De Revisor. Jaargang 14

[p. 12]

Nicolaas Matsier
Souvenirs Rookwaren

De vrees om de draad kwijt te raken, de vrees voor onderbreking, de vrees alles weer te zullen vergeten: vandaar mijn godslampje, het oranje speldeknopje aan de versterker, dat moest blijven branden wanneer de muziek niet klonk, terwijl de naald boven de plaat moest blijven zweven zo lang als ik weg was.

Vandaar dat ik een soort écriture automatique beoefende, op elke vorm van papier, karton, verpakkingsmateriaal, vloei, plaatsbewijzen, entreebiljetten, wat er maar voorhanden was. Ik schreef een doorlopend telegram, dat verzonden werd naar mijn toekomst, mijn toekomstig zelf, het beloofde land waarheen het nu nog worstelend ik op reis was gegaan.

Op al dat papier, dat zich nu bevindt in een forse plastic tas met de opdruk Souvenirs Rookwaren - afkomstig van een inloopzaak in kranten en andere vluchtige handelswaar, univers -, op al dat papier heb ik geprobeerd de draad vast te houden. Op al dat papier ben ik van hot naar haar gedraafd, achter mijn glimpen van gedachten aan, mijn tempo verhogend tot ik de alomtegenwoordigheid dicht benaderd moest hebben. Die alomtegenwoordigheid heb ik van een schaduw willen voorzien.

Mijn ideeën waren de zon van het goede al zo dicht genaderd, dat ze hier beneden wel reusachtige schaduwen moesten werpen: op mijn papier.

Mijn vrees voor onderbreking en onderbrokenheid, ook op papier, was zo groot dat tijdens mijn gedachtenvlucht elk woord op zichzelf tot gedachte werd, en mijn universum kon bevatten; elk afzonderlijk woord annexeerde de rest van de taal. Mijn vrees voor onderbreking en onderbrokenheid was zo groot dat elk punt van mijn labyrinth ingang en centrum moest zijn: ik kende de weg!

Wanhoop beving me natuurlijk zodra ik besefte dat ik later nooit meer wijs zou kunnen uit al die rommel die ik op de grond en op mijn werktafel zou aantreffen, rommel die ik niet eens meer zou kunnen herkennen als afgelegde, aan één stuk door afgelegde oude huiden - al mijn oude huiden!

Dus probeerde ik de keten van papiertjes - ach, dat geheugen van mij, dat zelfs de vorige minuut nauwelijks meer vermocht te bevatten - aaneen te smeden met eenvoudige middelen. Ging een bladzijde over in een andere, dan zette ik daar, aan het eind, een of ander eenmalig teken, een ideogram van eigen vinding, of een glief, een hart of een cirkel met een pijl erdoorheen, of een huisje met deur en schoorsteen, welk teken ik herhaalde aan het begin van het volgende papier. Zoals een ambtenaar ter secretarie zijn stempels plaatst en zijn parafen. Om wat los en enkelvoudig dreigt te zijn direct aan de ketting te leggen, in te lijven in een administratief systeem, vindbaar te maken te midden van, en ondergeschikt aan, een groter geheel.

Dat geheugen van mij. Toen slechter dan ooit. Misschien werd ik werkelijk wel herboren, als onbeschreven vel, als palimpsest, als gewiste diskette.

Mijn geheugen was klein als dat van een kind. Meer dan drie dingen kon ik met geen mogelijkheid onthouden. En zelfs die drie dingen moest ik nog memoriseren, in afgekorte vorm - vanwege de haast! - op papiertjes schrijven, of met bewegende lippen voor mij uit blijven mompelen.

Vaak bediende ik me ook van ezelsbruggen. Ik was blij wanneer drie woorden, die evenzovele boodschappen in een notedop bevatten en die als agenda fungeerden voor het komend kwartier of half uur, met dezelfde letter of klank begonnen, of eindigden.

krant - croissant - geld: deze drie willekeurige woorden behelsden op dat ogenblik al mijn verlangens, hun samenhang, en hun onderlinge rangschikking. Vanuit hun zekerheid kon ik het aandurven het huis te verlaten. Zij garandeerden de bodem waarop ik liep, zij waren als een lamp voor mijn voet.

Ook het omgekeerde gold. Elk drietal woorden, om het even welke: als mijn geest er een verband tussen wenste te leggen was het gedaan met hun lukraakheid.

Maar, zoals gezegd, juist omdat elk woord desgewenst een universum herbergde, kon ik mijn toevlucht nemen tot uiterst summiere, telegrammatische notities. En juist dan wanneer ik iets belangrijks op het spoor raakte, was naar mijn gevoel de grootst mogelijke haast geboden.

Dit jakkerende van mijn gemoedstoestand destijds, ook

[p. 13]

waar hij me nog altijd helder als glas voorkomt, heeft er natuurlijk toe geleid dat ik die plastic tas van de tijdschriftenhandel univers - het verse en de verzen, al-eenheid en alleenheid van de eensgerichte! -, dat ik die plastic zak waarin dit alles zit opgesloten nooit meer heb willen openen.

Ik zal er immers waanzin in aantreffen, coderingen, geheimtaal, grootspraak op zijn aller-, allerbest, halfafgemaakte brieven ook, die me nog altijd - dat weet ik zeker - het schaamrood op de kaken zullen jagen, brieven aan een groot aantal mensen, ongeacht of ze mij persoonlijk kenden.

Met de deur kwam ik binnenvallen, zonder me voor te stellen, en meteen al bevonden zij zich, of ze het wilden of niet, in mijn heelal dat hen met kapitalen en een onbeschroomd gebruik van beide helften van mijn roodzwarte schrijfmachinelint in de oren tetterde, een dostojevskiaans personage dat zomaar binnengestormd kwam, het woord nam en klaarblijkelijk in grote opwinding verkeerde...

Byoplastic

Er is een tijd geweest dat ik heimwee had naar mijn waanzin. Dat ik jaloers was op degene die met zo'n onherkenbaar woedende, allesverbindende, net niet vernietigende kracht tekeerging.

De plastic tas zat goed dicht, met brede bruine tape. In dikke zwarte viltstiftletters had ik erop geschreven: rip. Ik heb hem, bij diverse verhuizingen, met respect bejegend, maar niet opengemaakt. Alsof het voyeurisme zou zijn, een andere persoon zou betreffen dan de mijne, wanneer ik er nieuwsgierig naar zou zijn geweest.

Ook heb ik heel lang allerlei verpakkingen bewaard, als betrof het relieken, in een schrijn, niet vrijgegeven voor publieke bezichtiging. Zoals de door mij zo gewantrouwde medicijnflesjes, met wat aan pillen restte er nog in.

Hoe slaagt een mens erin gek te worden? Hoe legt hij het aan, hoe onderhoudt hij zijn gekte? Welke hulp heeft hij daarbij nodig? Wat bepaalt het einde van een waanzin?

En, niet te vergeten, wat heeft hij eraan gehad? Is waanzin leerzaam, of iets om maar liever niet aan terug te denken? Ik schaam me niet, en hoef geen speciale moeite te doen om mij niet te schamen.

Wat herinnert iemand zich? Wat maakt hij tot herinnering? Wat wist hij uit? Wat vermomt hij onherkenbaar tot iets of iemand anders?

Met dezelfde aandacht die ik ook toen had voor verpakkingsmateriaal lees ik op een hoekje van de trouw bewaarde plastic tas:

Made with

byoplastic

Valt in onschadelijke bestanddelen

uiteen indien begraven in de grond

Dat hoopte ik.

Luxaflex

Het deel van mijn waanzin dat zich ook door omstanders en buitenstaanders min of meer liet begrijpen, het toegankelijke deel, dat over iets ging waarvoor althans een soort formule bestond waarvan het begrip zich zou kunnen bedienen: het begin om precies te zijn - ik herinner het me...

Hoe ik de zonnewering neerliet, in mijn kamer aan de straatkant, met de hoge negentiende-eeuwse ramen, de zon moest buitengesloten, niemand van de overkant mocht mij hier kunnen zien, ik herinner mij hoe ik huilend de luxaflex neerliet en op de grond knielde, het was mooi weer, een mooie herfstdag, drieëndertig was ik, de bladeren waren nog lang niet van de iepen, de zon scheen, ik knielde op de grond, op de goedkope donkerbruine vaste vloerbedekking, ik vouwde me tot een z, ik sloeg mijn armen om mijn eigen hoofd, ik verstopte mijn oren en mijn ogen, en ik huilde, zonder te weten wat ik deed.

Als iemand huilt, wil hij iets zeggen. Maar juist de inhoud van wat hij zeggen wil voorkomt dat hij tot articuleren zelfs maar in staat zou zijn. Het huilen is als het trekken van een cirkel, als het begin van een vermoeden dat binnen die omtrek tot zekerheid zal worden: zekerheid van verlies.

Zolang iemand huilt zoekt hij nog.

Stesolid

Daar staan ze nu, in gelid, al die flesjes met hun etiketjes en stickers. dit geneesmiddel kan de rijvaardigheid beïnvloeden. Deze geheimzinnige flesjes, bruin glas, wit glas. De ene apotheek en de andere. Zwarte dekseltjes, witte dekseltjes. Dekseltjes met de slang van Hippokrates erop. Dekseltjes met een zonnerad. Ha! Een zonnerad! Ik herinner me mijn vraagstukken. Wie was de vormgever van deze flesjes? Wie had bepaald dat op de witte dekseltjes een zonnerad moest komen? En op de zwarte die slang?

Verpakkingen konden niet liegen - dat was mijn uitgangspunt, mijn stelling, mijn axioma.

Van welke versleten symbooltaal had de vrouw van de apotheker - in wie ik, historisch gesproken, de voorgangster vermoedde van de industriële vormgever die tegenwoordig wel achter deze flesjes zou zitten - gebruik gemaakt? Welke

[p. 14]

mythologie was haar gedoceerd op de Middelbare Meisjesschool dan wel het Gymnasium? Of ging het om nog veel dieper weggezonken cultuurgoed?

En dat waren dan nog maar de dekseltjes. Dan had ik het nog helemaal niet gehad over de etiketten met hun halfdoorzichtige apothekerslatijnse geneesmiddelennamen. Om maar te zwijgen van de pillen zelf, hun vormen, hun kleuren, en hoe ook zij de halve waarheid spreken.

mutabon - verandergoed, die is heel makkelijk. Maar stesolid, is dat nog wel latijn te noemen? Is dat niet al laattwintigste-eeuws apothekersengels, gesproken door een Duitse fabriek? Blijfstevig. Deze kan ik niet goed lezen. Waarom schrijven die mensen niet duidelijker? halaon, of halaion - wat moet ik daar uit opmaken? Hals, halos: zee. Elaion: olijfolie. Laos: krijgsvolk. Akouete leooi: luistert, mensen! Is dit de olie waarmee ik gezalfd word tot overwinnaar van het krijgsvolk, Nikolaos? Is dit de zee bij Heiloo weer, waar ik met tante Gezien en Dea en oom Dik bij de begrafenis werd weggehouden op die bloedhete dag? Ik herinner het mij. Hoe ik met mijn rug naar de zee op het strand zit en weiger een andere houding aan te nemen.

Maar ik wist toch helemaal niet dat hij die dag begraven werd?

Ik wist toch helemaal niet dat hij was doodgegaan?

Natuurlijk wist ik dat niet.

Maar waarom herinner ik mij mijn rug naar de zee?

Waarom heb ik het nooit nagevraagd, ook naderhand niet, bij vader, of bij moeder, bij tante Gezien, bij de andere kinderen?

Omdat ik mijn wrok heb willen bewaren? Omdat het me totaal niet kan schelen wat er hier aan waarheden zou kunnen bestaan? Omdat mijn verzonnen herinneringen, of liever het verzonnen verband tussen mijn herinneringen, is wat ik nu heb, en waarmee ik het doen moet? Ik vrees het.

De wagen van de Olympia

Mijn dierbare Kolibri was onbruikbaar geworden in het heetst van de strijd. Een van mijn initialen - mijn voorletter - was gebroken. Ik was radeloos.

Mijn vader had me zijn Olympia te leen gegeven. Hij had me uitgelegd hoe het moest. Ik had geknikt en de machine in ontvangst genomen. En nu kon ik de wagen niet loskrijgen. Voorheen had ik, ook zonder uitleg, altijd alle wagens van alle schrijfmachines kunnen loskrijgen. Waarom uitgerekend de wagen van mijn vaders schrijfmachine niet?

Kostbare tijd ging verloren! Welke buitengewoon belangrijke aantekening had ik willen maken, zoëven? Vooruit, met de hand dan maar weer. Hier, op dit papiertje bij voorbeeld. Dura lex, sed lex, was dat het niet? En wat was het verband ook alweer met dit glas waaruit ik zoveel water dronk? O ja, duralex glazen... En toen wilde ik weten waar dat eigenlijk vandaan kwam, dat dura lex, sed lex. Kwam het uit de late Keizertijd, of was het een stukje dat losgeraakt was uit Cicero? Dat wilde ik per se weten. En welke wet was hier van toepassing, in verband met glas dat wanneer het brak in duizend stukjes brak, als autoglas? Waarom die naam duralex? Behelsde de naam een geheime waarschuwing aan de koper, mogelijk zelfs een wijsgerige vertroosting voor wie oren had om te horen? Wat anders kon immers bedoeld zijn dan de harde wet dat alle glas breekt, wanneer zijn tijd gekomen is?

Ik krijg de machine niet aan het werk. De wagen zit vast. Waarom zit de wagen vast? De wagen moet los! Want mijn handschrift, ik ben bang dat ik dat straks niet meer zal kunnen onteijferen...

‘Bel je vader toch,’ roept mijn vriendin uit de andere kamer.

Ja, dat doe ik.

‘Vader, de wagen zit vast.’

Wat heeft hij toch een lieve stem, mijn vader. Hoor nou toch eens hoe vriendelijk hij zijn malende zoon uitlegt dat er een palletje is...

‘Een palletje?’

‘Ja, een palletje, en dat palletje...’

‘Aan de zijkant?’

‘Nee, niet aan de zijkant, maar...’

‘Hoe ziet het eruit?’

‘Het steekt omhoog.’

‘Maar waar dan?’

‘Dat wou ik je al die tijd al vertellen, jongen, maar je laat me niet uitspreken.’

‘Sorry, Pipo.’

‘Links, aan de linker kant van de machine, daar steekt iets omhoog, zie je? Als je dat naar voren haalt...’

‘Ja, maar dat helpt niet.’

‘Naar voren, naar je toe... Begrijp je dat? Anders kom ik wel met de auto naar je toe...’

O, bedoelt hij dit? Naar me toe. O god ja.

‘Ik zat alsmaar aan de regelafstand, Pipo.’

‘Nou jongen, het beste maar weer!’

[p. 15]

Liquid paper

Mijn slaap, voorzover nog van slaap gesproken kon worden, was vliesdun geworden, een doorschijnende laag, een filmpje zweet, glinsterend in het licht van het kinderlampje dat mijn vriendin - geprezen zij de wijsheid van haar hart - in het stopcontact naast mijn hoofdkussen had gestoken.

Soms werd ik wakker uit mijn niet-of-nauwelijks-slaap en vroeg aan mijn vriendin, naast mij in het eigenhandig door mij getimmerde concubinale bed, ‘Dozijn,’ vroeg ik, ‘zeg me: in welke houding slaapt een mens ook alweer?’

Lang geleden nu, die vraag. Lang geleden dat bed, de alkoof, het uitzicht door de deurpost waar de deur uitgehaald was, de kamer van mijn vriendin in.

Ik voelde mij, zei ik haar, als liquid paper, als error-ex, of type-out, hoe men het ook noemen wil, het spul waarmee de fouten ongedaan gemaakt kunnen worden, en hele woorden of zinnen, al naar het de corrector belieft, uitgewist kunnen worden, en vervangen, zo hij dit wil, door andere woorden en andere zinnen.

Ik voelde mij, zei ik haar, maar zij antwoordde niet, en ik hoopte dat ik haar niet gewekt had, ik voelde mij als woorden en zinnen die op een papier hadden gestaan, maar nu losgeweekt waren in een bad van error-ex, en daar ronddreven, of al gezonken waren.

Ik voelde hoe ik op het water golfde als blanco papier.

Wybert

In onze parttime auto rijden we dan tenslotte naar het crisiscentrum. De oranje Dyane, bestuurd door Dozijn. Raampje opengeklapt. Ik zit niet aan het stuur. Zelfs van mijn fiets heb ik al vrijwillig afgezien.

Ik ben geschrokken toen ik op een tramhalte zag hoe het plaveisel onder mijn voeten, van die gewone stoeptegels, begon te golven.

Ik ga halfhartig mee. Eigenlijk ben ik wel overtuigd van de noodzaak. Maar het bevalt me niet dat mijn vriendin in een dubbele positie verkeert tegenover mij. Zij is niet alleen maar mijn lieve trouwe bezorgde vrouw, zij is ook degene - verraad! - die met een collega op haar werk, een psychiater, overleg heeft gepleegd over de verontrustende situatie waarin haar man zich bevindt.

Ik weet niet of dat wel mocht, van mij. Mij een beetje tot object maken, over mij praten! Ik weet niet of het me wel bevalt, dat zij mij nu hoe dan ook overdraagt, om zo te zeggen, aan een of andere lukrake dienstdoende psychiater.

Bij elke gelegenheid die zich voordoet, merk ik op dat therapeuten hoeren en voyeurs zijn. Of, voor de variatie, ‘hoeren en tollenaars’. Mijn vriendin zwijgt, en rijdt.

We zitten in de wachtkamer van het crisiscentrum. Ik heb, terwijl mijn vriendin zenuwachtig begon te lachen, willen wateren in de keurig onderhouden tuin van het crisiscentrum. Op haar verzoek heb ik mijn impuls - ‘Ik ben jaloers op elke straathond’ - onderdrukt en ben met haar mee naar binnen gegaan.

‘Alsjeblieft, doe dat binnen. Ach, je moet het ook maar zelf weten hoor. Ga je gang maar.’

‘Territorium pissen, daar snappen ze hier alles van.’

We zitten in oranje plastic stoelen.

Er is een automaat.

We drinken koffie.

Een man stelt zich voor. Hij wijst ons stoelen. Hij stelt vragen, die mijn vriendin beantwoordt. Ik luister niet. Ze doen maar. Over mij? Zonder mij! Hij schrijft iets voor.

Ik sta op en wandel naar zijn bureau.

‘Heb jij wel een beetje knap gestudeerd, Wybert?’

Hij kijkt me afgemeten aan.

‘Wat daar in zit, in die pillen van jou, daar weet jij op de keper beschouwd toch ook niks van? Geen enkel verschil met het kruidenvrouwtje wat dat aangaat, hè?’

Ik wend me tot mijn steun en toeverlaat. ‘In jouw handen beveel ik mijn geest, Dozijn. Als jij het toelaat dat deze pillendraaier mij pillen voorschrijft, vooruit dan maar. Denk erom dat je hem later weet te vinden. En wijs me nog even aan wat hij voorschrijft. In het Repertorium.’

Ik haal een balpen uit mijn zak en schrijf.

(fragmenten)