De Revisor. Jaargang 9

[p. 20]

Uit het dagboek van Oberlin
Bij de voorlaatste alinea van Büchners ‘Lenz’

De kindermeid kwam lijkbleek en trillend over haar hele lichaam naar mijn vrouw: mijnheer L. had zich uit het raam gestort. Mijn vrouw riep me met ontdane stem - ik stormde naar buiten, en toen was mijnheer L. alweer in zijn kamer.

Ik had slechts een ogenblik gelegenheid een dienstmeisje te zeggen: ‘Vite, chez l'homme juré, qu'il me donne deux hommes’, en hierop naar mijnheer Lenz.

Ik leidde hem met vriendelijke woorden naar mijn kamer; hij rilde van de kou over zijn hele lichaam. Op zijn bovenlichaam droeg hij niets dan zijn overhemd, dat gescheurd was en samen met zijn onderkleding door en door modderig. We warmden een overhemd en een kamerjas voor hem en droogden de zijne. We ontdekten dat hij in de korte tijd die hij naar buiten was gegaan, opnieuw geprobeerd moest hebben zich te verdrinken, maar God had zich ook hier weer ontfermd. Zijn kleding was door en door nat.

Nu, dacht ik, heb je me genoeg bedrogen, nu moet je bedrogen worden, nu is 't uit, nu moet je bewaakt worden. Ik wachtte met groot ongeduld op de twee gewenste mannen. Ik schreef intussen door aan mijn preek en had mijnheer L. bij de kachel zitten, een pas van mij vandaan. Geen ogenblik durfde ik bij hem weg te gaan, ik moest blijven. Mijn vrouw, die bezorgd om me was, bleef ook. Ik had zo graag weer iemand om de gewenste mannen gestuurd, maar kon absoluut niet met mijn vrouw of iemand anders daarover praten: hardop, dan had hij 't verstaan; heimelijk, dat wilden we niet, omdat de geringste aanleiding tot argwaan op zulke personen een al te heftige indruk maakt. Om half negen gingen we eten; er werd, zoals vanzelf spreekt, weinig gepraat; mijn vrouw beefde van angst en mijnheer L. van kou en verwarring.

Nadat we nauwelijks een kwartier bij elkaar hadden gezeten, vroeg hij mij of hij niet naar mijn kamer boven mocht. - ‘Wat wilt u daar doen, m'n beste?’ - ‘Iets lezen.’ - ‘Gaat u, in Gods naam.’ - Hij ging, en ik, die deed alsof ik genoeg gegeten had, volgde hem.

We zaten; ik schreef, hij bladerde met vreselijke snelheid door mijn Franse bijbel en werd eindelijk stil. Ik ging een ogenblik naar de salon, zonder daar ook maar een moment te blijven, alleen maar om iets te pakken wat in de lessenaar lag. Mijn vrouw stond in de kamer bij de deur en hield mijnheer L. in het oog; ik stond op het punt de salon weer te verlaten, toen mijn vrouw met afschuwelijke, holle stem schreeuwde: ‘Here Jezus, hij wil zich doodsteken!’ In mijn leven heb ik niet zo'n uitdrukking van dodelijke, wanhopige ontsteltenis gezien als op dat moment in de verwilderde, afschuwelijk vertrokken gelaatstrekken van mijn vrouw.

Ik stond buiten de kamer. - ‘Wat bent u toch almaar van plan, m'n beste?’ - Hij legde de schaar neer. - Hij had met onheilspellend starre blikken om zich heen gekeken, en toen hij niemand in zijn verwarring ontwaarde, de schaar stil tegen zich aan gedrukt, hem met stevig samengebalde vuist op zijn hart geplaatst, dit alles zo snel dat alleen God de stoot zo lang kon tegenhouden, tot het geschreeuw van mijn vrouw hem aan het schrikken maakte en enigszins tot zichzelf bracht. Na enkele ogenblikken nam ik de schaar, als het ware in gedachten en alsof het niet om hem was, weg; want omdat hij mij plechtig wilde verzekeren dat hij niet van plan was geweest zichzelf daarmee van het leven te beroven, wilde ik niet doen alsof ik hem helemaal niet geloofde.

Omdat alle vroegere vermaningen tegen zijn zelfmoordpogingen niets bij hem hadden uitgehaald, probeerde ik 't op een andere manier. Ik zei hem: ‘U was voor ons een volledig vreemde, wij kenden u in het geheel niet; uw naam hebben wij een enkele maal horen uitspreken, voordat wij u leerden kennen; wij namen u met liefde op, mijn vrouw verzorgde uw zieke voet met zo groot geduld, en u betoont ons zoveel kwaads, stort ons van de ene ontsteltenis in de andere.’ Hij was geroerd, sprong op, wilde mijn vrouw om vergeving vragen; maar zij was nog zo bang voor hem, rende de deur uit; hij wilde haar achterna, maar zij hield de deur dicht. - Nu jammerde hij dat hij mijn vrouw had gedood, het kind gedood dat zij misschien droeg; alles, alles maakte hij kapot, waar hij ook kwam. - ‘Nee, mijn vriend, mijn vrouw leeft nog, en God kan de schadelijke gevolgen van haar hevige schrik wel stuiten, ook zou haar kind daaraan niet sterven noch er schade van ondervinden.’ Hij werd weer rustiger. Het sloeg weldra tien uur. Intussen had mijn vrouw in de buurt om spoedige hulp laten vragen. Men lag al te bed; toch kwam de schoolmeester, deed alsof hij mij iets te vragen had, vertelde me wat uit de almanak, en mijnheer L., die intussen weer opgewekt werd,

[p. 21]

Boog boven de kerkdeur in Waldersbach

nam ook deel aan het gesprek alsof er volstrekt niets was voorgevallen.

Eindelijk gaf men mij een teken dat de twee gewenste mannen waren aangekomen - o wat was ik blij! Het was tijd. Juist wenste mijnheer L. naar bed te gaan. Ik zei tegen hem: ‘Wij houden van u. U bent daarvan overtuigd, en u houdt van ons, dat weten wij even zeker. Door uzelf te doden zou u uw toestand verergeren, niet verbeteren, wij moeten dus zorg dragen voor uw behoud. Nu bent u echter, als de melancholie u overvalt, uzelf niet meester; ik heb daarom twee mannen gevraagd in uw kamer te slapen (waken, dacht ik), opdat u gezelschap en, indien nodig, hulp zou hebben.’ Hij liet het zich welgevallen.

Een van zijn twee bewakers fixeerde hem met starre, verschrikte ogen. Om deze wat gerust te stellen, vertelde ik mijnheer L. nu ten overstaan van de twee bewakers in het Frans wat ik hem al op mijn kamer had gezegd, namelijk dat ik van hem hield, zoals hij van mij; dat ik zijn behoud wenste en wensen moest, omdat hij zelf zag dat de aanvallen van zijn melancholie hem bijna alle macht over zichzelf deden verliezen; ik had daarom deze twee burgers gevraagd bij hem te slapen, opdat hij gezelschap en, in geval van nood, hulp zou hebben. Ik besloot dit met enkele kussen die ik de ongelukkige jongeling van ganser harte op de mond drukte, en legde mij met uitgeputte bevende ledematen ter ruste.

Toen hij in bed lag, zei hij onder andere tegen zijn bewakers: ‘Ecoutez, nous ne voulons point faire de bruit, si vous avez un couteau, donnez-le moi tranquillement et sans rien craindre.’ Nadat hij hier vaak bij hen op had aangedrongen en niets gekregen had, begon hij met zijn hoofd tegen de muur te stoten. Tijdens de slaap hoorden wij een herhaald gestommel dat nu eens sterker, dan weer zwakker leek te worden en waar we tenslotte wakker van werden. We dachten dat het op de zolder was, maar konden de oorzaak ervan niet achterhalen. - Het sloeg drie uur, en het gestommel duurde voort; we belden, om licht voor ons te maken; onze mensen waren allen in vreselijke dromen verzonken en hadden moeite wakker te worden. Eindelijk ontdekten we dat het gestommel van mijnheer L. kwam en voor een deel van de bewakers, die, omdat ze hem niet los durfden laten, door stampen op de grond hulp verlangden. Ik snelde naar zijn kamer. Zodra hij mij zag, hield hij op zich uit de handen van de bewakers te willen wringen. De bewakers hielden hem toen ook niet langer vast. Ik gaf hun een teken hem los te laten, praatte met hem, en op zijn wens voor hem te bidden, bad ik met hem. Hij bewoog een beetje, en éen keer gooide hij zijn hoofd met grote kracht tegen de muur; de bewakers schoten toe en pakten hem weer vast.

Ik ging weg en liet een derde bewaker roepen. Toen mijnheer L. de derde zag, spotte hij met hen dat ze alle drie niet sterk genoeg voor hem zouden zijn.

Ik gaf nu heimelijk opdracht mijn rijtuigje in gereedheid te brengen, in te spannen, nog twee paarden bij die van mij te zoeken, liet Seb. Scheidecker halen, schoolmeester van Bellefosse, en Johann David Bohy, schoolmeester van Solb, twee verstandige vastberaden mannen en beiden door mijnheer L. geliefd. Johann Georg Claude, kerkvoogd van Waldersbach, kwam ook; het werd druk in huis, alsof het al dag was. Mijnheer L. merkte iets, en zozeer hij nu eens list, dan geweld had aangewend om los te komen, zijn hoofd te verpletteren, een mes te krijgen, zo rustig leek hij opeens.

Nadat ik alles geregeld had, ging ik naar mijnheer L. en zei hem dat ik, opdat hij een voor zijn omstandigheden betere verzorging zou kunnen krijgen, enkele mannen had gevraagd hem naar Straatsburg te begeleiden, waarbij mijn rijtuigje hem ten dienste zou staan.

Hij lag rustig, had maar één bewaker bij zich zitten. Op mijn woorden jammerde hij, smeekte mij nog acht dagen geduld met hem te hebben (men moest wenen als men hem zag). - Toch zei hij dat hij het wilde overwegen. Een kwartier later liet hij mij zeggen: Ja, hij wilde op reis gaan, stond op, kleedde zich aan, was heel aanspreekbaar, pakte zijn spullen, dankte iedereen afzonderlijk allertederst, ook zijn bewakers, zocht mijn vrouw en de dienstmeisjes op die zich voor hem verstopt en stil hielden, omdat hij kort tevoren nog, zodra hij maar een vrouwenstem hoorde of meende te horen, in grote woede ontstak. Nu vroeg hij naar allen, dankte allen, smeekte allen om vergeving, kortom, nam van ieder zo roerend afscheid dat aller ogen in tranen baadden.

En zo reisde deze beklagenswaardige jongeling van ons af, met drie begeleiders en twee voerlieden. Op reis wendde hij nergens geweld aan, omdat hij zich overmand zag; maar wel list, in het bijzonder in Ensisheim waar zij overnachtten. Maar de schoolmeesters beantwoordden zijn listige beleefdheid met de hunne, en alles werd voortreffelijk tot een eind gebracht.

vertaling Paul Beers

Uit Georg Büchners Werke und Briefe, ‘Paralipomena: zum Lenz’ (Insel-Verlag, Leipzig 1952)