verder over de Chemin de Bouenhoure. Zij lunchten niet, die middag. Aldoor bleven zij maar door het stadje lopen, steeds dezelfde route.

Als een kind dat bang is in het donker - nee, veel banger dan een kind ooit kon zijn - had hij zich in de vroege ochtend met trillende en schokkende ledematen uit bed laten glijden om de gordijnen, die moeiteloos het weinige nachtlicht tegenhielden dat zich in de luchtkoker wist te verzamelen, een decimeter of twee open te schuiven. Dwars door de slaapkamer viel nu een baan van een rozig schijnsel, afkomstig van de violette tl's die de bovenburen soms de hele nacht lieten branden boven een bak met exotische planten die voor het raam stond. Het was het soort licht dat in dancings tussen iemands tanden de

[p. 20]

jackets ontmaskert, de stofjes op een truitje hinderlijk zichtbaar maakt, en oogwit en tennisschoenen op het fosforescerende af doet oplichten. Alles in de omgeving ontzielend maakte het Quispels gedachten nog zwarter, maar de gordijnen onmiddellijk weer sluiten durfde hij niet: de duisternis kwam hem onverbiddelijker voor dan deze violette schemering.

Quispel schoof, zo zacht mogelijk om Zwanet niet te wekken, het raam een stukje omhoog, en knielde neer om diep de koele lucht in te drinken. Na een hele poos zo te hebben gezeten, werd hij zich bewust van een hijgerig, eerder nog rochelend geluid, dat niets menselijks had, maar evenmin bij enig dier paste. Het klonk als een onwerkelijk vertraagde ademhaling, met blikkerige bijgeluiden, en zo vulde het de luchtkoker.

Kippevel trok met zo'n kracht en snelheid tussen zijn schouderbladen, dat het leek of de huid daar plotseling verhoornde, van dik eelt werd, met een messcherpe uitloper naar nek en achterhoofd. Pas toen de vreemde ademhaling ophield en, eerst nog stokkend (en niet minder blikkerig overigens), het gekrijt van een klein kind op gang kwam, wist hij het weer: de bovenburen hadden, met het oog op de bronchitis van hun zoontje, op volle sterkte de babyfoon aanstaan, kennelijk vlakbij het open raam.

‘Nu rustig. Ik heb de beverd,’ zei hij bij zichzelf. ‘Dit is allemaal volstrekt normaal. Ik moet er alleen even doorheen.’

Hij liet de gordijnen open, en stapte terug in bed. De volgezwete lakens voelden vies nat en koud aan, en stonken bovendien. ‘Dit is geen gewoon zweet meer. Mijn god, dit is pure ammoniak. Zo erg heb ik het nog nooit te pakken gehad.’

Half opgericht in de kussens, het dek niet verder dan zijn borst opgetrokken, bleef hij naar het huilen van de kleine liggen luisteren, en onderging het als een weldaad. Wacht eens even... dat ding daar... was dat er steeds al geweest? Had hij er een hele tijd naar gekeken zonder het te zien? Vlak boven het voeteneind van het ledikant gloeide, in het schijnsel van de buislampen, een waaier van spitse blauwe vlammen. Het had iets van het inwendige van een gaskachel op volle sterkte brandend, maar dan met verstard vuur, dat geen warmte gaf, alleen licht, en dan nog een licht dat zich niet verspreidde, dat aan de vlammen leek te blijven kleven... En kijk: oprijzend achter het houten schot van het ledikant werd nu ook een roze waaier van gestold vuur zichtbaar. De waaiers, los zwevend, bewogen zacht ten opzichte van elkaar, een beetje wiegelend soms, zich dan weer met een ruk verplaatsend. Een enkele keer overlapten ze elkaar voor een deel. Twee dames in een donkere loge.

Er klonken ook zacht sissende en raspende geluiden, daar ver weg voorbij het voeteneind van het bed, die met elkaar een onverstaanbaar gefluister vormden - niet van mensen, dat wist hij zeker. Na lang staren zag Quispel vlak onder de waaiers de schaduwen van gezichten opdoemen, die al evenmin iets menselijks hadden. Overdreven menselijk, want enigszins bijtend, was daarentegen de stem die op normale sterkte zei: ‘Luister 's, meester Quispel’ (het woord ‘meester’ vol verachting langgerekt uitgesproken) ‘waag het niet straks die kop dicht te houwen, hunh?’

‘Gewoon kikken,’ voegde een andere stem, die klonk als van een jongen die juist de baard in de keel gekregen heeft, daar aan toe. ‘Kikken, en anders niks. Heel simpel.’

Opnieuw kreunde Zwanet als een klein meisje, zonder te ontwaken.

‘Wat is dat... wie zijn dat daar?’ vroeg Quispel, net iets luider dan fluisterend. Zijn keel was zo uitgedroogd, dat er een lange, rafelige splinter door zijn strottehoofd leek gedreven. ‘Waar moet ik over praten?’

‘Kom, niet dat hele onnozele, meester Quispel,’ klonk de eerste stem, met weer dat hatelijk langgerekte meester. ‘Daar schieten we geen flikker mee op.’

En de andere stem: ‘Kikken, godskelere. Kikken: zo simpel is dat.’

‘Ik weet nergens van.’

‘Als wij dan maar weten wat de meester weet. Niet iedereen heeft de vergeetpil geslikt, eergisteren.’

‘Bek open tegen die lui. Of moeten er nog meer dooien vallen?’

‘Ik weet echt niet waar jullie op af willen. Laat me met rust.’

‘Kikken, zak.’

‘Nee, Slim, mr. Quispel-de-Mispel wil er nog even over nadenken. Kom, we gaan. Hij houdt z'n praatje nog wel, wees maar niet bang.’

De lichtgevende kammen van gesteven haar zweefden vrijwel gelijktijdig omhoog, en dansten toen achter elkaar de kamer uit. Het trapje naar de bel-etage kraakte even, waarna zwaar schoeisel over de marmeren plavuizen naar de voordeur dreunde.

Nog terwijl het dichtslaan van de deur door de lange gang galmde, kraaide ergens op een binnenplaats of in een achtertuin de haan die hij bij vroeg opstaan wel vaker hoorde. Niet heel ver weg, maar dichtbij evenmin - Quispel had nooit kunnen uitmaken waar precies. In ieder geval voorbij de Zandstraat, misschien wel achter het huis van de filmregisseur (het zou hem niet verbazen).

En nog eens kraaide de haan.

(fragment)