De Revisor. Jaargang 12

[p. 33]

Claude Simon
Een verrassingsaanval
uit: Les Géorgiques

Er waren geen vliegtuigen in deze oorlog, tenminste niet boven dit deel van het front; een keer zagen ze er een, een enkele, hoog in de lucht, de romp schitterde zo nu en dan in het zonlicht, maar het leek verdwaald te zijn in de lichtblauwe en winterse vrieshemel, geen enkel kanon kon het neer halen ook al verplaatste het zich uiterst langzaam hing het bijna stil, opgehangen aan een onzichtbare draad en tenslotte maakte het, uit verveling, buiten het bereik van de salvo's uit de oude mitrailleurs en de overal knetterende geweren een luie halve draai in een beweging van walging en minachting, terwijl het als teken van uiterste geringschatting, van ultieme spot, als een vogel in volle vlucht zijn behoefte deed en een vogelepoepje achterliet, een minuscule en witte explosie die achter hem bleef hangen en langzaam zwol, zich ontplooide in de lucht, zich fladderend verdeelde in een myriade van lichte deeltjes die heen en weer schommelend naar beneden begonnen te dwarrelen in datzelfde lome tempo en groter werden totdat de blaadjes (de defaitistische pamfletten, de oproepen tot desertie) traag op de bodem neerstreken en de heuvelachtige rotsvlakte met heldere vlekken bezaaiden; in geel (of liever in dat smerige oker dat de kleur is van modderwater vermengd met de vuilnis die onderin loopgraven achterblijft) tekenden zich de verbrokkelde linies af die, van fort naar fort, van heuveltop naar heuveltop (dat wil zeggen van wat in de ogen van de piloot nauwelijks meer voorstelde dan een paar oneffenheden in het terrein) de posities schetsten die de twee vijandelijke legers tegenover elkaar innamen, allebei versteend van kou, aangevreten door de luizen en inactief.

Hoewel je daar even goed (of even slecht) kon sterven als elders. Want behalve het aanzienlijke gevaar van longontsteking dat zij (de bewoners van de loopgraven) bestreden met doorweekte vesten was er ook het gevaar van de verdwaalde kogels, hier en daar op goed geluk afgevuurd (dat wil zeggen, gezien de afstand tussen de linies en de ouderdom van de wapens waarover ze beschikten zonder de geringste kans om ooit het doel te bereiken waarop ze gemikt waren) om de verveling te doden (of misschien ook om zichzelf wijs te maken dat de verschrikking die ze doormaakten op die manier de benaming oorlog rechtvaardigde), maar die (de kogels), ricochetterend en geholpen door het toeval nog altijd voldoende kracht hadden om een borstkas te doorboren, een kaak of een arm te verbrijzelen (of aan de grootste pechvogels die in de onderbuik getroffen werden en wier mannelijke organen werden afgerukt, de onderscheiding toe te kennen die de Engelsen in hun soldatentaal humoristisch een ‘D.S.O.’ noemen waarmee ze niet de roemruchte ‘Distinguisted Service Order’ bedoelen maar de weinig benijdenswaardige ‘Dickie shot off’ die een soldaat zijn mannelijkheid ontneemt zonder hem daarvoor vrouwelijke charmes in de plaats te geven), het belangrijkste strijdperk (of zo men wil strijdtoneel) werd in die sector begrensd door de vier zijden van een verlaten aardappelveld waar de beide vijandige kampen zich beurtelings kwamen ravitailleren, waarbij het rooien bemoeilijkt werd door de positie - uitputtend en bijzonder ongemakkelijk als je een zak moet vullen - van liggende schietschijf onder vuur van een mitrailleur die dan van een lang verouderd model mocht zijn maar niettemin de kluiten verpulverde rondom (en gelukkig meestal achter omdat schutters altijd de neiging hebben om te hoog te richten) de aardappelraper die plat in de voren lag gedrukt.

Zeker is in elk geval dat afgezien van die twee risico's (longontsteking en verdwaalde kogels - soms was er ook geschutsvuur niet zozeer van de artillerie als van een paar afzonderlijke kanonnen die daar eveneens op goed geluk naar toe gesleept en gesteld waren waarschijnlijk om het op een echte oorlog te laten lijken dat wil zeggen met inzet van de legeronderdelen (infanterie, artillerie en luchtmacht) waar de reglementen in voorzien, kanonnen en granaten eveneens van een zo verouderd model dat een op de drie (van de granaten) zich in de grond boorden (of over de stenen stuiterden) zonder te ontploffen en omdat de twee legers over hetzelfde type kanon beschikten konden de projectielen na revisie aan de afzender worden teruggestuurd; langs het hele front ging het verhaal van een oude granaat (hij had zelfs een naam gekregen) die op die manier onvermoeibaar heen en weer reisde zonder ooit te exploderen); zeker is dus in elk geval dat hij (de vrijwilliger) in weerwil van die twee risico's in al die drie maanden nog niet de indruk had gekregen in een oorlog betrokken te zijn, hij, de engel of wurgengel die van zo ver gekomen was niet alleen om eeuwen van losbandigheid en onrecht te vereffenen zoals geschreven stond in het Boek waarmee zijn kindertijd gevoed was, maar bovendien gehoor te geven aan die andere Bijbel waarmee zijn latere jeugd gevoed was, werk van een andere Mozes, met een even grote baard, zonder horens dit keer en gekleed in een colbertkostuum, maar voortgekomen uit hetzelfde oude volk als zijn voorgangers, en die om zo te zeggen de laatste hand had gelegd aan de veeleisende, strenge en wetgevende god die zij hadden gemaakt. Wat hem (de aart-

[p. 34]

sengel) betreft, hij bedacht niet zonder melancholie dat hij met zijn geweer in de drie maanden van dit godsgericht van bevroren modder, vuil en slapeloze nachten welgeteld drie schoten had gelost waarvan hij bovendien sterk betwijfelde of ze enig doel hadden bereikt, maar hij speelde desondanks met toewijding zijn rol in wat een van hen (een andere vrijwilliger) een bloedige pantomime noemde; hij bestudeerde de roze bliksemschichten van het kanonvuur aan de horizon en de vaste sterren aan de donkere hemel en luisterde naar het kikkerconcert afkomstig uit de irrigatiegreppels tijdens de nachten dat hij wacht liep en zich langzaam voelde veranderen in een blok diepvriesvlees en als hij trillend terugkwam probeerde hij zich te warmen aan dampende thee cadeau gedaan door de oude ‘Army and Navy Stores’, eerbiedwaardig magazijn waar ook de kaakjes vandaan kwamen, en het vernederende dieptepunt was wel dat hij met zijn arm in een mitella liep als gevolg van een roemloos abees ontstaan uit een roemloze schram op het moment dat hij had kunnen deelnemen aan de enige min of meer gewelddadige actie (afgezien dan van de geduldige verdelging van de luizen die zijn testikels aanvraten (hij vertelde dat ze er van dichtbij uitzagen als kleine zeekreeftjes) en van het wapenfeit (op eigen initiatief en voor geheel persoonlijke genoegdoening ondernomen) dat hij op een nacht dicht genoeg naar de voorposten was gekropen om de vijandige wachten duidelijk te kunnen horen praten), gedwongen om zich koest te houden onderin een kuil, verdiept in de lectuur van een detective getiteld ‘De verdwijning van de woekeraar’ (laatste eigendom dat nog in zijn bezit was nadat de hospikken de overige in een razzia hadden meegenomen) en er alleen op bedacht zijn benen ver in te trekken als zijn makkers op handen en voeten langsgaloppeerden, zich op hun buik lieten vallen, als waanzinnigen in de grond begonnen te wroeten en zich ingroeven.

Zodat (de lente brak al aan, krokussen en wilde irissen begonnen al op te komen) toen de bataljonschef liet weten vijftien vrijwilligers nodig te hebben voor een overrompelingsactie hij zich als eerste aanmeldde, wat heet, naar voren rende, bang als hij was om de gelegenheid te missen (dat wil zeggen de gelegenheid waarvan hij begon te geloven dat die hem niet gegund zou worden om eindelijk echt te vechten voor datgene waaraan hij zijn leven gewijd had, waarvoor hij misschien over enkele uren zijn leven zou beëindigen of zou moeten doorleven met één arm, één been of de helft van zijn gezicht of zonder mannelijke attributen): een verrassingsaanval zoals de bataljonschef hen uitlegde, bij nacht (uit hoofde van dat elementaire principe vermeld in elk handboek voor krijgskunde dat het in een loopgravenoorlog buitengewoon moeilijk en zelfs onmogelijk is om bij daglicht zonder ondersteuning van artillerie een actie te wagen die niet gedoemd is te mislukken), op een vooruitspringende L-vormige hoek in de vijandige linies waarvan men zich meester zou maken geholpen door de duisternis (want evenmin als over artillerie beschikte een van beide legers over lichtgranaten). De vooruitspringende hoek dus, de nachtelijke aanval, banale en piepkleine episode die in het communiqué van de volgende dag al naar gelang de beschikbare plaats en behoefte hetzij eenvoudigweg verzwegen hetzij, bij gebrek aan andere wapenfeiten, opgeschroefd zou worden tot een reusachtige heldendaad maar die, hoe dan ook, voor hem in elk geval iets meer zou zijn dan de monotone ‘bloedige pantomime’ die hij tot dan toe had leren kennen. En geen angst - in ieder geval leek hem die zo onfatsoenlijk dat het gepast was niet alleen om daar niets van te laten blijken maar er zelfs niet meer aandacht aan te besteden dan aan een van de onvermijdelijke en onsmakelijke lichaamsfuncties waartoe de mens gedwongen wordt -, zich inspannend om elke vorm van gevoel (opwinding, verdachte en bizarre vrolijkheid) waaronder zij (de angst) zich zou kunnen verschuilen, weg te stoppen (ook voor zichzelf) en in de uren voorafgaand aan de actie al zijn denkkracht te concentreren op de pietluttige en materiële toebereidselen voor de opdracht die hij op het punt stond te vervullen, daar volledig in opgaand zoals een monteur of liever een coureur van een raceauto die voor het laatst zijn machine controleert, de bewegingloze massa van buizen en inert staal die hem enkele ogenblikken later in een wild gebrul toejaagt naar (of liever op hem toejaagt) de overwinning, de roem of de dood, met dat verschil evenwel dat als hij zou starten, weg zou springen, er geen lint van asfalt voor hem zou liggen afgezet met balen stro en nietige omheiningen doorbuigend onder de druk van toeschouwers op wier hoofddeksels reclames staan voor een anisette-merk, maar in plaats daarvan de Corruptie en het Onrecht zelve en alleen zijn hartslag wat sneller, zijn stem misschien alleen een beetje kalmer en een beetje vaster dan normaal terwijl hij zich nauwgezet bezighield met het dof maken van zijn bajonet, het oliën van zijn patronen, controleren van de pinnen van zijn granaten (dat wil zeggen de slordig in elkaar geknutselde projectielen bestaande uit een stuk pijp volgestopt met kruit die, voorzien van een gevaarlijke onsteking, de naam bom hadden gekregen), het inpakken van een homp brood, een stuk van die rode worst waar je diarree van kreeg en de sigaar (afkomstig uit een pakje dat hij had ontvangen na een razzia door de hospikken) die hij bewaarde voor de lang verbeide dag. Toen was het tijd (even voorbij middernacht) en aardedonker en in principe schreven de instructies voor dat ze witte armbanden moesten dragen om te verhinderen dat ze elkaar overhoop schoten, maar geen armbanden - en een grapjas vroeg of ze die van de overkant niet konden vragen er een om te doen -, en natuurlijk regende het dat het goot, een van die wolkbreuken waar geen eind aan kwam omdat de bewolking landinwaarts dreef, tegen de bergen botste, zich daar ophoopte en openbarstte, zodat ze nog nauwelijks op weg waren, nog niet eens in de loopgraaf van vertrek waren of ze modderden al onhandig rond in de doorweekte bietenvelden, gleden soms tot hun middel in een irrigatiegreppel, terwijl de koude modder en het door rottend riet walgelijk stinkende water gorgelend hun laarzen binnen stroomde; hij had de indruk dat ze met z'n allen (vijftien vrijwilligers van een andere compagne hadden zich bij hen gevoegd zodat ze nu ongeveer met zijn dertigen waren) evenveel herrie maakten als een troep olifanten in een moeras of liever, dacht hij even later terwijl hij zijn hoofd oprichtte en achterom keek (maar na een rake klap van de bataljonscommandant liet hij die weer snel zakken), een troep schildpadden (want veel sneller vorderden ze niet) met hun moeizaam voorthobbelende schilden, alsof ze uit de aarde zelf voortgekomen waren, alsof de modder, de bodem waarop ze zich nu

[p. 35]

kruipend voortbewogen, gerezen was en geluidloos borrelde - dat hoopte hij tenminste uit alle macht; het speet hem (een instinctieve jagersreflex) dat ze niet uit voorzorg de windrichting hadden nagegaan zodat ze vanuit de goede hoek konden naderen, daarna bedenkend dat bij aanhoudende regen de wind zou gaan liggen, en vervolgens overwegend dat ze toch geen keus hadden wat de richting van de wind ook zou zijn geweest omdat er maar een enkele route was waarlangs ze de vijandelijke linies konden naderen en die liep er helaas recht op af: en nog altijd geen angst (dat wil zeggen hij wist niet dat dat die naam droeg: de zenuwschok veroorzaakt door het schrikbarende kabaal van een keitje dat onder een voet wegschiet, van een veldfles die ergens tegenaan stoot, de indruk van verschrikkelijke traagheid, tijd en afstand vermenigvuldigd, oneindig, het oneindige voortkruipen, een minuut een uur, honderd meter meerdere kilometers, het hart steeds heviger bonzend (buiten adem, dacht hij eenvoudig, de inspanning) steeds trager vooruitkomend, zodat hij op zeker moment het gevoel had dat de wereld, de nacht, de hele aarde tot stilstand waren gekomen, krioelend in het donker zonder vooruit te komen als wormen die zich in alle bochten wringen doodsbang in afwachting van het onvermijdelijke, dat wil zeggen de kogel die door hun lichaam slaat en toch zag hij hem plotseling (de vijandelijke versperring), heel hoog boven hen naar het scheen, en zwart (in stekelige dreigende regels op de nacht geschreven), het prikkeldraad: het bataljon beschikte welgeteld over één metaalschaar en natuurlijk maakte ook die weer (het gekners van metaal op metaal, de schok waarmee de kaken van de schaar op elkaar geklemd werden, het zachte fluiten van de losschietende draden die door de lucht zwiepten) een heidens kabaal in de stilte, maar nog steeds niets, behalve het eentonige tikken van de regen in de plassen, het ongelooflijke gedreun van zijn hart in zijn borstkas, en daarna het tweede loopgravenstelsel en natuurlijk had hij (de vijand) hen gehoord, hen tot op de goede afstand laten naderen, want nog voordat ze de tijd hadden gehad zich te hergroeperen nadat ze de bres doorgekropen waren, barstte plotseling alles tegelijk los dat wil zeggen een eerste schot beantwoord door de explosie van hun eerste bom en bijna onmiddellijk een ononderbroken geknetter, een lijn van blauwe vonkjes die voortdurend aan en uit flitsten en zo dichtbij dat hij het vuur zag en tegelijkertijd de knal en het inslaan van de kogels hoorde, maar boven alles uit het waanzinnige, onmenselijke kabaal van de bommen, het oorverdovende geraas (en meer dan geraas: de lucht, de aarde door elkaar geschud, in stukken gescheurd) dat de mens, zelfs degene die ermee vertrouwd is, raakt met iets dat sterker is dan angst: afschuw, verbijstering, verontwaardiging, de plotselinge onthulling van iets waaraan de mens part noch deel heeft, van materie die, wild, woedend en schunnig vrijkomt (het mengsel, de kombinatie van wat levenloos stof, mineralen, van spullen die uit de aarde gehaald zijn en om zo te zeggen uit eigen beweging ontvlammen met de mateloosheid van natuurelementen die tot uitbarsting komen, zich ontketenen om zich te revancheren, een blinde en krankzinnige wraak te nemen op de mens), en hij languit op de grond zo plat mogelijk tijdens die soort natuurramp, apocalyps, zijn trommelvliezen kapotgescheurd door de herrie, koortsachtig vechtend met de pin van zijn eerste bom, vloekend totdat hij uiteindelijk begreep dat hij aan de verkeerde kant trok, zich daarna oprichtend, een snelle armbeweging, terug op de grond, opnieuw zo plat mogelijk, met zijn neus in de modder, misselijk van de aarde, verblind, omgeven door een vurige rode lucht, zijn kaak ernstig getroffen en de gedachte ‘Ik ben er geweest’ daarna het besef dat hij het zelf was die zijn nek stootte, richtte zich opnieuw op, gooide zijn tweede bom met een mechanisch gebaar, daarna een opeenvolging van zwart en vuur en een verwarde kluwen van kreten, bevelen en gebrul van pijn, rende naar voren (maar wat heet rennen als een man vastgeplakt zit in de modder, zijn laarzen vol water, een geweer en honderdvijftig patronen torsend, dus in feite snel lopend op zijn best sukkeldraf) zijn linkerarm in een stupide gebaar tegen zijn linkerwang gedrukt (hij liep evenwijdig aan de vuurlinie) alsof een kogel zich ooit had laten tegenhouden door een arm, daarna zijn derde bom (en opnieuw gebrul en toen de vreugde, het barbaarse, primitieve, moorddadige genot, de dronkenschap, de overwinning), daarna de vijandelijke versperring, de verwoeste loopgraaf en schuilplaats, de geur van cordiet en daarna hinkte hij, de wurgengel, over de aarden wal en achtervolgde met bajonetsteken het silhouet van een halfgeklede man, die diep gebogen en gehuld in een donkere deken onder hem door de loopgraaf draafde terwijl hij zich de lessen probeerde te herinneren van de boksleraar van het aristocratische college waar hij zijn opvoeding had genoten, zijn geweer onhandig vasthoudend bij de kolf, zijn laarzen onhandig neerzettend, schermbewegingen makend om een stalen lemmet te planten tussen de schouderbladen van het Onrecht op de vlucht (naar alle waarschijnlijkheid een arme drommel die gedwongen dienst deed), maar hij miste, struikelde door de beweging, won opnieuw vaart, maar het Onrecht liep op hem uit, loste op in het duister en liet hem daar onverrichter zake achter, gefrustreerd, buiten adem - en nu geen angst meer hoewel het vuur uit de andere vijandelijke posities zich zozeer op hen concentreerde dat het leek op een aanhoudend tromgeroffel, ontelbare groene schichten flitsen in het duister maar van te ver en vooral geen bommen meer zodat er een moment van betrekkelijke rust heerste, het merendeel van hun geweren was vastgelopen door de modder, degenen die nog een bruikbaar wapen hadden schoten maar wat op goed geluk, hun eigen verplegers inbegrepen, de verwarring nog steeds bijna volledig totdat ze een barricade begonnen op te werpen om hun achterflank te dekken met zandzakken die van de versperring werden gehaald en als de bliksem werden opgestapeld: geen angst meer dus, niets anders op dit moment dan afschuw voor het donker, afschuw voor de choas, afschuw voor de herrie, afschuw voor de modder, afschuw voor de zandzakken zwaar als ezels waarvan de doorweekte jute openscheurde en de vochtige aarde door de halsopening naar buiten stroomde, langs de armen, terwijl hij dacht: ‘Dat is nou oorlog! Een smeerboel is het! Een godvergeten smeerboel!’ zich daarna realiserend dat hij hardop dacht, door het lawaai heen schreeuwde, niet tegen de anderen, maar tegen de nacht, het rumoer, de kogels die over hun hoofden vlogen en toen de barricade hoog genoeg was opnieuw een pauze die hij gebruikte om zich bedaard af te vragen of hij bang was, antwoord nee, omdat hij het zich nu kon afvragen en er niet

[p. 36]

langer ziek van was zoals even tevoren, maar dat duurde maar even, niet het ontbreken van angst maar de pauze en opnieuw lukte het hem om zijn bom op de goede plaats te gooien en opnieuw met zijn neus in de modder, en weer schokkend onder het geraas van de explosie en direct daarna het gebrul, het geschreeuw van pijn totdat dat ding, de afschuw, hem om zo te zeggen vertrouwd werd, hij gooide nu automatisch zijn bommen in de beschutting van de versperring, op z'n gemak nu, terwijl het kabaal voortduurde, maar ze waren nog maar met z'n achten of negenen en niet één mitrailleur en geen versterkingen, de aanval op de andere vooruitspringende hoek was klaarblijkelijk mislukt want ze kregen bevel zich terug te trekken, wat niet zo eenvoudig was zeulend met hun buit, een armvol geweren en een kist munitie van vijftig kilo die ze om beurten sleepten, ronddwalend in het donker en de modder, vallend en opstaand terwijl er nu van alle kanten op hen geschoten werd, de hunne inbegrepen en toch bereikten ze tenslotte hun doel nadat ze twee of drie keer verdwaald waren: de dag begon aan te breken, aan de oostelijke hemel drong wat licht door, het landschap wrong zich langzaam uit de nacht, werd duidelijker zichtbaar, het lange gras grauw, daarna wit, glanzend van water, metaalkleurig in dat licht dat geen echt licht is, dat wil zeggen nog niet tot kleur in staat, daarna werd de hemel boven de heuvels opeens van een helder geel dat uitvloeide tot oranje (een smalle rand), daarna roze, daarna opnieuw grauw hoewel de regen opgehouden was, daarna was het volop dag, hier en daar knalden nog wat schoten als verlaten rotjes na een feest, alles kwam langzaam tot rust, stopte tenslotte en onderin de loopgraaf waar ze de een na de ander insprongen (zich in lieten vallen) was het stilstaande water nog steeds smerig geel, de grijze bodem eromheen troosteloos de nog kale populieren glimmend van de regen, en bijna ogenblikkelijk verliet hij de stinkende schuilkelder waar zijn makkers, te moe om zich van hun uitrusting te ontdoen, in slaap waren gerold: hij bleef dus gehurkt op het schuttersbankje, trok zijn voeten naar de droge plaats onder zich en zocht in zijn zak naar de sigaar. Gelukkig was die niet gebroken: hij stak hem aan.

Vertaling Maarten van Buuren

Uit Claude Simon, Orion Aveugle (voorwoord)