De Revisor. Jaargang 9

[p. 14]

Nicolaas Matsier
De eeuwige stad
fragmenten

Hij verlaat zijn appartement, slaat linksaf, en voorziet de voor hem alledaags geworden beelden van onderschriften: ‘De tempel van Mars Ultor’, ‘Torre delle Milizie’, ‘Palazzo del Senatore’... Deze plicht tot benoemen verzaakt hij niet, zelfs als hij alleen maar even naar een kiosk loopt om een krant te kopen. Bij de Tor del Grillo (‘Tor del Grillo’) begint er, wanneer hij de ingang van het palazzo passeert, als na inworp van 100 lire een bandje te draaien: ‘Wanneer men de portier verzoekt, de eind 17de-, begin 18de-eeuwse daktuin te mogen zien, zal hij u graag -’

Meestal staan er mensen rond de markt van Trajanus, die omlaag kijken. Elders lezen mensen op een plein in een boek waaruit ze af en toe opkijken. Bijna allemaal hebben ze apparaten bij zich waarmee ze kunnen vastleggen wat ze menen te zien. Vaak leggen ze veel meer vast.

Het enige wat er eventueel aan hem opvalt, is dat hij niet stil blijft staan om naar de ruïnes te kijken, en geen open boek in de hand houdt.

Soms vraagt iemand hem op grond daarvan de weg. Hij kent de weg. Maar hij spreekt de taal niet.

Hij zit op één van de heuvels, vanwaar men uitzicht heeft op de stad en op één of meer van de andere heuvels. Vanaf de kiezelstenen stijgt rook op van een sigaret die hij minuten geleden heeft weggegooid. In gedachten benoemt hij de heuvels, de rivier, de torens, de koepels. Hij stelt vast dat de bomen en struiken in alle staten zijn: van kaal via bloesem en jong loof tot eeuwig groen. Hij stelt dit alles vast als om iemand een genoegen te doen; iemand, die hier niet is.

Dit is iets wat hem voortdurend in beslag neemt: het beeld dat hij later zal kunnen geven. Alsof hij zal moeten bewijzen dat het voorjaar geweest is.

*

De verkoopster: ‘Altro?’ (Soms: ‘Poi?’)

Hij: ‘Un etto di Gorgonzola.’

Zij: ‘Dolce o piccante?’ (Deze woorden zo snel uitgesproken dat het één woord wordt, dolcepiccante.)

Hij: ‘Piccante.’

Altijd antwoordt hij: ‘Piccante’ - waarom eigenlijk? Omdat hij de allereerste keer ‘piccante’ geantwoord heeft! In verwarring, daar hij meende dat àlle Gorgonzola pikant was, en schrok van deze contradictoire soort, die tot elke prijs vermeden moest worden. Daarna had hij het maar zo gelaten. Misschien mocht de verkoopster niet naderhand het vermoeden kunnen krijgen dat hij zich vergist had. Blijkbaar kon hij onder geen beding op het eenmaal gegeven antwoord terugkomen. Hoe dan ook, deze winkeldialoog heeft iets geruststellends: een spel waarbij beiden doen alsof hij de taal spreekt.

Dus maandag (stortregen, kou): ‘Dolce o piccante?’

‘Piccante.’

Vrijdag (heet, bewolkt): ‘Dolce o piccante?’

‘Piccante.’

Enz.

Waarna het eveneens onveranderlijke einde: ‘Poi?’ (Of: ‘Altro?’)

‘Basta cosí’ (of: ‘Basta’, of ‘No, grazie’, of alleen schudden van het hoofd).

Deze gesprekken zijn volmaakt; soms wordt hij door iemand in de winkel aan het eind van een anecdote aangekeken om ook zijn glimlach te innen, en dit doet hem genoegen.

*

Hij zit in de Villa Borghese op een bank te lezen. Eigenlijk is er iets te veel wind. Eén bank bij hem vandaan zit een meisje, ook lezend. Wel prettig, vindt hij, deze vederlichte vorm van verbondenheid, en verder hoeft hij niets van dat meisje. Zelfs af en toe een blik, ter vaststelling van haar aanwezigheid, is al te veel moeite.

[p. 15]

Zoals treinreizigers het op prijs stellen om zonder enig contact van welke aard dan ook een medereiziger te hebben, zo legt hij dit traject af in gezelschap van dit voor altijd anoniem blijvende meisje: ieder zijn bank, ieder zijn boek.

Zo zit hij daar, en herleest Frisch' Mein Name sei Gantenbein waarvan hij zich hier een nieuw exemplaar heeft aangeschaft. Hij herleest Frisch, en voelt de wind.

Op sommige dagen is het zomers warm, op andere dagen is het op sommige plekken warm terwijl het enkele passen daar vandaan nog winter is, guur, en kil. Kwestie van windrichting en beschutting: bomen, muren, hellingen. Zijn kennis van de zeer uiteenlopende klimaten per wijk en per dag is groot.

Zo zit hij dus op die bank, met dat boek en min of meer met dat meisje (aan de rand van de actieradius van het lezende oog), en het verwondert hem, ver weg, in het niemandsland dat elke aandacht omgeeft zonder haar aan te tasten, dat in dit autoloze park geknerp van banden te horen is, plus een motor in de tweede versnelling. Hij slaat een bladzijde om en leest verder, het boek geheven, de titel duidelijk zichtbaar, want zo stil is het op deze laan en zo weinig zijn Italianen geïnteresseerd in andermans boeken en zo zeer tonen zij zelf alle titels van alle boeken die ze bij zich hebben, het dottore-gedrag...

Die banden en dat geluid van een Fiat - maar geconcentreerd leest hij door, met vaag inbegrip van de aanwezigheid van het meisje - die banden en dat geluid kunnen hem niet meer ontgaan als de auto met carabinieri op tien centimeter van zijn voeten tot stilstand komt. Motor stationair. Hij kijkt twee gezichten van agenten aan, dwars door de ruit heen, en ziet zichzelf via hen: blonde vreemdeling op bank in Villa Borghese. Borghese, bourgeois - dat is wat hij uitgerekend op dit moment denkt. En: blonde vreemdeling leest Duits boek, is dus Duitser. Hij leest alweer verder, vastbesloten geen aandacht te laten blijken voor deze twee toevallige agenten; alsof de kracht van zijn negatie op zich al voldoende is om hun verschijning op te heffen.

Paspoortcontrole: heeft hij niet bij zich. Voorarrest van onbeperkte duur, advocaat niet toegestaan. Wie zou hem geloven? Ze zouden niet eens bereid zijn z'n nationaliteit na te gaan. En dan nog, kon Nederland zich niet beroemen op Knut Folkerts? En zat de Duitse terreurbestrijding op dit moment niet in Rome om behulpzaam te zijn bij de opsporing?

Waar was hij eigenlijk op de dag dat Moro ontvoerd werd? Wie zou, als hij het zich kon herinneren, zijn alibi willen bevestigen? Alibi, albino - nutteloos omhelzen woorden elkaar in zijn hoofd. Albino, koffie drinkend op het terras tegenover het Pantheon, die opeens op opengeslagen kranten de kop Moro rapito ziet, her en der op het terras en in de handen van voorbijgangers. Hij denkt het verkeerd begrepen te hebben, tot hij zelf een krant gekocht heeft en een stencil aangepakt.

Wat zegt u, meneer, schrijver?

En waar is dat boek van u dan?

Vindt u éen pagina niet wat erg weinig, meneer?

Hoe lang zei u dat u hier al bent?

Heeft u niet gelezen dat alle buitenlanders die hier wonen zich moeten melden?

Meneer, zouden wij uw politieke voorkeur ook mogen weten?

En wat doet u hier de hele dag? Waar gaat die roman van u eigenlijk over, als ik vragen mag?

Wie kent u hier?

Niemand?

Iemand van de FAO? Ah, dat is interessant!

En daar tennist u mee, zegt u?

Waarom trouwens heeft u zo'n buitengewoon nauwkeurige plattegrond van Rome aan de muur hangen? U loopt veel? Alleen? Waarheen? Aha, de opgravingen! Classicus! Nee maar, het ontbreekt u niet aan belangstelling, meneer...

Intussen is dit allang de sarcastische kolonel, die hem af en toe ondervraagt, nog steeds hoffelijk, al gelooft hij er geen woord van. De vaagheid die zijn dossier hier en daar kenmerkt, bevalt kolonel Ruscica heel weinig. Maar hij heeft, dat moet de schrijver hem nageven, een goed oor voor ironie.

Voorwerpen, aangetroffen in de schoudertas: de andere, al even nauwkeurige plattegrond; de Rollei kleinbeeld; het mes; het gidsje van de Cimitero dei Protestanti, precieser: de begraafplaats van alle niet-katholieken, Oosters-orthodoxen, en atheïsten; Ruscica weet dat Gramsci daar ligt. Hij grinnikt en prijst de kwaliteit van Gramsci's geschriften. Hij zou dit geweld niet goedgekeurd hebben, zegt de kolonel. Bent u dat met me eens? Ook zijn introductiebrieven voor de Vaticaanse Bibliotheken komen voor de dag, evenals het mysterieuze feit dat hij er geen enkel gebruik van gemaakt heeft. Intussen hebben ze de paar foto's die hij genomen heeft ontwikkeld. Opnamen van een levensgrote gekruisigde Christus, liggend op een vrachtwagen waarvan de laadbak is beveiligd met kippegaas, voorzien van het opschrift ‘antichità’. Met deze onderzoeksresultaten kan ook de kolonel weinig aanvangen.

[p. 16]

De schrijver zegt: ‘Vorige week was ik bij die gigantische demonstratie op S. Giovanni in Laterano. Bent u daar ook geweest?’

Ja, daar was hij ook, alle ambtenaren waren opgetrommeld, zegt de kolonel. ‘Hoezo?’

‘Barzini schreef daarover: “Ik zie hier vlaggen van de christendemocraten, van de socialisten, van de communisten, van de liberalen - maar een vlag van Italië zie ik nergens”.’

‘Wat wilt u daarmee zeggen?’

‘Ach, het is een mooie observatie. Niet, dat ik het betreur dat de Italiaanse vlag ontbrak.’

Ruscica peutert met een tandenstoker tussen zijn kiezen. Hij vraagt nors of de schrijver al gegeten heeft, en belt een bewaker.

Intussen staan die twee politiemannen daar voor zijn bank, gezeten in hun auto, en kijken in hun eigen boek: een stuk of twintig gezichten. Het zijne zien ze er niet bij. Ze zeggen niets, niet tegen elkaar, niet tegen hem; het raampje is zelfs niet open geweest. Ze geven gas, en zijn verdwenen.

Het meisje heeft, neemt hij aan, toegekeken. Zij staat nu op, loopt voor hem langs zonder hem aan te kijken, en is verdwenen.

Hij begint te lezen bij de alinea vanwaar hij zogenaamd verder las toen de auto stopte. Wanneer hij net zo ver is gekomen als hij zoëven, toen hij voor het oog der politiemannen verder las alsof daar geen auto stond, - wanneer hij net zo ver is gekomen, en dat duurt maar een ogenblik, want terwijl zij die foto's bekeken, las hij zo langzaam dat hij wel weer op de lagere school leek te zitten, - wanneer hij net zo ver is gekomen als hij zoëven veinsde te zijn, slaat hij het boek dicht en wandelt richting verdwenen meisje het park uit, de Via del Corso af, die hem zoals elke dag langs de vitrines van Il Tempo op de Piazza Colonna zal brengen, waar hij de krant zal lezen.

*

Dagen. - Niet een grauw continuüm, genaamd: verblijf te Rome, maar dagen. Dagen met als enig kenmerk dat het ‘laatste’ dagen zijn. Hij weet niet wanneer ze begonnen zijn.

Hij brengt ze per stuk door, niet verbonden met gisteren of morgen. Plannen heeft hij niet meer. Hij probeert niets meer af te krijgen, laat staan nog aan iets te beginnen. Wekkers (instrumenten van zelfbedrog en rationalisatie) windt hij niet meer op. Hij stelt zich zelfs niet meer ten doel de stad beter te leren kennen.

Maar of hij wil of niet, ook deze laatste dagen hebben de kleuren, en de vaalheid, van de afgelopen maanden. Misschien viert hij alleen dat ze achter de rug zijn. Ach, was hij daar maar wat eerder mee begonnen!

Zo is er een dag, het is een zondag, waarop hij een kijkje in de stad gaat nemen. Hij zit zeven uur op terrassen, geheel toegewijd aan het bewuste nietsdoen.

Aan zijn tafeltjes denkt hij niets liever te willen dan hier te zijn, en te doen wat hij doet. Werkelijk, geen behoefte aan mensen, laat staan aan mensen die zijn taal spreken. Het isolement bevalt hem buitengewoon. Hij heeft de indruk dat er weinig nodig is voor geluk. Een minimum aan gebeurtenissen. Alles te overzien. Geen verantwoordelijkheid. Getuige zijn, een tijdje, van deze stad. Het is in alle gemoedsrust dat hij een woord als ‘geluk’ gebruikt.

Onderweg naar een favoriet terras op de Pincio, Viale del Belvedere, blijft hij enige tijd stilstaan op de Piazza di Spagna, waar een koetsier de benen van zijn paard wast. Rechter voorpoot, hoef in plastic emmer. De man doet het zorgvuldig en voorzichtig, zo niet teder. Met alleen water en zijn handen. Van het vorige been druipt het melkkleurig af, en loopt in een tiental stroompjes meanderend naar de overkant. Of het paard het wassen op prijs stelt, blijft onduidelijk. Wel is het geconcentreerd en verleent alle medewerking.

Vanaf de Viale del Belvedere kijkt hij, achter een vuurrode jus d'orange met behulp waarvan hij de tijd min of meer in de gaten houdt, naar de heuvels op de andere oever en de stad aan zijn voeten. Hij kijkt; zonder gebouwen en stadsdelen te willen vertalen in hun namen, zonder iets toe te voegen of samen te vatten.

Zoals je een woord dat je duizenden keren gezegd en geschreven hebt opeens vreemd kunt vinden, en onwaarschijnlijk van vorm, maar dan op het moment dat voorafgaat aan de verbazing, het moment dat je het ziet - zo kijkt hij.

De hele middag is hij aanwezig op de Piazza Navona, aan de oostkant, tegenover de centrale fontein. Niet tegenover een beschrijving van de beroemde Fontein der Vier Stromen (Fontana dei Quattro Fiumi), ontworpen door Bernini en voor een deel, wat het beeldhouwwerk betreft, door hem zelf uitgevoerd. Begonnen in 1647 was zij eerst in 1657 geheel voltooid. Midden in

[p. 17]

een groot bassin verrijst een grillige rots, waarin grotten zijn uitgespaard. Een leeuw en een zeepaard lessen hun dorst aan het water dat op acht plaatsen ontspringt. Wij zien er een palm en allerhande gewas. Op de vier hoeken zitten kolossale figuren van stroomgoden, die de Nijl, de Ganges, de Donau en de Rio de la Plata personifiëren en tevens de allegorieën zijn der toenmaals bekende werelddelen. Het geheel wordt bekroond door een obelisk. Op haar spits staat een duif, het wapenteken van het geslacht Pamphilj -

Niet tegenover een beschrijving, of een navertelling of een iconografisch commentaar zit hij dus, maar tegenover iets waar je langs kunt lopen, iets dat de ruimte van het plein verdeelt, iets waartegen toeristen kunnen leunen. Ongetwijfeld heeft hij zo'n beschrijving gelezen, en is die grotendeels vergeten. Hij ziet niet de duif van de Pamphilj, maar de duiven op de hoofden van de riviergoden, die zich net als hij steeds verplaatsen naar de plekken die nog zon opvangen. Vlak voor de fontein houdt zich de travestiet op, gebocheld, in witte golvende zijde en op zilveren schoenen met plateauzolen, altijd verongelijkt kijkend, zich gedragend alsof het plein alleen hem bevat, senatoriaal, totdat hij zich keffend moet losrukken van de straatjochies die plotseling staan te rukken aan zijn tenue en even plotseling weer verdwenen zijn.

Op het terras de Amerikaanse homoseksueel die zulk mooi Italiaans en Frans kan spreken, en dit ook zo veel mogelijk doet terwijl hij rondkijkend controleert of er wel voldoende getuigen zijn.

Maar bovenal gaat zijn aandacht uit naar een beeldschoon geklede vrouw, die drie tafeltjes verderop Le Monde leest. Vijf uren lang zal zij de krant lezen, vier maal opbellen en onverrichterzake terugkeren, steeds droeviger kijken, en verder lezen: ‘Politique’ - ‘Diplomatie’ - ‘Etranger’ - ‘Idées’ - ‘Mode’ - ‘Les Spectacles’, terwijl de zon achter de linker toren van Sant'Agnese in Agone verdwijnt, terugkomt, achter de koepel verdwijnt, terugkomt, achter het blok verdwijnt, om nog één maal door de steeg te vallen, naast de kerk, waar hij er - als laatste, rechts achter - in baadt terwijl zij al geheel verkild moet zijn.

Hij eet in restaurant Abruzzi, aangezien La Maddalena gesloten is. Twee zwijgende paren. Waarom eten mensen samen als ze toch hun mond blijven houden?

Hij gaat naar de bioscoop: Buñuel, Quell'oggetto oscuro di desiderio, in een buitenwijk.

Hij wandelt terug naar het centrum. De stad geurt en is uitgestorven.

*

In een bar belt hij een taxi. Wat is het huisnummer, heeft hij de barman gevraagd. ‘Doet er niet toe,’ antwoordde die onwillig, ‘Via Baccina, achteraan de Via Baccina, een bar.’

‘Welk nummer?’ vraagt de taxi-telefoniste. Hij antwoordt, schaapachtig en wel: ‘Het is een bar, aan het eind van de Via Baccina.’

Er klinkt een muziekje uit de hoorn.

Weer vraagt zij, alsof het gesprek nog niet begonnen is: welk nummer? Hij zegt dat hij het niet weet. Ergens tussen de 80 en de 90, vermoedt hij.

Muziek.

Hij vreest dat het gesprek zal worden afgebroken.

Welk nummer, wordt er gevraagd. Hij zegt: 80, of 90, en: ‘Neemt u me niet kwalijk, mevrouw.’ - Weer die muziek uit de hoorn. En weer, god, alsof ze zojuist de straat heeft horen noemen, met dezelfde lichtheid, vraagt ze: welk nummer. Gesprek tussen twee mensen zonder geheugen en zonder humeur. Eindelijk ziet hij dat de huizen aan de overkant nummers hebben. Tien, zegt hij.

‘Come?’

‘Di-e-ci.’

‘Ah! Firenze tredieci, in quattro minuti.’

Het is waar. Na vier minuten arriveert Firenze 13, ze rijden weg, is er nog nieuws over Moro, vraagt hij, en de chauffeur: niente, solo chiacchiere. Ze zwijgen tot het station. Grote rust komt over hem. Het is vreemd om niet te lopen. De stad verkleint.

Hij zal een klein spoor van dankbare gezichten achterlaten. Hij heeft de neiging ze te nummeren. De chauffeur, die direct wegrijdt met iemand wiens kruier aan het trottoir staat. Deze kruier, die zijn bagage naar spoor 5, rijtuig 180, zitplaats 35 rijdt. Aan het begin van het perron vraagt de kruier aan een collega: achteraan? Halverwege, zegt die. De koffers door het raam. De coupé is nog leeg. Hij hangt zijn jas op en gaat de trein weer uit om sigaretten te kopen, een krant zonder nieuws over Moro, een doos Baci van Perugina. De dame die het rose lint krult door er met een schaar langs te wrijven. Een kellner aan wie hij het resterende kleingeld en wat postzegels overhandigt met de toelichting: ‘Ik verlaat Italië.’

[p. 18]

*

In de coupé neemt een slissende nicht afscheid van haar zeer waardige, grote, oude tante. Hij kijkt tersluiks naar haar en denkt: een prachtige oude vrouw. Dat zij een beetje kaalt, en zakken onder de ogen heeft, is daarmee niet in tegenspraak.

Tegenover haar neemt hij De Beauvoirs boek over ouderdom ter hand en leest even later dat zij nooit iemand een ‘prachtige oude vrouw’ heeft horen noemen. Hij leest haar verklaring van dit verschijnsel; moet hij haar niet even schrijven?

De eindeloze hoeveelheid tunnels na Rome. Tussendoor glimpen van adelaarsnesten: kasteel-kerk-stadje. De wijnstokken kaal, langs houten en betonnen paaltjes. De laatste regelmatig als oorlogsgraven tegen de hellingen. Het niets ontziende kijken aan het begin van een treinreis, dat opeens over zal zijn. Waarna de trein in alle abstractie en gelijkmatigheid zal voortglijden, en ieder uitzicht voor gezien wordt gehouden. Alles achter glas, een uitgestrekte vitrine. Misschien dat de doden tegenwoordig in internationale treinen zitten, en onophoudelijk heen en weer reizen tussen de hoofdsteden.

De lucht dicht. Harde regen. Grijs waarin de bergen verdwijnen. Blonde en beige rivieren.

De klap tegen de oren aan het begin van elke tunnel.

Hij leest Beauvoir en wordt terneergeslagen door haar lijst van zeer sterken: wielrijdende, beelhouwende tachtigjarigen. Hij neemt zich voor krachtig en oud te worden.

Hoe komt het dat hij geen ervaring opdoet? Waarom laten de dingen geen sporen achter in zijn hoofd? Waarom laat hij zelf geen sporen achter?

De entree, in Milaan, van een woest uitziend gezelschap geologen, stijf van de modder, vitaal, welbespraakt. De dame, die overal in Europa haar diplomatieke neven en nichten heeft wonen, spreekt haar afschuw uit over het uiterlijk van de studenten, zijn landgenoten. ‘Landlopers.’ Hij begint, beleefd, te steigeren.

De monumentale Romeinse dame zoekt plotseling haar ene koffer en betast de zijne, die er totaal anders uit ziet. Ze is confuus en bezorgd. Hij klopt geruststellend op de hare, die boven haar hoofd in het net ligt (en niet op de plek waar ze moeizaam en diagonaalsgewijs heen gewankeld is), en hij roept: ‘Is dit hem niet, mevrouw?’ Zij heeft haar hand nog op het leer van zijn koffer en lijkt na te denken. ‘Is dit 'm niet, mevrouw? Hier, deze!’ En ja, zij herkent haar koffer, of herinnert zich iets, en gaat weer zitten.

De man die de bedden uitklapt, complimenteert haar: ‘Zo'n reis, en dat op uw leeftijd!’

Het gebeuren dat er uit bestaat dat zij haar grote lichaam moeizaam op de onderste slaapplaats - verworven door bemiddeling en ruil, in plaats van de hoogste - manoeuvreert, onhandig, last van een been, enigszins alsof haar iets wordt aangedaan, is iets dat veel tijd in beslag neemt en waar hij uit een ooghoek naar kijkt, gereed om bij een val bliksemsnel toe te schieten.

Zij moet een restant zijn van grandeur, deze dame. Wat deed haar belanden in een couchette, kennelijk voor het eerst?

In een Duitse stad geeft hij haar koffers aan door het raam, terwijl zij, op het perron staand, niet weet of zij haar nicht in de verte ziet.

‘Is dat uw nicht niet, daar in de verte?’ Hij twijfelt niet aan zijn vermogen om haar nicht te ontdekken. ‘Ik weet het niet,’ zegt ze. Ze staat een beetje ontredderd stokstijf naast de trein. De trappen zijn ver weg. Uit zichzelf zal ze niet bewegen.

Dan komt de vrouw die totnogtoe slechts in theorie haar nicht was met een inmiddels gevonden wagentje aanlopen, ook zij bejaard en statig. De dame uit de trein ziet haar nicht tenslotte als er nog enkele meters tussen hen liggen. Zij komt langzaam in beweging, ze doet een paar passen, en fladdert ter begroeting met de vingers van beide handen ter hoogte van haar schouders. Hij ziet de stramme omhelzing der ouden terwijl de trein geluidloos begint te glijden.