De Revisor. Jaargang 11

[p. 41]

Herodotus van Halicarnassus
Zeer korte verhalen III
vertaald door Gerard Koolschijn

Een Egyptische familie

De Egyptische koning Rampsinitus had een rijkdom aan zilvergeld verzameld zó groot, dat geen van de later levende koningen die kon overtreffen of zelfs maar benaderen. Hij wilde dat geld op een veilige plaats opbergen en liet daarom een stenen gebouwtje maken waarvan een van de muren tegen de buitenkant van zijn woning lag.

Maar de man die het gebouwtje vervaardigde ontwierp met opzet een vernuftige constructie. Hij bracht een van de stenen zo aan dat hij gemakkelijk uit de muur genomen kon worden door twee mannen of zelfs door één. Zodra het gebouwtje voltooid was, borg de koning zijn geld erin op.

Na verloop van tijd, toen de bouwer niet lang meer te leven had, riep hij zijn zoons bij zich - hij had er twee - en vertelde hun dat hij aan hun toekomst had gedacht en een handigheid had toegepast bij de bouw van de schatkamer van de koning, om te zorgen dat zij nooit financiële problemen zouden kennen. Nadat hij hun duidelijk had uitgelegd wat zij precies moesten doen om de steen te verwijderen, gaf hij de exacte positie ervan op, met de toevoeging dat zij, als ze die onthielden, het beheer zouden kunnen voeren over het geld van de koning.

Toen hun vader was overleden, lieten de zoons er geen gras over groeien. Zij gingen 's nachts op het paleis af, vonden de steen in het gebouwtje en nadat ze hem zonder moeite verschoven hadden, namen ze een groot deel van het geld mee.

Toen de koning op een gegeven moment het gebouwtje opende, zag hij tot zijn verbazing dat er geld in de kisten ontbrak. Maar omdat de zegels ongeschonden waren en het gebouwtje op slot zat, wist hij niet waar hij de schuldige moest zoeken. Toen hij ook de tweede en de derde keer dat hij het openmaakte ontdekte dat er telkens minder geld was (want de dieven hielden niet op met plunderen) deed hij het volgende. Hij gaf opdracht klemmen te vervaardigen en die te plaatsen rond de kisten waarin het geld zat.

De dieven verschenen net als eerst en een van hen kroop naar binnen, maar toen hij op de kist afkwam bleef hij meteen in de klem vastzitten. Zodra hij begreep in welke hopeloze toestand hij verkeerde, riep hij zijn broer, legde hem de situatie uit en zei hem zo snel mogelijk naar binnen te kruipen en zijn hoofd af te hakken om te voorkomen dat ook hij nog zijn leven zou verliezen wanneer hijzelf gezien en herkend werd. De ander vond dat hij gelijk had en deed wat hem werd gevraagd. Daarna schoof hij de steen weer op zijn plaats en ging terug naar huis, met het hoofd van zijn broer. Toen de koning 's ochtends het gebouwtje binnenging, zag hij tot zijn verbijstering het lichaam van de dief in de klem, zonder hoofd, en het gebouwtje ongeschonden, zonder enige ingang of ontsnappingsmogelijkheid. Ten einde raad deed hij het volgende. Het lijk van de dief hing hij aan de muur en hij zette er bewakers bij met de opdracht iedereen die zij om hem zagen huilen of weeklagen te arresteren en voor hem te leiden.

De moeder van de jongens vond het verschrikkelijk dat het lijk daar zo hing en hield haar overlevende zoon voor dat het zijn plicht was, hoe dan ook een oplossing te vinden om het lichaam van zijn broer los te maken en thuis te brengen. Als hij daar niet voor zou zorgen, dreigde zij naar de koning te zullen gaan om hem aan te geven als degene die het geld had.

Toen de moeder van de overlevende jongen hem bleef lastig vallen en hij haar ondanks al zijn argumenten niet kon overtuigen, verzon hij er het volgende op. Hij zette een paar ezels klaar, legde op die ezels zakken die hij met wijn had gevuld en dreef ze vervolgens aan. Toen hij was gekomen ter hoogte van de mannen die het opgehangen lijk bewaakten, trok hij aan twee of drie poten van de zakken om er de knoop van los te maken. Toen de wijn begon te stromen, sloeg hij zich luid schreeuwend voor zijn hoofd, alsof hij niet wist naar welke ezel hij het eerst toe moest gaan. De bewakers, die al die wijn zagen wegstromen, renden als één man met kruiken naar de weg, want al was het dan weggelopen wijn, ze beschouwden het toch als een buitenkans om hem op te vangen. De jongen deed alsof hij woedend was en schold hen de huid vol, maar toen de bewakers hem probeerden op te beuren, deed hij of hij langzaam kalmer werd en of zijn woede zakte. Tenslotte dreef hij de ezels van de weg en begon ze weer op te tuigen. Intussen werden er al meer opmerkingen gemaakt en toen iemand zelfs de draak met hem stak en hem aan het lachen kreeg, gaf hij hun één van de zakken cadeau, waarop zij daar zonder meer op de grond gingen liggen met de bedoeling het

[p. 42]

op een drinken te zetten. Ze haalden hem erbij en vroegen of hij bij hen bleef om mee te drinken. Hij liet zich natuurlijk overhalen en bleef bij hen. En omdat zij bij het drinken zo hartelijk tegen hem waren, gaf hij hun nog een zak cadeau. Door hun overvloedig drankgebruik werden de bewakers volkomen dronken, en overmand door slaap zakten zij weg op de plaats waar ze hadden zitten drinken.

Diep in de nacht maakte de jongen het lichaam van zijn broer los. Om de bewakers belachelijk te maken schoor hij van ieder de rechterwang kaal, daarna legde hij het lijk op de ezels en dreef ze terug naar huis. De opdracht van zijn moeder was uitgevoerd.

Toen de koning het bericht ontving dat het lijk van de dief was gestolen, was hij in alle staten. Hij stond erop dat ontdekt werd wie toch die man was die zulke dingen klaarspeelde en zou toen het volgende hebben gedaan, iets wat ikzelf niet geloof. Hij zette zijn eigen dochter in een kamertje met de opdracht alle mannen zonder onderscheid te ontvangen en hen, voordat zij de liefde met hen bedreef, te dwingen haar te zeggen wat eigenlijk de handigste en de slechtste daad was die zij in hun leven hadden begaan. Als iemand dan het verhaal zou vertellen van wat er met de dief was gebeurd, moest zij hem grijpen en niet naar buiten laten gaan.

Toen het meisje deed wat haar vader haar had opgedragen en de dief vernam om welke reden dat gebeurde, zou hij de koning in vindingrijkheid hebben willen overtreffen en het volgende hebben gedaan. Van een vers lijk sneed hij de arm bij de schouder af en met die arm onder zijn kleren ging hij op weg. Toen hij bij de dochter van de koning was binnengekomen en hem dezelfde vraag gesteld werd als de anderen, vertelde hij dat zijn slechtste daad was om van zijn broer, toen die in de schatkamer van de koning in een klem gevangen zat het hoofd af te hakken, en de handigste om de bewakers dronken te voeren en het lijk van zijn broer los te maken, toen het was opgehangen.

Toen het meisje dit hoorde, greep zij naar hem, maar in het donker stak de dief haar de arm van het lijk toe. Die pakte zij en hield ze vast in de mening dat zij zijn eigen arm beet had, maar de dief liet hem bij haar achter en vluchtte weg door de deur.

Toen ook dit weer aan de koning werd gerapporteerd, stond hij eerst perplex van de vindingrijkheid en de durf van de man, maar tenslotte vaardigde hij een proclamatie uit naar alle steden waarin hij hem straffeloosheid aanbood en grote beloften deed als hij voor hem zou verschijnen.

De dief vertrouwde hem en ging naar hem toe. Rampsinitus bewees hem groot respect en gaf hem die dochter ten huwelijk, omdat hij hem als de knapste mens op aarde beschouwde, want de Egyptenaren overtroffen de andere mensen en hij de Egyptenaren.

De bronnen van de Nijl

De Nijl is afgezien van zijn loop in Egypte, over een afstand van vier maanden varen en lopen bekend. Zoveel maanden, wijst een berekening uit, heeft men in totaal nodig om van Elefantine naar de Overlopers te reizen. De stroom loopt daar uit de richting van de avond en de zonsondergang. Wat daarna komt kan niemand precies vertellen, want het land is daar vanwege de hitte een woestenij.

Toch heb ik van mensen uit Cyrene nog wel het volgende gehoord. Zij vertelden dat zij bij een bezoek aan het orakel van Ammon een onderhoud hadden gehad met Ammons koning Etearchus. Op een of andere manier was het gesprek gekomen op de Nijl en het feit dat niemand er de bronnen van kende, en toen had Etearchus verteld over een bezoek dat hij eens had gekregen van Nasamonen, een Afrikaans volk dat aan de Syrte woont en in het gebied aan de dageraadzijde van de Syrte, over een niet erg grote afstand. Toen hij de Nasamonen bij hun bezoek had gevraagd of zij iets meer wisten te vertellen over de woestijngebieden van Afrika, hadden zij verteld dat er bij hen in de leidende families een aantal roekeloze jongens was geweest die toen zij opgegroeid waren, allerlei buitensporige dingen verzonnen. Zo hadden zij ook door loting vijf jongens uit hun midden aangewezen om de woestijngebieden van Afrika te onderzoeken, om te kijken of ze iets meer te zien zouden krijgen dan de mensen die tot dusver het verst waren gekomen.

In Afrika wordt het gedeelte langs de noordelijke zee, te beginnen bij Egypte tot aan Kaap Soloeis waar dat deel van Afrika ophoudt, helemaal door Afrikanen bewoond, die over vele volkeren verdeeld zijn, behalve waar het land in handen is van Grieken en Foeniciërs.

Voorbij de kuststreek en de kustbewoners is in Afrika een streek vol wilde dieren. Het gebied voorbij die wilde dieren bestaat uit zand en is verschrikkelijk droog en volkomen verlaten.

Die jonge mannen die door hun leeftijdgenoten, goed voorzien van water en voedsel, werden uitgestuurd, gingen dus eerst door die bewoonde streek. Toen ze die achter zich hadden gelaten, kwamen zij in het gebied van de wilde dieren en vandaaruit gingen zij door de woestijn heen, waarbij ze een route aanhielden naar de westenwind. Nadat zij in een groot aantal dagen een groot zanderig gebied waren overgestoken, hadden zij eindelijk weer bomen gezien die in een vlakte stonden. Daar gingen zij op af en plukten de vrucht die aan de bomen zat, maar terwijl zij aan het plukken waren, kwamen er kleine mannen van minder dan gemiddelde lengte op hen af, die hen grepen en meenamen. Van hun taal begrepen de Nasamonen niets en de mannen die hen meenamen begrepen niets van die van de Nasamonen. Ze werden dus meegenomen, door uitgestrekte moerassen, en toen zij die achter zich hadden gelaten, kwamen zij in een stad waar alle mensen dezelfde lengte hadden als de mensen die hen had-

[p. 43]

den meegenomen, en een zwarte huid. Langs de stad stroomde een grote rivier, en wel van de avond naar de opgaande zon, en er waren krokodillen in te zien.

Tot zover dan het verhaal van Etearchus van Ammon, die verder alleen nog vertelde dat de Nasamonen volgens de bezoekers uit Cyrene naar huis waren teruggekeerd en dat de mensen bij wie zij waren aangekomen allemaal tovenaars waren.

Nu, van die rivier, die zoals gezegd langs die stad stroomde, vermoedde Etearchus dat het de Nijl was en dat ligt ook wel voor de hand, want de Nijl stroomt uit Afrika en snijdt daarbij Afrika doormidden. Zelf vermoed ik (en dan zoek ik met behulp van de waarneembare feiten een verklaring voor wat niet bekend is) dat zijn oorsprong even ver ligt als die van de Donau. De rivier de Donau begint ook helemaal bij de Kelten en de stad Pyrenee, en stroomt dan dwars door Europa, en die Kelten leven buiten Heracles’ Zuilen en grenzen aan de Cynezen die bij de zonsondergang wonen als laatste mensen van Europa. Verder eindigt de Donau, nadat hij door heel Europa is gestroomd, in het water van de Zwarte Zee, bij Donaustad waar de kolonisten uit Milete wonen.

Nu is de Donau, omdat hij door bewoond gebied stroomt, bij veel mensen bekend, maar over de bronnen van de Nijl weet niemand iets te vertellen omdat het gedeelte van Afrika waar hij doorheen stroomt onbewoond is en verlaten.

Hiermee is over zijn loop alles gezegd wat met een zo uitgebreid mogelijk onderzoek was te achterhalen.

Hij mondt uit in Egypte en Egypte ligt ongeveer tegenover het bergachtige Cilicië. Vandaar is het naar Sinope aan de Zwarte Zee vijf dagreizen in rechte lijn voor een licht bepakt man, en Sinope ligt tegenover het punt waar de Donau in zee uitmondt. Daarom denk ik dat de Nijl, die door heel Afrika heen loopt, even lang is als de Donau.

Tot zover over de oorsprong van de Nijl.

Nijl, zon en wind

Over het gedrag van de Nijl kon ik van niemand inlichtingen verkrijgen, ook niet van de Egyptische priesters. Ik had zo graag van hen willen horen waarom de Nijl, te beginnen met de zomerzonnewende, honderd dagen lang gezwollen naar het laagland komt, maar weer teruggaat en zijn bedding verlaat, wanneer hij dat aantal heeft volgemaakt, zodat hij de hele winter door laag staat, tot aan de volgende zomerzonnewende. Hierover wist ik dus geen enkele inlichting van de Egyptenaren te krijgen. Niemand wist een antwoord op mijn vraag waaraan de Nijl het vermogen dankt om zich totaal anders te gedragen dan de andere rivieren.

Behalve op het bovengenoemde had ik ook graag het antwoord willen krijgen op de vraag waarom hij de enige van alle rivieren is, die geen bries met zich meevoert.

Nu zijn er in Griekenland, door mensen die met hun geleerdheid de aandacht willen trekken, wel drie verschillende theorieën over dat water naar voren gebracht. Twee daarvan acht ik nauwelijks het vermelden waard en wil ik alleen aanduiden.

Volgens de ene zijn de passaatwinden er de oorzaak van dat de rivier zwelt, doordat zij de Nijl verhinderen in zee weg te stromen. Maar de passaat waait nu eenmaal vaak genoeg niet en dan doet de Nijl toch hetzelfde. En daar komt bij dat, als de passaat de oorzaak was, iets dergelijks ook met alle andere rivieren moest gebeuren die tegen de passaat instromen, net als met de Nijl en zelfs meer, voorzover zij door hun geringe omvang een zwakkere stroming hebben. Maar in feite zijn er talloze rivieren in Syrië en ook in Afrika waarmee helemaal niet hetzelfde gebeurt als met de Nijl.

De tweede theorie geeft blijk van nog groter ondeskundigheid dan de bovengenoemde en is eigenlijk een soort fantasieverhaal. Hij wil dat de Nijl zich zo bijzonder gedraagt omdat hij uit de Oceaan stroomt en die Oceaan zou rond de hele aarde stromen.

De derde theorie, die verreweg de meest aannemelijke is, berust niettemin op de grootste vergissing, want het is natuurlijk onzin om te beweren dat de Nijl vanuit smeltende sneeuw stroomt, wanneer hij uit Afrika dwars door Ethiopië stroomt en in Egypte uitmondt. Hoe kan hij nu ooit vanuit sneeuw stromen, wanneer hij van de warmste streken naar koudere stroomt? Er zijn toch genoeg aanwijzingen, tenminste voor iemand die bij dit soort vragen zijn verstand weet te gebruiken, dat het ook heel onwaarschijnlijk is dat hij vanuit sneeuw zou stromen. De eerste en de belangrijkste aanwijzing wordt geleverd door de winden die uit die streken waaien, want die zijn heet; de tweede is dat het land daar voortdurend zonder regen is en zonder ijs, terwijl het na sneeuwval beslist binnen vijf dagen moet regenen, zodat het, als het sneeuwde, in dat gebied ook zou regenen, en ten derde: de mensen, die door de hitte zwart zijn; verder gaan wouw en zwaluw er het hele jaar door niet weg en komen de kraanvogels op hun vlucht voor de winter die in Scythië invalt, steeds naar die streken om te overwinteren. Nu, als het ook maar een beetje sneeuwde in dat land waardoor de Nijl stroomt en waar zijn stroom begint, zou daar geen sprake van zijn, dat behoeft geen betoog.

De man die over de Oceaan spreekt, grijpt met zijn verhaal op iets onwaarneembaars terug en maakt daarmee rationele argumentatie onmogelijk. Ikzelf weet in elk geval niets van het bestaan van een rivier Oceaan en ik denk dat Homerus of een van de dichters die er eerder zijn geweest, die naam zelf hebben uitgevonden toen ze hem in hun gedichten invoerden.

Als ik na mijn kritiek op de bestaande meningen zelf over deze onwaarneembare zaken mijn mening moet geven: hier volgt mijn verklaring, waarom de Nijl volgens mij juist 's zomers zwelt.

In het winterseizoen wordt de zon door de stormen uit zijn

[p. 44]

oorspronkelijke baan verdreven en komt hij boven het binnenland van Afrika te staan. In het kort is daarmee eigenlijk alles gezegd, want het is logisch dat het gebied waar die god het dichtst bij is en waar hij boven staat, de meeste behoefte aan water heeft en dat de bedding van de rivieren ter plaatse uitdroogt.

Maar een meer uitgebreide verklaring is deze. Op zijn tocht over het binnenland van Afrika doet de zon het volgende. Aangezien de hemel in die streken het hele jaar door helder is en het land heet door de afwezigheid van koele winden, doet hij daar in de winter op zijn tocht hetzelfde wat hij in de zomer pleegt te doen op zijn weg door het midden van de hemel: hij trekt water naar zich toe en stoot dat vervolgens af naar zuidelijker streken waar de winden het meenemen, verspreiden en oplossen. Het is dan ook logisch dat de winden die uit die richting waaien: de zuidenwind en de zuidwester, van alle winden verreweg de meeste regen brengen. Ik denk dat de zon niet eens al het water dat hij jaarlijks uit de Nijl trekt weer laat gaan, maar dat hij iets bij zich achter houdt.

Wanneer de winter zachter wordt, komt de zon weer terug naar het midden van de hemel en vanaf dat moment trekt hij verder uit alle rivieren zonder onderscheid water aan. Van die rivieren is het peil een tijdlang hoog, omdat regenwater in grote hoeveelheid aan hen wordt toegevoegd in een gebied waar veel neerslag is en het land met kloven is doorsneden, maar 's zomers, wanneer de regens hen in de steek laten en zij door de zon worden aangetrokken, stellen zij niet veel voor.

Het is logisch dat de Nijl, die geen regenwater krijgt maar wel door de zon wordt aangetrokken, in het winterseizoen als enige rivier een veel lager peil heeft dan 's zomers, want in de zomer wordt hij even sterk aangetrokken als al het andere water, maar in de winter staat hij als enige onder druk.

Zo ben ik tot de overtuiging gekomen dat de zon de oorzaak van deze verschijnselen is. Naar mijn persoonlijke mening is hij eveneens de oorzaak van het feit dat de lucht daar zo droog is, omdat hij alles op zijn baan verschroeit. Zo heerst in het binnenland van Afrika altijd zomer. Maar als de plaats van de seizoenen omgekeerd was en waar nu noordenwind en winter aan de hemel staan, de plaats was van de zuidenwind en van de middag en waar nu zuidenwind staat, de noordenwind, - als dat het geval was, dan zou de zon, wanneer hij door de winter en de noordenwind uit het midden van de hemel verdreven werd, naar het binnenland van Europa komen, zoals hij nu naar dat van Afrika gaat, en dan zou hij op zijn weg boven heel Europa vermoedelijk bij de Donau hetzelfde veroorzaken als nu bij de Nijl.

Wat die bries betreft, die niet uit de rivier waait, het is naar mijn mening logisch dat het uit bijzonder warme landen in het geheel niet waait. Een bries pleegt uit een koude omgeving te waaien.

Maar laat dit alles zijn zoals het is en van oudsher is geweest.

Balseming

Sommige mensen hebben een zaak in balseming geopend en er hun beroep van gemaakt. Wanneer hun een lijk gebracht wordt, tonen zij de mensen die het brengen houten modellen van lijken, met natuurgetrouwe afbeeldingen beschilderd. De voortreffelijkste soort stelt volgens hen het wezen voor waarvan ik het als heiligschennis beschouw om in zulk verband de naam te noemen.

Het tweede model dat zij tonen is van mindere kwaliteit en goedkoper en het derde is heel goedkoop.

Nadat zij een toelichting hebben gegeven, informeren zij bij de klanten volgens welke methode zij willen dat het lijk voor hen wordt geprepareerd. Men komt een prijs overeen en dan trekken zij zich terug en laten de balsemers alleen met het lijk in hun winkel achter.

Bij die voortreffelijkste methode gaan zij als volgt te werk. Eerst trekken zij met een krom stuk ijzer door de neusgaten de hersenen naar buiten. Wat er op die manier niet uitgaat verwijderen zij door middel van een vloeistof. Dan maken ze met een scherpe Ethiopische steen een lange snee in de zij en halen de hele buikholte leeg. Nadat zij die gereinigd hebben en met dadelpalmwijn doorgespoeld, geven ze hem nog een tweede spoeling met reukwerkpoeder. Vervolgens vullen ze de buik met zuiver mirrepoeder en met cassia en al het andere reukwater behalve wierook, en dan naaien ze hem weer dicht.

Wanneer dat gebeurd is zetten zij het lijk in de soda en houden het daar zeventig dagen; langer mag het inzouten niet duren. Wanneer die zeventig dagen voorbij zijn, wassen ze het en wikkelen dan het hele lichaam in zwachtels van fijn byssoslinnen waaronder zij een laag gom aanbrengen dat in Egypte doorgaans in plaats van lijm wordt gebruikt.

Wanneer het zover is nemen de familieleden het lijk weer in ontvangst. Zij laten een houten mal maken in de vorm van een mens en zetten het lijk daarin. Wanneer het zo is opgeborgen wordt het in een grafkamer opgeslagen, waar het rechtop tegen een muur wordt gezet. Tot zover de duurste versie.

Wie om de kosten te drukken de middelste wil, wordt als volgt geprepareerd. Zij vullen hun klisteerspuiten met de olie van de jeneverbes en laten de buikholte van het lijk vollopen. Zij snijden hem niet open en halen de buik niet leeg, maar geven die inspuiting door de anus en verhinderen de vloeistof terug te lopen. Daarna zouten zij het de voorgeschreven hoeveelheid dagen in. Op de laatste dag laten ze de jeneverbesolie die ze eerst ingebracht hadden uit de buikholte weglopen. Hij heeft zo'n kracht dat hij tegelijk buik en ingewanden gesmolten mee naar buiten trekt. Door de soda lost het vlees op en van het lijk blijven dus alleen de huid en de botten over. Wanneer dat gebeurd is geven zij het lijk zo, zonder enige verdere behandeling terug.

De derde balseming waarmee de financieel zwakkeren wor-

[p. 45]

den geprepareerd, houdt het volgende in. Met het sap van de zwarte radijs spoelt men de buikholte door, zout het lijk die zeventig dagen in en geeft het dan mee naar huis terug.

Wanneer de vrouw van een hooggeplaatst persoon overlijdt, wordt zij niet onmiddellijk voor balseming afgegeven, evenmin als alle vrouwen die bijzonder knap of bekend zijn. Ze worden pas aan de balsemers overhandigd wanneer zij twee of drie dagen dood zijn. Dat doet men om te voorkomen dat de balsemers seksueel contact met die vrouwen hebben. Het schijnt dat iemand betrapt is terwijl hij seksueel contact had met een vers vrouwenlijk.

Hij was aangegeven door een collega.

Heilige ziekte

Vanaf zijn geboorte schijnt Cambyses aan een ernstige ziekte te hebben geleden die men wel ‘de heilige ziekte’ noemt. Nu is het beslist niet onlogisch dat bij ernstige ziekte van het lichaam ook de geest wordt aangetast. Zijn optreden tegenover zijn onderdanen ging in elk geval alle perken te buiten.

Zo zou hij tegen Prexaspes gezegd hebben, die bij hem in zeer hoog aanzien stond (hij was kabinetschef en zijn zoon was Cambyses' wijnschenker, eveneens geen geringe eer), - hij zou gezegd hebben: ‘Prexaspes, wat vinden de Perzen eigenlijk van mij en hoe praten ze over me?’

‘Heer,’ zou Prexaspes hebben gezegd, ‘in het algemeen is men vol lof over u, alleen zegt men dat u teveel toegeeft aan uw liefde voor de drank.’

Woedend had Cambyses geantwoord: ‘Zo, dus volgens de Perzen ben ik door mijn drankzucht krankzinnig geworden en niet goed bij mijn hoofd. Dus het was ook niet waar wat ze eerst zeiden?’

Cambyses had namelijk al eens eerder, in een vergadering met enige Perzen en met de Lydische Croesus, gevraagd welke indruk men van hem als mens had vergeleken bij zijn vader Cyrus. Zij hadden toen geantwoord dat hij zijn vader overtrof, want dat hij niet alleen diens hele rijk bezat maar bovendien nog Egypte en de zee had veroverd. Maar Croesus, die daarbij was en niet tevreden was met de reactie van de Perzen, had tegen Cambyses gezegd: ‘Wat mij betreft, zoon van Cyrus, ik vind niet dat u uw vader evenaart, want u hebt nog geen zoon, zoals hij u heeft nagelaten.’

Deze woorden hadden Cambyses veel genoegen gedaan en hij was vol lof geweest over Croesus. En nu moest hij aan dat gesprek terugdenken en zei woedend tegen Prexaspes: ‘Let dan maar eens op of de Perzen gelijk hebben of dat ze zelf krankzinnig zijn wanneer ze dat beweren. Als ik uw zoon die daar in de hal staat met mijn schot midden in het hart raak, is duidelijk dat het onzin is wat de Perzen beweren. Maar als ik mis, mag u aannemen dat de Perzen gelijk hebben en dat ik niet goed bij mijn hoofd ben.’

Nadat hij dat gezegd had spande hij zijn boog en schoot de jongen neer. Toen de jongen gevallen was, gaf hij opdracht hem open te snijden en de wond te onderzoeken. Er werd vastgesteld dat de pijl in het hart stak, waarop hij opgetogen lachend tegen de vader van de jongen zei: ‘Nu, Prexaspes, hiermee is toch wel bewezen dat ik niet gek ben maar dat de Perzen krankzinnig zijn. Zeg maar eens, hebt u ooit een mens zo zuiver zien schieten?’

Prexaspes, die zag dat de man niet goed bij zinnen was en voor zijn eigen leven vreesde, zei: ‘Heer, ik denk dat zelfs God niet zo'n goed schutter is.’

Bij een andere gelegenheid liet hij twaalf Perzen van de hoogste stand zonder noemenswaardige reden gevangen nemen en met hun hoofd naar beneden levend begraven. Toen hij dat deed, vond de Lydiër Croesus dat het op zijn weg lag hem te waarschuwen.

‘Koning,’ zei hij, ‘u moet niet steeds aan uw jeugdige impulsen toegeven. Houd u in en beheers uzelf. Het is een goed ding om voorzichtig te zijn: vooruitzien is een verstandige politiek. U doodt uw eigen onderdanen nadat u hen zonder noemenswaardige reden hebt gevangen genomen, u doodt kinderen. U moet oppassen dat als u zo doorgaat, de Perzen niet tegen u in opstand komen. Uw vader Cyrus heeft mij herhaaldelijk op het hart gedrukt u te waarschuwen en van advies te dienen wanneer ik daartoe aanleiding zag.’

Met deze raad toonde Croesus dat hij het beste met hem voor had, maar Cambyses antwoordde: ‘Durft u mij notabene raad te geven, u die uw eigen land zo prachtig hebt bestuurd en mijn vader het schitterende advies hebt gegeven om de Araxes over te steken en tegen de Massageten op te rukken, toen ze naar ons gebied wilden oversteken? U hebt uzelf met het slechte bestuur van uw eigen land vernietigd en Cyrus hebt u vernietigd, doordat hij naar u luisterde. Maar het zal u berouwen. Ik zocht allang een voorwendsel om tegen u op te treden.’

Met deze woorden greep hij naar zijn boog om hem neer te schieten, maar Croesus sprong op en rende naar buiten.

Toen hij niet de kans kreeg om op hem te schieten, droeg Cambyses zijn adjudanten op hem te grijpen en te doden, maar de adjudanten, die zijn karakter kenden, verborgen Croesus. Zij redeneerden als volgt: in het geval dat Cambyses spijt zou krijgen en naar Croesus zou terugverlangen, zouden zij hem tevoorschijn kunnen halen en dan zouden ze voor het redden van Croesus' leven geschenken krijgen, en als hij geen spijt zou krijgen en hem niet zou missen, konden ze hem altijd nog afmaken.

Inderdaad duurde het niet lang of Cambyses begon Croesus te missen. Toen zijn adjudanten dat merkten, kondigden zij hem aan dat hij nog in leven was. Cambyses' reactie was dat hij voor Croesus blij was dat hij nog leefde maar dat de mensen die hem in leven hadden gelaten toch niet vrijuit zouden gaan, maar zouden worden gedood.

En dat gebeurde.