Ian McEwan
Het verjaarsfeestje van Jack Flea
vertaling Heleen ten Holt
Ik ben in 1974 voor de televisie gaan schrijven, omdat ik het isolement dat het schrijven van fictie met zich meebrengt, wilde doorbreken. Ik had geen ander werk en had me veel minder dan nu het geval is verzoend met de in wezen absurde bezigheid van iedere dag in mijn eentje achter mijn tafel te gaan zitten, omringd door een verzameling spoken. Ik benijdde mensen die, hoewel ze zich vaak over elkaar beklaagden, samen werkten, zich in taxi's naar belangrijke besprekingen repten. Ze leken (ik begin daar nu aan te twijfelen) gezonder en gelukkiger doordat ze met elkaar te maken hadden. De reden waarom ik voor de televisie koos en niet voor het toneel, was dat ik, zoals de meeste mensen, veel meer uren voor de beeldbuis had doorgebracht dan in schouwburgen. Ik kende de ‘grammatica’, de conventies van de televisie en wist op welke manieren die konden worden doorbroken. Als schrijver, in die periode, van uitsluitend korte verhalen voelde ik me aangetrokken tot de kleine schaal, de intimiteit van de televisie. De mogelijkheden en eisen van een televisiespel van dertig, vijftig of zelfs vijfenzeventig minuten, weken weinig af van die van het korte verhaal: het sterk geselecteerde detail, het snel neerzetten van personen en situaties, de mogelijkheid één of twee ideeën tot hun logische of zelfs onlogische conclusie uit te werken, het gevaar louter anekdotisch te blijven. Een andere reden was dat de televisie werd en wordt beheerst door een stelsel van machtige conventies. De programmamaker die radikaal van deze conventies afwijkt, kan er in ieder geval op rekenen dat hij zijn publiek zal irriteren of verbazen - er bestaat een bepaalde grondverwachting. De literatuur is, als oudere vorm, niet aan dergelijke conventies gebonden. Sommige schrijvers houden kalmpjes vast aan de conventies van het verhalende proza van de negentiende eeuw,
andere schrijven ‘post-modernistische’ pastiches van achttiende-eeuwse romans; beide worden gepubliceerd. Het naturalisme is de algemene taal van de televisie, niet de taal die we spreken, maar een taal waarnaar we gewend zijn te luisteren. Door simpele associatie is het ook de taal van de staat geworden, de taal van een denkbeeldige consensus, onderhevig aan alle tegenstrijdigheden van dien. Omdat het naturalisme bij televisie centraal staat, leek het me dat formele experimenten werkelijk belangrijk zouden kunnen zijn, dat je door de regels van de algemene taal aan te vechten de kijkers in verwarring zou kunnen brengen, ze ertoe zou kunnen verleiden om de wereld op een andere manier te zien. Dit waren natuurlijk grote verwachtingen. De nooit aflatende onverzadigbaarheid van de televisie en het onbenullige borrelpraat-toontje van veel televisierecensies geeft aan zulke intentieverklaringen een wat schrille klank.
Het hierbij afgedrukte stuk, ‘Het verjaarsfeestje van Jack Flea’Ga naar voetnoot* is een poging, hoe zwak ook, de conventies te doorbreken. Het is geschreven in 1974, kort na de voltooiing van het laatste verhaal van mijn eerste bundel De laatste dag van de zomer. Het stuk moet dan ook gezien worden als een verlengstuk van die bundel. Ik wilde, uitgaand van een televisie-cliché - een soort familiefeestje, een etentje - de situatie stap voor stap, door logische uitbreiding, zodanig veranderen dat de fantasie tenslotte werkelijkheid werd. Het ‘verhaal-in-het-verhaal’ dat de situatie in het stuk weerspiegelt en centraal staat in de plot, is misschien een literair foefje waartoe erg veel schrijvers die een nieuwe vorm beproeven zich aangetrokken zullen voelen. Ik was eerst bang dat het te literair of te weinig dramatisch zou worden, maar dat bleek achteraf niet het geval te zijn. Het werd eenvoudig een aspect van de illusie die David Lee koestert, dat hij de situatie meester is.
‘Het verjaarsfeestje van Jack Flea’ werd geproduceerd door Tara Prem, geregisseerd door Mike Newell, opgenomen in Pebble Mill, Birmingham, in januari 1976 en op 10 april 1976 uitgezonden in de serie ‘Second City Firsts’, onder de titel ‘Jack Flea's Birthday Celebration’.
Rolverdeling:
| David Lee |
David Wilkinson |
| Ruth |
Sarah Kestelman |
| Mijnheer Lee |
Ivor Roberts |
| Mevrouw Lee |
Eileen McCallum |
Auteursrechtelijk beschermd