De Revisor. Jaargang 9

[p. 32]

Robert Walser
Lenz

Sesenheim. Kamer

friederike Waarom bent u zo treurig, beste mijnheer Lenz? Trekt u toch een vrolijk gezicht. Ziet u: ik ben zo opgewekt. Kan ik het helpen dat ik een goede bui heb? Neemt u me dat kwalijk? Neemt u me kwalijk dat ik niet droevig en uit m'n humeur wil zijn? Ik vind de wereld vandaag zo mooi. U niet?

lenz Ik kan het niet meer uithouden. Ik moet hier weg. Snel. U bent gelukkig, u bent goddelijk. Des te ellendiger ben ik. Als ik zie hoe mooi u bent, moet ik uw hoofd beetpakken en kussen, en dat wilt u niet, dat zult u nooit willen, nooit wensen. Wij zijn niet voor elkaar. Ik ben voor niets op de wereld.

friederike Waarom nu meteen alle moed laten zakken. U kunt me echt pijn doen. U zou me een waar genoegen kunnen doen, als u zich een beetje prettig wilde voelen, maar dat wilt u niet.

lenz Ik kan niet.

friederike Ja, gaat u maar. Gaat u maar weg. Laat u mij alleen. Dat is beter.

lenz Weet u hoe ik van u houd? Hoe ik u verafgood?

friederike Dat had u niet hoeven zeggen. Daar is Goethe. God weet, het grijpt me aan, het vervoert me als ik die lieve man zie.

Friederike 's kamer. Schemering

lenz Zacht, zacht. Geen mens mag me zien. Wat ben ik afschuwelijk. Maar het is beter afschuwelijk en lelijk te zijn dan zo troosteloos. Mag dan een ongelukkige ook zijn vreugde hebben. Waarom moet de ene mens helemaal niets, helemaal niets en een ander alles wat er aan moois is vergund zijn? Liever verworpen zijn dan helemaal niets zijn. O natuur. Hoe hemels ben je. Zelfs degenen die je misvormen schenk je verrukkingen en zaligheden. Hier zijn haar kousen. (Kust ze). Ik ben waanzinnig. Hoe ik tril. Zo trilt een misdadiger. Hoe heilig me deze voorwerpen zijn. Hoe ik ervan in de war raak. Als er nu iemand kwam. Weg. Ik zou voor altijd geschandvlekt zijn.

Straatsburg. Op de kathedraal

goethe Wat een prachtig uitzicht is dit. Studie en genot gaan nooit beter samen dan op zo'n verheven plek. Terwijl je je blik steeds verder wilt laten dwalen, wordt het mooie weidse uitzicht steeds leerzamer. Daar de rivier in het brede, vriendelijke land, hoe hij glinstert. Als een sage, als een oude, goede waarheid slingert hij zich door de uitgestrekte vlakte. Ginds in de verte de bergen. Je kan alles in één keer zien en toch niet verzadigd raken. Ons oog is een vreemde machine. Het grijpt en laat alles weer los. Daar beneden in de oude, aardige straatjes: hoe ze wandelen, lopen en hun dagelijks werk doen, de droomachtig bevangen mensen. Je kan van hier boven zo goed zien hoe weldadig en rechtschapen we zijn, in de greep van de gezonde dagelijkse gewoonte. Is orde niet steeds weer het schone?

lenz In onze Duitse literatuur moet de storm losbarsten, zodat het oude, wrakke huis in zijn binten, muren en voegen trilt. Als die kerels toch eens fris van de lever wilden praten. Mijn ‘Hofmeister’ moet ze een milde angst aanjagen. Jagen, stormen. Je moet klauteren. Je moet wagen. In de natuur is het als in ruisen en fluisteren van bloed. Bloed moet ze in haar asgrauwe, bleke oude wangen krijgen, de mooie literatuur. Wat: mooi! Mooi is alleen het golvende, het frisse. Ach, ik zou hamers willen pakken en er op los hameren. De vonk, Goethe, de vonk. De ‘Soldaten’, stel ik me voor, moet zoiets als een bliksem worden, dat het ontbrandt. (Goethe kijkt hem aan, glimlacht.)

Straat. Het regent

lenz Het wordt me hier barbaars. Ik ga te gronde. Geen vingerwijzing. De illusies verdwijnen. Geen droom meer. En hoe dood, hoe drukkend is alles. Moet het dan nu juist regenen? Waar is de regen eigenlijk voor? De regen is er om paraplu's en natte straten in de wereld mogelijk te maken. Onder mijn ogen heb ik het kokend heet. Het liefste zou ik nu willen kruipen. Dat eeuwige lopen. Wat je niet allemaal voor moeite doet...

Weimar. Zaal in het slot

hertogin Dus zo ziet u eruit? Komt u onbevreesd naderbij. Als men u welkom heet, mag u ook vertrouwen hebben. Uw

De pastorie in Sesenheim, tekening van Goethe, 1770/71

[p. 33]

dramatische werken lijken op u. Beide hebben iets schuchters en iets wilds. Haalt u van beide iets af, dan zult u meer genot aan uw dichtervuur en aan uzelf beleven. Maar het verheugt me werkelijk zeer dat u naar ons toe hebt willen komen, en hopelijk zal het u spoedig ook bij ons enigszins bevallen. Het leven wil een zekere behaaglijke warmte en ook een zekere passende breedte hebben. Maar ik doe alsof ik een voordracht voor u wilde houden. Dat wil ik niet en mag ik niet; ik mag me er alleen van harte over verheugen dat u hier bent, en dat doe ik, gelooft u mij. Heeft u ook al een geschikte woning gevonden? Ja? Dat is goed. U kunt zich in ons Weimar zeker thuis gaan voelen, het heeft veel te bieden. Alleen moet u het dan weten te nemen en te genieten zoals het is. Als men u zo ziet, denkt men een beetje over u te mogen schoolmeesteren. Neemt u me kwalijk dat ik warm met u praat? Nee? Des te beter. Maar ik sta te kletsen, en de hertog wacht op me.

lenz (loopt rood aan; zeer onzeker, wil iets zeggen)

hertogin Ach, geen bijzondere dankbetuigingen. Doet u dat een andere keer. Of liever helemaal niet. Uw gezicht bevalt me. Dat is genoeg. Het heeft alle vriendelijkheden en

Blik op de kathedraal van Straatsburg, lithografie van G. Proust

hoffelijkheden allang uitgesproken. Ik zal zorgen dat we elkaar terugzien. (Af.)

lenz Zweef ik? Waar ben ik?

Terras. Uitkijk op het park

lenz Ik dicht, schep niets. Dat eeuwige knikken en vleien. Die kou, die nietszeggende vormelijkheden. Ben ik nog een mens? Waarom ben ik teleurgesteld? Waarom wil ik me maar nergens in de wereld aanpassen? Dan was het in Straatsburg toch anders. Was het daar misschien beter? Ik weet niet. Kan ik nergens vaste voet krijgen? Kan ik me nergens staande houden? Ik ben bang voor mezelf. Ik ben afgrijselijk.

Nacht. Kamer van hofdame gravin zo en zo

gravin Wat moet dat betekenen?

lenz Laat u me, laat u me. Gunt u mij het genot aan uw voeten te mogen liggen. Hoe mooi, hoe troostrijk is dit moment voor de dorstende, verschrikkelijk gepijnigde ziel. O, belt u niet, roept u niet om uw mensen. Ben ik dan een rover, een inbreker? Inderdaad ben ik onaangekondigd binnen komen vallen. Als men liefheeft: moet men zich dan eerst nog eens om de oude zeden bekommeren? Wat bent u mooi, en wat ben ik gelukkig, en hoe vurig, hoe innig wens ik, dat ik niet uw mishagen opwek. Kunnen woorden die uit de borst van een mens komen die u aanbidt, u beledigen? Zeker is dat mogelijk, zeker, zeker. Ik u beledigen, ik u ook maar met een ademtocht verontrusten? Hoe zou dat mogelijk zijn? Kijkt u, kijkt u mij niet zo hard aan. Uw ogen, die zo mooi zijn, hebben niet verdiend dat ze zo koud, zo onvriendelijk, zo onwelwillend moeten kijken. Redt u mij. Ik ben tot de ondergang gedoemd, als u geen gevoel voor mij hebt. Hebt u geen gevoel? Mag u geen gevoel hebben? Ben ik dan nu verpletterd? Ben ik verloren met al mijn hemels-mooie dromen? Weet u hoe zoet, hoe mooi ik droomde? Maar ik weet niet meer wat ik zeggen moet. Ik moet zwijgen, ik moet nu wel inzien dat ik de grootste van alle onbetamelijkheden heb begaan, ik moet voelen dat alles koud is, en dat alles is afgelopen.

gravin Ik ben sprakeloos.

lenz Hoe mooi je bent. Die boezem, die armen, dat lichaam. Kunnen zoveel heerlijkheden zich anders dan zacht gedragen?

gravin Gaat u onmiddellijk weg. Moet ik u eerst nog zeggen dat u bewezen hebt hoe wanhopig en onmogelijk u bent? Hebt u uw gezond verstand verloren? Ik moet het wel denken.

Werkkamer van de hertog

goethe Hij is een ezel.

hertog Een ongelukkig kind. Wat hij gedaan heeft, zou anders onbegrijpelijk zijn. Hij moet op een zachte manier worden weggewerkt. Mijn hof kan zoiets niet dulden.

vertaling Paul Beers

Oorspr. titel: Lenz, uit ‘Die Schaubühne’, 1912