De Revisor. Jaargang 9

[p. 37]

N^o. 470, Hoogewoerd.

De roode planken van het schavot glommen van den regen.

Aan de galg hing een man als levenloos, onbewegelijk. Het natte haar zat vastgekleefd tegen zijn voorhoofd; onder de gesloten leden waren de oogballen hoog opgezwollen, en de vingers der handen, die hij gevouwen had tot bidden toen de beul ze vastbond, stonden krampachtig opgetrokken.

Er was weinig wind en men hoorde het zacht kletteren van het vallende nat op den grond en op de bladeren der boomen; want de enkele menschen en kinderen die bij het schavot staan bleven, spraken slechts fluisterend, zoo zij het al deden.

Eindelijk kwam er een kar aangereden, met één paard bespannen en twee ruiters er naast.

De gehangene werd afgesneden, in een kist gelegd en op de kar geplaatst, die in snellen draf weder wegreed.

De kinderen beklommen het schavot, en speelden op de ladder, en gleden over de roode planken die glommen van den regen.

Het is nacht.

Groote wolkgevaarten komen als geesten van de duistere kimmen opzetten, zweven langs de bleeke schijf der maan, en verdwijnen wederom in het donker.

De storm huilt over de daken, en doet de windwijzers knarsend krijten.

De straten zijn leeg en doodsch, en in de grachten kabbelt en klotst het zwarte, koude water.

In een benedenzaal van het gebouw der Anatomie staan drie ongeverfde tafels naast elkaâr.

Nu en dan valt er een straal van blaauwachtig licht door het hooge venster, en beschijnt den steenen vloer der kamer en een gedeelte der witte muren.

Het bleeke licht der maan valt dan ook op de drie tafels.

Op de eerste tafel ligt het ligchaam van een man; dat van een meisje op de tweede; de derde tafel is ledig.

Het ligchaam van den man is geheel ontkleed, de vingers en teenen zijn krampachtig opgetrokken; het is dat van den gehangene.

De leden van het meisje zijn gedeeltelijk door een zwart kleed bedekt. Haar hoofd hangt neêr over den rand der tafel; de mond is half geopend en tusschen de loodkleurige lippen blinken de hagelwitte tandjes.

De wind fluit en zucht langs de vensterruiten, en jaagt hoog in de lucht de grijze wolken onstuimig voor zich uit.

Nu eens is de geheele zaal in het duister, dan weêr met een vaal licht overstroomd.

Plotseling doet zich het gerammel hooren van een sleutel, de deur wordt geopend, en een in een mantel gewikkelde gestalte komt binnen.

De maan breekt door de wolken.

Het is een jongeling, lang en bleek. Hij staat voor het ligchaam van den man, en houdt hem met de eene hand een reukfleschje onder den mond, terwijl hij de andere op diens borst legt.

‘Ha!’ schreeuwt de bleeke jongeling, ‘eindelijk!’

En het was alsof een echo grijnzend dien kreet nagalmde.

‘Ha!’ eindelijk een mensch, een ligchaam dat mij is. - Eindelijk dan heb ik den doodenden druk van den strop mogen voorkomen, en nu kan ik de zoo gewenschte proef nemen, die, indien ze gelukt, mij een eeuwigen roem en een onsterfelijken naam zal doen verwerven.’

De bleeke jongeling snelde naar buiten, en spoedde zich voort langs de eenzame grachten, en verdween in den doolhof der duistere straten.

Het ligchaam van den gehangene begon zich te bewegen: de borst ging eerst naauwelijks merkbaar en daarna met kracht op en neêr; zijne lippen openden

[p. 38]

zich, hij slaakte een diepen zucht.

Toen rees hij langzaam overeind, bragt de handen aan zijn hals, en zag om zich heen met roode, opgeloopen, wezenlooze oogen.

Terzelfder tijd kwam de bleeke jongeling de zaal weder in, dragende een mand met allerhande werktuigen en flesschen.

Met één sprong was hij bij den zittenden man, rukte hem achterover en bond zijn handen en voeten aan de tafel vast.

Daarop brak hij hem den mond open, en stak er een doek in.

De nacht ging voorbij, de storm bedaarde, de lucht klaarde op, en toen des morgens de zon haar gulden stralen wierp in de kamer der Anatomie, bescheen zij de twee lijken die daar nog op dezelfde tafels lagen.

Het hoofd van het meisje hing achterover, en tusschen haar loodkleurige lippen blonken de hagelwitte tandjes.

Het lijk van den man lag daar ook nog; doch alleen het ligchaam, zonder hoofd.

Ruim een maand daarna zat dezelfde bleeke jongeling op zijn studeerkamer, omringd van boeken, instrumenten en flesschen gevuld met allerhande voorwerpen op liquor.

Hij sloeg den blik op van den foliant waarin hij zat te lezen, om naar een ouderwetsch klokje te zien, dat voor hem aan den wand hing.

‘Half twaalf - Mijn vriend Arsinuis zal heden niet komen; voor anderen is het te laat, en mijn oude hospes slaapt reeds sedert lang: ik kan gerust mijn wetenschappelijke proefneming voortzetten.’

Tegen den wand stond een eikenhouten boekenkast; deze schoof hij op zij, ligtte een losgesneden gedeelte van het behangseldoek op, en nam behoedzaam een soort van houten kistje uit een gat dat in den steen was uitgehouwen.

Hij plaatste het op de tafel, sloeg zijn armen over elkander en bleef er peinzende op staren.

Een duivelsche lach van zelfvoldoening teekende zich om de dunne lippen van den bleeken jongeling.

‘Dat zou het onverlichte menschdom, de bekrompen menigte, zonde noemen. - Het lijden van één enkelen, tot nut voor allen. - En het heet geen zonde, wanneer een overheerscher er duizenden doet sneven om zijn eerzucht te bevredigen, om zijn magt te vergrooten - en het heet geen zonde, wanneer het eene volk het andere ten prooi geeft aan de verschrikkelijkheden eener belegering of aan den ijsselijken hongerdood, en dat alleen! - om een grenslijn op hun landkaart een paar duim te verlengen.

Zonde! -

Wat is zonde of dood voor hem, die de overtuiging heeft, dat de ziel, die is het leven, met het ligchaam te niet gaat, en dat roem alleen onsterfelijkheid geven kan.’

De bleeke jongeling ligtte het bovenstel van het kistje op, en een menschenhoofd werd zigtbaar.

Het was het hoofd van den gehangene.

De wangen waren akelig bleek en ingevallen, doch de lippen van den gapenden mond waarin een doek zat gestoken, zagen eenigzins rood.

Onder aan den hals, waren allerhande fleschjes, en blazen, en draden bevestigd, die met den verderen toestel in verband stonden.

De oogen van het hoofd bewogen zich vol leven en gloed, en vreesselijk was hun uitdrukking.

Nu eens teekenden zij onverbiddelijken haat en hevige woede, dan weder diepe wanhoop en onlijdelijke smart.

De bleeke jongeling zette zich in zijn stoel aan de tafel, en nam papier, inkt, en pennen voor zich.

Toen schoof hij het hoofd naar zich toe en trok de doek uit den mond.

‘O God, hoe lang moet ik zoo nog lijden!’ kerm-

[p. 39]

de het hoofd met een trillende, zwakke stem. ‘Hoe lang moet die ondragelijke marteling nog aanhouden! - Te leven, en niet te leven!’

‘Je bent geestig van avond, ga voort,’ sprak de bleeke jongeling schamper, ‘bijna Shakespeare ‘to be, or not to be.’

‘Wreedaard,’ zeide het hoofd knarstandend, en zijn oogen blonken van haat en woede, ‘mogt ik mij slechts eenmaal wreken, en voor één uur wraakgenot wil ik nog jaren lijden, wat mij nu foltert. - O, afmattende vermoeijenis drukt steeds mijn hersenen, en nimmer verkwikt mij één oogenblik slaaps; brandende dorst verschroeit mijn tong, en nooit wordt die gelescht; uw helsche kunstmiddelen doen het bloed met kracht door mijn aderen vloeijen, maar dat bloed brandt onder de huid als gesmolten lood.’

De jongeling had de pen opgevat en schreef haastig eenige regelen op het papier.

‘Maar er is een God, er moet wel een God zijn,’ vervolgde het hoofd, en zijn stem verhief zich al meer en meer, ‘eenmaal zal er vergelding wezen: de mensch heeft een vrije wil en de keuze tusschen goed en kwaad; hier beneden is er straf noch belooning, dus....

Je redeneert vrij goed voor een ongeletterde,’ sprak het bleek jong mensch, terwijl hij de pen voorzichtig op het manuscript legde.

Het hoofd verloor zijn uitdrukking van hevige drift, die in vertwijfeling en vervolgens in diepe neerslagtigheid veranderde.

‘Ach vergeef het mij, heer, dat ik zoo tot u spreek doch gij weet hoezeer ik lijd. - Vraag mij wat gij weten wilt van mijn gewaarwordingen, verrijk uw kennis door mijn ongeluk; ik zal u alles goed, duidelijk zeggen, zoo goed als ik het maar kan, doch in den naam van God...’

‘Natuur.’

‘Bij uw liefde voor uw moeder...’

‘Natuurdrift.’

‘Ach, uit liefde voor u zelven dan, opdat geen nijpende angst, geen knagend berouw de laatste oogenblikken van uw leven vergalle, verbreek den gevloekten toestel die mij aan een ondragelijk leven gebonden houdt!’ -

‘Wel nu, zoo gij niet wilt spreken, dan om bedaard te antwoorden op de vragen die ik u doen zal, dan zullen wij zien over een dag of wat, over acht, misschien over veertien dagen.’

Het hoofd sloeg een wanhopenden blik naar omhoog en twee groote tranen welden op in zijn oogen, en vloeiden langzaam over zijn uitgeteerde wangen.

De bleeke jongeling greep met haast een klein glazen bakje en ving de tranen daarin op.

Vervolgens ging hij zitten en beschonwde ze aandachtig met het mikroskoop.

Driemaal sloeg een klok, en gelijk de schildwachten eener vesting, in den nacht, elkaâr toeroepen, zoo sloegen al de klokken van Leijden die eerste klok de drie slagen na.

Het werd reeds witachtig in het oosten, en nu en dan kraaide er een haan.

De bleeke jongeling had al dien tijd het hoofd ondervraagd, zijn oude boeken nagezien, en menige bladzijde volgeschreven.

Intusschen sloop een gedaante, die lang op het portaal tegen de deur der studeerkamer leunende, had geluisterd, omzigtig den trap af, schoof den grendel van de voordeur, en liep met haast de straat op.

Het was een grijsaard, hij prevelde al voortgaande gebeden, en keek nu en dan angstig om.

‘Mijn arbeid loopt ten einde,’ sprak de bleeke jongeling terwijl hij zijn manuscript bijeen pakte ‘nog eenige maanden, en ik toon het geleerd Europa een nieuwe ader aan in de mijn der wetenschap, die eenmaal onmetelijke schatten op moet brengen, en mijn naam zal doen plaatsen in de rij der onsterfelijken.

‘Komaan, tot morgen hebt gij rust, doch eerst moet ik u de mogelijkheid tot schreeuwen benemen - want met de ontdekking van mijn geheim, gaat mijn arbeid te niet en komt mijn ligchaam op den brand-

[p. 40]

stapel. - Open uw mond, opdat ik er den doek weder insteke.’

Het hoofd opende den mond en de bleeke jongeling stak er een punt van den doek in.

Tegelijk neep het met een kreet van vreugde en haat de tanden op elkaar, en hield er den vinger zijns vijands tusschen vastgeklemd.

Hij kromp ineen van pijn, doch dorst zich evenwel niet losrukken, want dan werd ligtelijk de toestel verbroken, waarop het hoofd bevestigd was.

‘Open de deur in den naam der wet!’ - gebood een zware stem op het portaal.

Van schrik rezen de hairen des jongelings te berge, terwijl de oogen van het hoofd vlamden van wraaklust, en zijn tanden zich nog dieper vastklemden om het been van den vinger.

Een hevige slag tegen de deur deed die in de kamer vallen.

De jongeling rukte het hoofd van den toestel. - Het viel met een' doffen bons tegen den houten vloer, sprong elastisch weder op, en rolde in een hoek, terwijl het zwarte bloed er naar alle kanten uitspatte.

De wachten en dienaren drongen elkaâr in panischen scbrik het portaal en de trappen af.

De jongeling greep zijn manuscript, vlood er mede door den gang, en verdween langs een trap aan de achterzijde van het huis.

Toen de dienaren der wet het wederom waagden de kamer in te treden, vonden zij behalve de boeken, instrumenten en flesschen, niets dan een bleek uitgeteerd menschenhoofd.

Het volk schoolde te zamen voor het huis van den student die met den booze in betrekking stond, en brak het tot den grond toe af zoodat geen steen op den anderen bleef. Na dien tijd werd er op dezelfde plaats een nieuw huis gezet, en de bouwmeester deed in den voormuur tot een herrinnering aan het gebeurde, twee steenen hoofden metselen, waarvan het eene den student, het andere zijn slagtoffer moest voorstellen.

Van den bleeken jongeling heeft men nooit iets vernomen en ieder vroom christen begreep welk vreesselijk lot hem, zonder twijfel getroffen had.

Eenige jaren daarna kwam er in Duitschland een werk uit, dat veel opgang maakte, en heden ten dage nog wel onder denzelfden titel in sommige oude bibliotheken te vinden zal zijn.

De titel was deze:

Caput sedes animi:
Disquisitio, qua probatur artem fungi posse vice corporis, dummodo caput supersit.

Sommige geleerde mannen, doorkneedde physiologen en doortrapte psychologen gaven er hoog van op, terwijl anderen het met minachting en ongeloof een plaats in hun bibliotheek geweigerd hebben.

De naam van den schrijver is tot nu toe onbekend gebleven.