De Revisor. Jaargang 13

[p. 50]

Belcampo
Geschiedenisles

Wij hebben een kleinzoon en, zoals alle kleinzoons, gaat hij met zijn tijd mee. Hij heeft een computer. En behalve dat hij daar zijn huiswerk op maakt haalt hij er allerlei spelletjes mee uit. Dat is zijn lust en zijn leven. Zoals de generatie vóór hem aan de kijkbuis gekluisterd zat, zit hij aan zijn computer.

Ik kan daar niet mee overweg. Ik leer dat nooit. Die honderden toetsen. Drie, daar houdt het bij mij mee op. Maar dat belet mij niet over zo'n toestel na te denken. Als je hem maar goed programmeert dan weet hij alles. Zelfs de toekomst zou je ermee kunnen voorspellen. Op het programmeren komt alles aan. Het referentiekader noemt Jantje dat. (Onze kleinzoon heet Jan, op zijn oudhollands).

Bij het dóórdenken over dit voorspellen van de toekomst kwam mij in de herinnering de ontdekking, die ik al deed toen ik zo oud was als Jantje nu. Dat namelijk tussen toekomst en verleden geen werkelijk verschil bestaat, dat het verschil alleen maar verband houdt met het eigen leventje. Napoleon is bij mij verleden maar voor Piet Hein was hij toekomst. Hierop dóórdenkend in verband met de computer kwam ik tot het volgende gesprek met mijn kleinzoon.

‘Jantje wil jij je grootvader wel eens een groot plezier doen?’

‘Wie wil dat niet’ was zijn lakonieke antwoord.

‘Het gaat over de vaderlandse geschiedenis.’

‘Vaderlandse geschiedenis, wat is dat?’

‘Nou, dat is de geschiedenis van Nederland, ons eigen land.’

‘China is in, Nederland is uit.’ zei hij eenvoudig.

Ik realiseerde mij even de verandering der tijden.

Bij was verder doorvragen bleek hij ook van Ho Chi Minh alles af te weten maar Willem de Zwijger was een totaal onbekende voor hem.

Dit was een tegenvaller. In zoverre dat hierdoor het plan, dat ik had opgevat verder weg kwam te liggen. Dit gemis in zijn kennis vormde een hinderpaal voor de volvoering van mijn project en ik verzuchtte: kon ik nu maar zelf dat instrument bedienen, dan was ik niet afhankelijk van zo'n kleine tussenpersoon.

Maar goed, ik nam de enige weg die mij nog open stond en stelde hem voor eerst deze lacune in zijn kennis op te vullen en daarna zouden wij verder zien.

Hij wilde gelukkig wel, het is een leergierig ventje, en zo hebben wij in vele avonden het meest spannende gedeelte van onze eigen geschiedenis doorgenomen, het begin van onze opstand tegen Spanje. Ik vertelde hem van Filips de Tweede, de Beeldenstorm, de prins van Oranje, Egmont en Hoorne, enfin van de hele rataplan.

Het boeide hem, hij moest erkennen dat het niet minder interessant was dan de geschiedenis van andere landen. Ik vermeed de grote fout van het historieonderwijs in mijn eigen schooltijd toen de vaderlandse geschiedenis nog een apart vak was, meer gericht op het aankweken van vaderlandsliefde dan op het bijbrengen van ruime in- en vergezichten waardoor zijn deel uitmaken van het wereldgebeuren aan de leerlingen ten enenmale ontging. Jantje dorstte in die tijd naar kennis. Alles wat ik hem vertelde slorpten zijn hersentjes op gelijk een spons het water.

Toch waren er heel wat avonden voor nodig eer mijn kleinzoon bekend was met de staat van zaken in de Nederlanden van toen en bovendien hoe in Europa de teerlingen lagen geworpen.

Hierop had ik gewacht met het naar voren brengen van mijn plan.

Dit plan kwam zo. Kort van tevoren had ik weer eens een wandeltocht gemaakt in de binnenlanden van Spanje en temidden van die zoveel van ons verschillende bevolking was bij mij de vraag opgekomen: hoe zou het zijn gegaan wanneer wij de Tachtigjarige Oorlog hadden verloren. Natuurlijk is dat soort historische spel-

[p. 51]

letjes al eerder bedacht maar deze werden tot dusverre altijd gezien als tijdverdrijf, vermakelijk misschien, waarbij men zijn scherpzinnigheid en zijn historische kennis kon luchten. Maar nu, met die computer van Jantje, begon ik daar heel anders tegenaan te kijken. Nu was op zulke vragen een ernstig antwoord mogelijk, een antwoord waar men over kon en zelfs móest nadenken, dat misschien een les kon bevatten voor de toekomst, een les voor diplomaten en politici, voor ministers en kamerleden, voor dichters en schrijvers, kortom voor iedereen. Ik voor mij geloof niet aan een geest der geschiedenis, die de historie zich onstuitbaar doet voltrekken met de kracht van een bulldozer. Ik geloof veeleer dat het lot van volkeren, net zoals bij ieder apart mens, het resultaat is van een ontelbare hoeveelheid samenwerkende of elkaar tegenwerkende factoren en dat er geen evenredigheid bestaat tussen de grootte van zo'n factor en de grootte van zijn uitwerking, met andere woorden dat voor allebei een heel toevallige omstandigheid van levensgrote beslissing kan blijken te zijn.

Ik achtte het niet uitgesloten dat de uitkomst van de computer ook op deze veel algemenere vraag het antwoord zou bevatten.

Het keerpunt van onze opstand tegen Spanje lag in Alkmaar. ‘Van Alkmaar begint de victorie’, wist vroeger elk schoolkind. Dit leek mij een mooi vertrekpunt voor het experiment.

Hoe zat het indertijd met Alkmaar?

Na een beleg van zeven maanden was het zich zo stout verdedigende Haarlem eindelijk gevallen. De burgerij werd gespaard, alleen de soldaten werden als rebellen behandeld.

Direct na de val van Haarlem richtte Don Frederik uit naam van Filips de Tweede aan alle afgevallen steden een adres waarin de koning bij vrijwillige onderwerping een algemeen pardon beloofde. Hij riep zijn verdoolden tot zich als een liefhebbende kloek haar kuikens, stond er letterlijk. Daarachter stonden vreselijke dreigementen voor de steden die in het verzet zouden volharden. Geen levende ziel zou dan worden gespaard.

Na Haarlem was het volgende doel meteen Alkmaar. De stad weifelde nog steeds welke van de twee partijen zij zou kiezen.

In Heiloo en Egmond lagen enige vendels van de Prins, daar geplaatst in verband met het Haarlemse beleg. Na de val voelden die zich daar niet meer veilig met het onzekere Alkmaar in de rug. Derhalve kwamen hun commandanten in de stad vragen of deze bereid was hun mannen binnen haar muren op te nemen. Dit zou betekenen zich openlijk scharen aan de zijde van de opstand. En dan moest er gevochten worden. Op deze fel bewogen bijeenkomst van commandanten en magistraat gaf ten slotte één van de burgemeesters op dramatische wijze de doorslag. Een paar dagen daarna stonden de Spanjaarden voor de poort en werden afgewezen.

Het scheelde dus maar een haar of Alkmaar had zich zonder slag of stoot overgegeven. De kreet ‘Van Alkmaar begint de victorie’ mag dus best op een heel wat lager toontje worden aangeheven.

En deze overgave zonder slag of stoot wilde ik nou juist Jantje in zijn computer laten programmeren. Net doen of die éne burgemeester door ziekte of door wat anders verhinderd was geweest.

Jantje deed het gewillig. Hij was trouwens laaiend enthousiast geworden over het experiment, snapte de hele portée ervan. Wij popelden om het hardst naar wat die denkmachine ons zou willen openbaren.

Hier is dan het geheel van die verrassende feiten, achteraf door mij in een geordend verband en in verstaanbare taal gebracht.

Na de intocht van de Spaanse troepen in Alkmaar was er van plundering en moord geen sprake. De koning hield zich aan zijn bij monde van Don Frederik gedane belofte.

De soldaten van de Prins trokken af naar het opstandige Enkhuizen. Zij werden daar wel opgenomen maar toch zo gauw mogelijk in oostelijke richting doorgestuurd.

Nu het bleek dat de koning woord hield en met het vreselijke lot van Haarlem voor ogen gingen alle steden van het Noorderkwartier, die de zijde van de Prins hadden gekozen, overstag. Don Frederik was er heer en meester.

Hij was blij dat hij met zijn door de verliezen voor Haarlem deerlijk gedunde en door het uitblijven van soldij mopperende leger niet meer hoefde te vechten.

Filips de Tweede en ook Alva bleken niet zulke monsters van wreedheid te zijn als zij door de vaderlandse historici worden afgeschilderd. Alleen op het stuk van de godsdienst kenden ze geen pardon. Maar stak men de kaarsjes weer aan dan was er niets aan de hand. Dat Alva in het begin streng moest optreden was te begrijpen. Het weldenkende deel van de natie keurde de Beeldenstorm, het moedwillig vernielen van zoveel mooie dingen, scherp af. Dat de daders gestraft werden was alleen maar goed. En Egmont en Hoorne, als daarmee sympa-

[p. 52]

thiserend, konden wel eens terecht zijn onthoofd.

Tot deze gevoelens begonnen, ook in de overige provinciën, velen over te hellen.

De door Alva ingestelde B.T.W. van tien procent kon men, als de zaken weer gewoon liepen, best betalen. Het betekende een fractie van de som waarmee de burgerij van Haarlem de plundering had afgekocht.

Kortom, de hele opstand verliep. De prins van Oranje trok zich terug naar Dillenburg, zijn Nassause stamslot. In de Lage Landen was zijn rol uitgespeeld.

Het was dus niet zo dat de Tachtigjarige oorlog door ons werd verloren, zoals ik in mijn naïviteit had verondersteld. Hij ging gewoon niet door. Geen Requesens, geen Parma, geen Anjou, geen Leicester, geen Franse en Spaanse Furie, geen Maurits, geen Frederik Hendrik, geen Oldenbarnevelt, geen Tromp en De Ruyter. Halt! Die wel. Hoor verder!

Het begon al meteen. De Slag op de Zuiderzee werd afgelast. De schepen van de Prins en die van de koning, verre van elkaar in de grond te boren, verenigden zich tot één vloot. Bossu werd niet gevangen genomen en kon dus niet uitgeleverd worden tegen Marnix van Sint Aldegonde. Dat hoefde niet. Marnix mocht naar huis. Zomaar voor niets.

De vereniging van beide vloten bracht een belangrijk feit aan het licht. De Nederlanders bleken veel bekwamer zeelieden te zijn dan de Spanjaarden. Of het nu kwam doordat zij van kindsbeen af gewoon zijn te varen op de ingewikkelde wateren van hun Maas-Rijndelta of door de hiervoor ontwikkelde navigeerbaardere scheepstypes, het feit bestond, wat ook door onze overwinning in de werkelijk plaats gehad hebbende slag op de Zuiderzee duidelijk is gebleken. Daarbij kwam dat bij ons de scheepskapiteins altijd waren begonnen vóór de mast terwijl deze in Spanje meestal uit de adel afkomstig waren.

Hiervan moest Alva, zij het met enige spijt, wel in zijn rapporten aan de koning melding maken, maar Filips de Tweede, bekwaam regeerder als hij was en heel goed wetend dat de helft van 's Prinsen vloot uit voormalige watergeuzen bestond, die de jaren van piraterij achter de rug hadden, besefte meteen het grote profijt dat hij van die watergeuzen kon trekken. Hij deed hetzelfde wat Peter de Grote heeft gedaan. Met geld en goede woorden lokte hij de beste scheepsbouwers en zeevaarders naar zijn rijk en bouwde met hun hulp een marine die zijns gelijke op de wereld niet had. Door de combinatie van het Hollandse ranke en snel wendbare fluitschip met de grote Spaanse formaten schiepen die Hollanders een geheel nieuw en zeer strijdbaar scheepstype.

Een vloot van zulke schepen kon toen met het volste recht onoverwinlijk worden genoemd. Tot opperbevelhebber benoemde Filips in plaats van de hertog van Medina Sidonia, een ronde zeeuw uit het voorgeslacht der Evertsens.

Een aanzienlijke versterking kreeg die vloot nog toen in 1580 Portugal bij Spanje kwam en de hele Portugese zeemacht onder Spaanse vlag mee kwam doen.

De enige ernstige concurrent was Engeland waar koningin Elisabeth de versterking van haar vloot bovenaan in haar programma had gezet. Maar bij de eerste totale confrontatie tussen beide rivalen, een zeeslag die meerdere dagen duurde werden haar schepen door de Spaanse Armada vernietigend verslagen en was de Spaanse heerschappij ter zee voor onafzienbare toekomst gevestigd, een resultaat dat zonder de Hollanders waarschijnlijk nooit was bereikt. Sindsdien kreeg Engeland op de oceanen geen voet meer aan de grond. Onze vier Engelse Oorlogen hoefden niet meer en geen Hollands kind hoefde daar ooit zijn geheugen mee te belasten.

Het eerste gevolg van de Engelse nederlaag was een grootscheepse hulpactie voor het onderdrukte Ierland. Dank zij de voortreffelijke eigenschappen van zijn bewoners werd het in korte tijd een welvarend katholiek rijk met een eigen vloot. Aan alle Ierse ellende kwam voorgoed een eind.

De politiek van Engeland, steeds het Europese evenwicht te bewaren door de machtigste continentale staat dwars te zitten, paste op zijn beurt Filips voortaan toe op de drie landen van het zogenaamde Verenigd Koninkrijk, Engeland, Ierland en Schotland.

Een tweede onmiddellijk gevolg van de Engelse nederlaag was de verovering van Duinkerken, het kapersnest dat al eeuwenlang de Noordzee en zelfs de Atlantische Oceaan onveilig maakte. Maar daarvoor was het niet alleen. Aan de vooruitziende staatsmansblik van Filips verscheen het als de bakermat van een Franse vloot. Hij voorvoelde de betekenis van een Jean Bart, diens loopbaan van zeeschuimer tot grondlegger van een Franse zeemacht en achtte het een daad van wijs beleid met die verovering de Franse marine in de wieg te smoren. De expeditie van Maurits was nu overbodig geworden en daarmee werd in menig Nederlandse geest het laatste restje van historisch bewustzijn: ‘Zestienhonderd, slag bij Nieuwpoort’ opgeruimd.

Door het bezit van Duinkerken beheerste Filips meteen het Kanaal.

[p. 53]

- ...zagen zij dit schitterend verlicht en versierd. -
Uit: Prinsesje Zonneschijn

De gevolgen die deze machtsverschuiving had op de wereldzeeën kunnen wij niet volledig beschrijven vóórdat wij eerst een blik landinwaarts hebben geworpen.

De tegenstelling tussen Noord- en Zuid-Nederland was weggevallen. Niemand hoefde naar een andere streek uit te wijken. Antwerpen werd niet afgesneden van de zee. Het bloeide rustig verder en bleef, ook in cultureel opzicht, het middelpunt van West-Europa. Zijn uitstraling naar het Noorden ging door, al was de werking ervan geleidelijker.

Wij waren in wezen geen vechtvolk maar een vreedzaam handelsvolk. Met niet een avontuurlijke maar wél een ondernemende geest. Dat wij als handelspartners overal werden geaccepteerd hadden wij te danken aan onze degelijkheid en onze betrouwbaarheid. De veilige en vrije vaart naar alle windstreken bracht ons grote rijkdommen en welvaart verhoogt het ontwikkelingspeil van een bevolking.

Om kort te gaan: de Nederlanders werden bijzonder geschikt voor bestuurlijke functies en het duurde niet lang of in Spanje was geen bestuurscollege of er zaten Nederlanders in. Hun aangeboren gevoel voor vreemde talen kwam hun daarbij uitstekend van pas. Bij de beraadslagingen gaf hun bezadigd oordeel, op een rustige manier voorgedragen, dikwijls de doorslag.

Als Filips bedacht hoe in de tijd van Conquistadores de goud- en zilvervloten uit de Nieuwe Wereld onophoudelijk zijn havens binnen liepen, wat er van die rijke stroom was overgebleven en dat vergeleek met hoe verstandig die Nederlanders met hun winsten omgingen, hoe ze daarmee wisten te woekeren, moest hij wel tot de conclusie komen dat het heilzaam zou zijn voor de staat zich met Nederlandse adviseurs te omringen. Dat deed hij en iedereen voer daar wél bij.

Zo geleidelijk dat niemand ertegen in verzet kwam werd het hele Spaanse bestuursapparaat, inclusief de koning zelf, doordrenkt met de Nederlandse geest. En dit had ook grote invloed op de houding van de kolonisten tegenover de inheemse bevolking van de koloniën.

Wenden wij daarvoor onze blik weer zeewaarts.

De heerschappij ter zee beperkte zich niet tot de Europese wateren maar strekte zich uit over het hele wereldrond.

Onze schepen hadden vrije toegang tot elke Spaanse en Portugese haven in Zuid-Amerika. Uit de Indische Archipel hoefden wij de Portugezen, nu onze bondgenoten, niet te verjagen. Het zoeken naar de noordelijke doorvaart was nu zinloos geworden. De ellende van Nova Zembla van de baan. Niemand belette ons nederzettingen te stichten op de plaatsen waar de bewoners van warmere streken geen zin in hadden: Noord-Amerika, de Kaap, Australië en Nieuw Zeeland.

Wij waren, zoals gezegd, geen vechtvolk maar een handelsvolk. Onze zeereizen waren geen strooptochten maar hadden de uitbreiding van onze handel ten doel. Zij waren het zoeken naar nieuwe afzetmarkten en produktiegebieden en dat bracht mee een vriendelijke, tegemoetkomende houding tegenover de voor ons nieuwe volken. Niet uit mensenliefde maar uit welbegrepen eigenbelang. De kip met gouden eieren niet slachten maar haar goed voer geven en jaar in jaar uit haar legsel rapen. Filips had hier al een open oog voor en toen eenmaal de Nederlanders vat hadden op het Spaanse bewind bleef dit, ook onder zijn onbetekenende navolgers, de algemene tendens. Dus niet meer tempels en paleizen leegroven, de inboorlingen zich in de goud- en zilvermijnen dood laten werken en ze dan vervangen met inboorlingen van elders. Dus geen slavenarbeid en geen slavenhandel meer. Nooit meer voer een schip met zijn opeengepakte lading levend ebbenhout, waarvan de helft, die het niet haalde, tijdens de reis moest worden over boord gezet, van Afrika naar de Nieuwe Wereld. De deportatieoorlogen tussen de stammen in Afrika gestopt en het negerprobleem in Amerika voorkomen.

[p. 54]

Door de uitschakeling van Engeland hadden wij in Noord-Amerika de vrije hand en bleven de Indianen in het bezit van hun leven, hun jachtgronden en hun cultuur. Ons parool: ‘met dode mensen is geen handel te drijven’ was heel wat anders dan: ‘De enige goede Indiaan is een dode Indiaan’.

In Zuid-Afrika gingen onze boeren met Bosjesmannen en Hottentotten hand in hand.

De zegenrijke invloed van deze nieuwe aanpak was ook merkbaar in de dieren- en plantenwereld. Door het respecteren van de inheemse culturen werden ook de flora en fauna, waarbinnen deze waren ontstaan, niet aangetast. Bisons, bevers, trekduiven en veel tropische diersoorten gaan gewoon door. De oerwouden blijven en de woestijnen dringen niet meer op.

De superioriteit van de Nederlandse zeeman te moeten erkennen was voor de trotse Spanjaard natuurlijk een bittere pil. Deze werd gelukkig aanmerkelijk verzoet door hun krijgsmacht te velde. Nu de Zwitsers hun roep voorbij waren golden de Spaanse soldaten als de beste ter wereld. Tegen hun discipline en bewapening was geen macht bestand. Perpignan bleef Spaans.

De strijd tussen Maurits en Oldenbarnevelt, eigenlijk die tussen de land- en de zeeprovinciën, die Nederland aan de rand van een burgeroorlog bracht en ons een paar van de knapste koppen heeft gekost, is ons daardoor gespaard. Door de voortreffelijkheid van het Spaanse voetvolk hadden wij van de landzijde geen enkel gevaar te duchten. Voor de veldheerstalenten van Maurits en Frederik Hendrik was hier geen emplooi. Hoe het met die Oranjeprinsen ging kon de computer helaas niet zeggen. De toekomst van individuele personen kan hij wegens de miljoenen gegevens, die daarvoor nodig zijn, nooit voorspellen. Mogelijk is Philips Willem, die bij de Spaanse koning hoog in aanzien stond, de ziel geweest van de nieuwe politiek.

Door het uitschakelen van Engeland kon een Europese supermacht zich eeuwenlang handhaven. Deze macht waren wij, het Iberische schiereiland, Ierland en de paus. Italië en Duitsland waren van oudsher verdeeld in kleine staatjes die geen van alle de ambitie hadden in de Europese geschiedenis mee te spelen en daardoor al hun geestelijke vermogens konden aanwenden voor de beoefening van wetenschappen en kunsten. De daar ontwikkelde krachten hebben over de hele wereld gewerkt en gaan daar nog steeds mee door. Ook Frankrijk, ingeklemd als het zat tussen Spanje en het Nederlandse blok en zonder vloot, heeft zich uit politieke onmacht gewend naar het culturele. Dus geen Franse Revolutie met zijn schrikbewind, geen Bonaparte met zijn Marengo, zijn Austerlitz, zijn tocht naar Moskou, zijn Berezina, zijn Leipzig en zijn Waterloo.

De grondregel van deze nieuwe politiek, zoals die ook stond gebeiteld boven de poort van het Internationale Hof van Arbitrage te Madrid luidde: Geen land wil groter zijn dan het is.

Deze nieuwe politiek stond niet op zichzelf. Het grondbeginsel bleef zich niet beperken tot het aardse territoir maar ging zich mettertijd ook uitstrekken tot geestelijke gebieden. Het prediken van de eigen godsdienst aan alle creaturen raakte in onbruik. Dit betekende het eind van alle missiewerk.

Dit had men niet te danken aan Luther of Calvijn. Hun hervormingen hadden de tijdgeest niet mee en verliepen dan ook in het zand. Wie tot deze veranderingen het meeste bijdroegen waren de Humanisten. Hun geest van milde tolerantie, zoals Erasmus, Thomas Morus en Zwingli die bezaten, had de wind mee. Aan deze revolutie van binnen uit vermocht niemand zich te onttrekken, ook de machthebbers niet. Zo kwam in Europa een heel nieuw régime van de grond. En toen de andere werelddelen zagen hoe de Europeanen daardoor binnen korte tijd mijlenver boven hen uitstaken in geluk en welvaart kon het niet anders of zij werden meegesleurd in deze maalstroom van welwillendheid. Zelfs de Moslims vergaten hun gebod van verbreiding te vuur en te zwaard. Dat werd het begin van een nieuw tijdperk in de geschiedenis, de tijd van de Pax Iberica, de Spaanse vrede, die zoals ieder insider wist, eigenlijk een Pax Hollandica was.

De nationale kreet: ‘Van Alkmaar begint de victorie’ had nu een veel hogere, wereldomvattende betekenis gekregen.

Het voortduren van deze toestand blijft steeds gegaran-

- In het kleine huis, dat evenals een van de kudde afgedwaald schaap, ver van de andere huizen van het dorp stond, woonde de schoenmaker Andreas. -
Uit: Prinsesje Zonneschijn

[p. 55]

- Zou zij hem durven volgen, het groote woud in, waar zoo menig kind in verdwaald was geraakt? -
Uit: Prinsesje Zonneschijn

deerd door de gezamenlijke vloot maar die vloot hoeft nooit meer in actie te komen. Enkel zijn bestaan is een waarborg voor de wereldvrede. Daarom hoeft hij ook nooit te worden uitgebreid. Wel draagt men de uiterste zorg dat hij intact blijft. Geen klinknagel mag eraan verroesten.

Het spreekt vanzelf dat deze verandering in de stand van zaken een kolossale weerslag had op het dagelijkse leven van de mensen.

De geest van Rubens en Jan Steen triomfeerde, ook boven de rivieren. Overal jolijt alom. Het Carneval steeg uit boven kerst- en paasfeest tot een universeel verbroederingsfeest. De nauwe band met Spanje maakte dat elk jaar tienduizenden Nederlanders daar de zonnewarmte gingen opzoeken en dat het zo ontstane Randstad Spanje schertsenderwijze Nieuw Nederland werd genoemd.

Het wetenschappelijke onderzoek ging natuurlijk door. Steeds werden andere en betere machines uitgevonden die de mensheid van vervelende of moeizame arbeid verlosten zodat het aardse leven het paradijsideaal steeds dichter benaderde. Niemand hoefde daarom de doodlopende weg naar de kunstmatige paradijzen op te gaan.

Ook dacht niemand er aan die uitvindingen dienstbaar te maken aan oorlog. Massale dwaasheden als de beide wereldoorlogen hadden niet plaats.

Evengoed kwam de kernsplitsing binnen het bereik van de mens, maar deze kracht voor vernietiging te gebruiken was zo absurd dat niemand zelfs maar op de gedachte kwam. Alle energie werd enkel aangewend voor 's mensen welbehagen.

Behalve tussen de staten heerste de wereldvrede ook tussen de godsdiensten. Wij kunnen gerust zeggen: de hervormingen van Luther en Calvijn en ook het later opgekomen rationalisme zijn stuk gelopen op de menselijkheid van het Verhaal.

Ten aanzien van het ontstaan van de wereld, een albewind, een leven vóór de geboorte en na de dood en de zin van alle zijn heeft elke cultuur zijn eigen verhaal, zijn eigen prentenboek. Dat is als de vlag waaronder een cultuur vaart. Niet als vlaggen waaronder men ten strijde trekt maar vergelijkbaar met de vlaggen tijdens Olympische spelen, die in een hoge rij vredig naast elkaar staan te wapperen, allen bewogen door dezelfde wind.

‘Is die wind het belcampisme?’ vroeg Jantje, met grote ogen naar mij opkijkend.

Bescheidenheid belette mij het beamen.

‘Nog twee vragen,’ zei ik haastig om hem op een andere gedachte te brengen. ‘Hoe ging het met de kunst?’

Zijn vlugge vingertjes fladderden even over de toetsen. Het antwoord luidde: Kunst wordt geschapen door de weinigen die het vermogen bezitten, nog niet bestaande wegen te gaan. Pioniers kunnen niet worden geprogrammeerd.

‘En de tweede: hoe ging het met de stierengevechten? Kreeg Amsterdam ook zijn Plaza de Toros?’

Weer even het vingergefladder.

Het antwoord luidde: zodra de Friese stamboekstier in de arena verscheen was voor toreadoor en publiek alle aardigheid er af.