De Revisor. Jaargang 9

[p. 17]

Jean Rhys
Wie weet wat er nog op zolder ligt?

Ze zat met andere zwijgende, bedaarde, bedaagde mensen in een rijtje ligstoelen naar de zee te kijken. In tegenstelling tot de lucht had de zee zijn vertrouwde grijze kleur. Maar het water was kalm, de zachtjes aanrollende golven maakten een vredig geluidje.

Het strand lag verlaten op dat ene jongetje na, dat in zijn eentje aan het spelen was, en verderop de man die met een stok gooide om zijn hond te amuseren. Keer op keer gooide hij de stok in zee, en keer op keer stoof de hond blaffend het water in, wild van enthousiasme. Een kat, aangenomen dat je een kat dat kunstje kon leren, zou er misschien al gauw genoeg van krijgen, maar honden waren waarschijnlijk aartsoptimisten, die iedere keer dachten dat het de eerste keer was. Of misschien aartsdom.

‘Ik heb de auto gehaald,’ en de man zat in de stoel naast haar.

‘Dit is toch de Atlantische Oceaan?’ zei ze.

‘Natuurlijk. Wat zou het anders kunnen zijn?’

‘Ik dacht misschien het Kanaal van Bristol.’

‘Nee, nee. Kijk maar.’ Hij haalde een kaart te voorschijn. ‘Dit hier is het Kanaal van Bristol en wij zitten hier. Dit is de Atlantische Oceaan.’

‘Wel erg grijs,’ zei ze.

Maar toen ze langs de zee reden vond ze het toch wel een aardig plaatsje. Waarom zou ze hier niet eens zo'n flatje nemen, zo'n geel of zo'n groen of zo'n roze of zo'n blauw geverfd flatje. Een vakantieflatje, zo heette dat. Hier een weekje zitten? Toen zag ze in haar verbeelding het plaatsje vol met mensen, auto's, bussen. Dat was heel wat anders.

Trouwens - ze maakte zo veel plannetjes.

Toen de weg het land inboog begon hij te zingen. Aria's uit allerlei opera's, maar niet in een taal die ze verstond. Af en toe hield hij op om uit te leggen waar het over ging. ‘Dat zingt hij de eerste keer dat hij haar ziet. Dat zingt hij als hij ligt te sterven.’

‘Ze zingen altijd als ze bezig zijn dood te gaan. En vaak zo hard,’ zei ze.

Maar hij zong alweer. Hij had een goede stem. Hoe lang was het geleden dat ze naast een man had gezeten die hard reed en zong achter het stuur?

Jaren en jaren. Of was het gisteren geweest en was alles wat er intussen gebeurd was misschien een vreemde droom?

De dag te voren - dat was ook gisteren - had ze in de keuken van haar huisje uit het raam zitten kijken naar de trieste lucht en had naar de stilte geluisterd. Nog geen boerenkar kwam voorbij. Nog geen vrachtwagen. Toen ze zachtjes hoorde kloppen dacht ze, dat moet meneer Singh zijn. De mensen uit het dorp klopten of ze van plan waren het gammele huisje in elkaar te rammeien. Ze hield zich heel stil en luisterde. Dan zal hij denken dat ik uit ben en weggaan.

Meneer Singh deed nu en dan hun dorp aan met zijn blouses, zijn sjaals en zijn ondergoed. Gewoonlijk wist hij haar te bewegen iets van zijn kakelbonte en onbruikbare waar te kopen. Het was begonnen op een dag toen ze zich nog eenzamer en landeriger voelde dan anders, en haakte naar afleiding; daarna zag ze hem vrij geregeld.

‘Het kost vijf pond, maar omdat u het bent zal ik er wat af doen. En dan geef ik u nog een gelukskraal op de koop toe. Ik ben een man van God en zal voor u bidden.’

‘Maar ik heb niets van u nodig, meneer Singh.’

‘Zegt u dat niet. Zegt u dat toch niet. Uw woorden breken mijn hart, breken mij het hart. Niet nodig te kopen, alleen maar kijken,’ zei hij goedmoedig.

Hoe krijgt hij dat allemaal in een koffer, dacht ze dan.

‘Vaarwel, ma'am, dank u, ma'am, God zegene u, ma'am.’ Hij zei altijd ma'am, of zelfs ‘mam’.

Ze bedacht dat de deur niet op slot was. Zo meteen komt hij nog binnen om naar me te zoeken, dacht ze. Ze besloot in de gang te gaan staan, door het ruitje in de voordeur haar hoofd tegen hem te schudden en de sleutel om te draaien.

Maar in plaats van de witte tulband en de zwarte baard die ze verwachtte, stond een onbekende jongeman in het grijs geduldig op de stoep te wachten.

‘Ik ben Jan,’ zei hij met een glimlach. ‘Ik heb u geschreven, weet u nog wel? We hebben elkaar vorig jaar in Londen ontmoet en toen heeft u mij uw adres gegeven en toen zei u dat ik langs mocht komen als ik weer in Engeland was. Heeft u mijn brief niet ontvangen?’

[p. 18]

Toen herinnerde ze zich die brief uit Holland. In het Engels geschreven, drie vellen vol. Ze had zich over het moeilijke handschrift gebogen, over de passages uit gedichten waar ze niet vertrouwd mee was. Er stond in dat hij binnenkort in Londen moest zijn en of hij dinsdag de - de mei langs mocht komen. Ze had geantwoord dat ze hem met genoegen zou ontvangen en had eraan toegevoegd: ‘Maar in het voorjaar is het hier een en al regen.’

Dinsdag - maar vandaag was het maandag.

‘Natuurlijk, natuurlijk,’ zei ze, pogend een gastvrije indruk te maken. ‘Kom binnen, kom binnen. Je bent net op tijd voor een borrel.’

Maar die borrel sloeg hij af. Het was schemerig in de zitkamer op dit uur van de dag en hij zat met zijn rug naar het beetje licht dat nog naar binnenviel; hij praatte vlot en gemakkelijk over zijn hotel in Exeter, over de moeite die het hem gekost had haar huis te vinden. Hij was in stadse kleren. Hij verontschuldigde zich voor zijn Engels, hoewel hij accentloos sprak. Alleen heel nu en dan weifelde hij even.

‘Bent u morgen vrij? We zouden samen een dagje naar zee kunnen gaan. Zou u daar zin in hebben?’

‘Jazeker zou ik dat. Ik heb de zee in geen tijden gezien.’

De volgende dag meldde hij zich gekleed in tweed en met een grote bos bloemen in de hand.

‘Wat een prachtige anjers’ - had ze eigenlijk wel een vaas die groot genoeg was voor zo'n bos?

Pas toen ze naast hem in de auto zat merkte ze dat hij ouder was dan ze gisteren gedacht had en veel aantrekkelijker.

‘U schreef dat het hier een en al regen was en kijk nu eens wat een prachtige dag.’

‘Ja, kostelijk hè?’

Ja, wat een heerlijke dag. De hemel fletsblauw, de wolken luchtig wit en onschuldig. Ondankbaar nu aan de ijskoude windvlagen te denken, de eeuwige motregen. Vandaag was de wind een zachte koestering, warm bijna. ‘De wind die uit het zuiden blaast.’ Overal waar je keek vruchtbomen onder een dek van bloesem. ‘Kersen of pruimen, geloof ik.’

‘Ik heb er geen verstand van, ik ben geen buitenmens. Ik ben een stadsmens.’

‘Ja, dat is je aan te zien,’ zei ze.

Het verbaasde haar dat ze zich zo geborgen, zo blij voelde. Ze voelde zich zo zelden geborgen of blij, en als deze man dat gevoel bij haar wekte, een man met wie ze één keer een borrel had gedronken, om hem daarna waarschijnlijk nooit terug te zien, waarom dan dat gevoel uit elkaar te rafelen?

Maar zijn gezicht kwam haar zo bekend voor. Toen herinnerde ze zich dat boek over Modigliani met die foto op de omslag. Daar leek hij precies op.

Toen vroeg hij: ‘Wordt u niet moe?’

‘Nou, ik zal blij zijn als ik weer thuis ben en aan de borrel kan.’

‘Ja. Vindt u het erg om via Exeter te gaan, om in mijn hotel een flesje wijn te halen die u zal bevallen?’

Hij kwam het hotel uit met twee flessen rosé. Langs een verlaten weg reden ze snel naar huis, vrijwel zonder te praten. ‘Ik haal de glazen. IJs? Of moeten ze nog even in de ijskast?’

‘Ze zijn nog goed koud,’ zei hij. ‘Voel maar.’

Ze zat met haar gezicht naar het licht, terwijl hij de fles ontkurkte, twee sigaretten aanstak en haar er een gaf. Toen pakte hij het boek met Nederlandse gedichten dat op tafel lag. ‘Leest u Nederlands?’

‘Nee, de Engelse vertaling staat er naast. Ik lees en spreek geen Nederlands.’

‘Maar u kent Amsterdam?’

‘Oppervlakkig. Niet goed. Ik ken Den Haag beter. Ik herinner me de grachten natuurlijk, en de mooie oude huizen. Maar het is alweer zo lang geleden. Ik ben benieuwd of die huizen er nog staan.’

‘Ja, de meeste wel. In een van die huizen woont mijn oom met zijn zuster.’

‘O ja?’

‘Ja, en elke avond vragen ze vrienden om te komen kaarten, en dan spelen ze tot diep in de nacht. Of je ze nu om twee uur of om drie uur belt, ze zijn nog bezig.’

Ze keek met plezier naar zijn gezicht toen hij het over die mensen had. Ietwat ironisch, maar blij en vertederd. Aardig, zo'n man die op die manier aan zijn oom dacht.

‘Gaat het om het geld of om het spel?’

‘O, om het spel, om het spel. Weet u,’ zei hij, ‘ik bewonder mijn oom. Mijn moeder stierf toen ik nog heel klein was en toen heeft hij mij eigenlijk grootgebracht. Dat was in ons Indië. Mijn vader is schilder. Ik heb een paar van zijn werken die ik erg mooi vind en hem kan ik ook waarderen. Maar hij is te zacht. Dat is niet goed.’

‘Nee, dat zal wel niet.’

‘Mijn oom is anders.’ Hij haalde een mapje uit zijn binnenzak en reikte haar een kiekje aan. ‘Dat is mijn oom.’

Volgens haar had die oom iets sluws.

‘Ja, ik begrijp wat je bedoelt.’

‘En dit is mijn vader.’

‘Je lijkt op hem.’

‘Ja, dat weet ik. En ik ben erg op hem gesteld. Hij is me dierbaar maar hij is niet - hoe zeg je dat - niet krachtig genoeg.’

‘Ja, maar als iedereen krachtig was, dan hadden we nou een chaos. Vind je niet dat het zo al welletjes is?’

Zorgvuldig borg hij de kiekjes weer weg.

‘Het spijt me dat ik morgen weer terug moet naar Londen.’

‘Mij ook,’ zei ze.

Toen zei hij achteroverleunend ineens. ‘Zegt u eens eerlijk, wat trekt u het meest in mij?’

Ze wist niet hoe ze het had, maar antwoordde prompt: ‘Je wenkbrauwen.’

‘Mijn wenkbrauwen?’ zei hij. ‘Mijn wenkbrauwen?’

Hij keek zo verbaasd dat ze toelichtte: ‘Zie je, in een gezicht als het jouwe verwacht je - of verwacht ik - gladde wenkbrauwen. Zwarte, net of ze erop geschilderd zijn. Maar die van jou

[p. 19]

zijn ruig en in de zon zijn ze tinten lichter dan de rest van je haar. Dat verwacht je niet, en dát trekt me.’

‘Dat hebben ze me nog nooit gezegd.’

Een paar tellen keken ze elkaar strak aan, en toen schoten beiden in de lach.

‘O, ik moet een foto van u hebben terwijl u zo lacht. Ik ga even mijn toestel halen, dat ligt in de auto.’

‘Nee, je mag geen foto van me maken, daar heb ik het land aan. Ik heb er nooit veel mee op gehad, maar tegenwoordig is het een ziekelijke afkeer bij me. Toe, alsjeblieft niet.’

‘Natuurlijk niet, als u er zo op tegen bent. Maar ik zou toch wel graag een paar kiekjes van uw huis maken, als u het goedvindt.’

‘Je mag alles fotograferen wat los en vast zit, behalve mij.’

Bij de deur draaide hij zich om. ‘We hebben elkaar toch herkend, waar of niet?’

Ze antwoordde niet. Ze dacht: Ja, ik herkende jou vrijwel meteen. Maar ik had nooit verwacht dat jij mij zou herkennen.

Ze zat zo vaak in die stoel te kijken naar het eindeloze gemiezer, te luisteren naar de wind. Nachtenlang floot en gierde en kreunde hij om het huis, rammelde aan deuren en ramen tot ze om te kunnen slapen uit haar bed moest komen om ze met kranten klem te zetten. Dagenlang kregen de bomen ervan langs. Wat was ze die verraderlijke bullebak van een wind gaan haten. Zelfs al regende het niet, dan nog was de zon niet meer dan een flets schijnsel.

Maar vandaag was de zon echt de zon, en het licht was goud. Het gras was geel, niet groen. Geen wonder dat ze het gevoel had of ze verplaatst was naar een andere tijd, een andere plek, een ander land. Ze zag hem over het grasveld lopen voor het raam van de zitkamer en dacht: Wat valt daar in hemelsnaam te fotograferen? De koeien aan de andere kant van de heg?

‘Het gras is helaas niet veel zaaks en zit vol kuilen. Ik kan niet veel aan de tuin doen.’

‘Op een dag als vandaag is het hier mooi, maar met nat donker weer misschien wel wat triest. Maar och, u heeft natuurlijk vrienden bij de vleet.’

‘Nou, dat valt tegen. Niet hier op het dorp tenminste. Devonshire is groot moet je weten.’

‘Dus u bent op uzelf aangewezen. Dat is niet zoals het hoort.’

‘O nee hoor, mij is het best. Ik krijg vaak bezoek van een heel aardige vrouw en ik heb telefoon. Trouwens, ik ben graag alleen. Niet altijd natuurlijk, maar een mens kan niet alles hebben.’

‘En 's winters? Zit u hier dan ook alleen?’

‘O, ik probeer de barre maanden ergens anders onderdak te vinden en dan... och, het is allemaal een beetje een gok.’

‘Ik heb zitten denken, ik ken een dorpje in Italië dat echt iets voor u zou zijn. Het is er stil en mooi.’

‘Precies wat ik zoek dus.’

‘Zou u er eventueel voor voelen daar naar toe te gaan?’

‘Waarom niet?’ Er voor voelen kon altijd.

Met een bezorgd gezicht zei hij: ‘Ik zou er zelf niet de hele tijd kunnen zijn. Ik zou zo vaak komen als ik kon. Maar ja, ik heb mijn werk. En ik heb mijn vrouw.’

‘Natuurlijk.’

‘Het botert niet zo best tussen mijn vrouw en mij.’

‘Och jee, wat jammer.’

‘Ja. We hebben afgesproken bij elkaar te blijven tot de kinderen wat groter zijn. Maar we gaan nu al onze eigen gang.’

Ze meende dat al eens eerder gehoord te hebben, lang geleden, toen alles anders was. ‘Dat lijkt me een heel goede regeling - niemand komt te kort...’ zei ze. ‘En misschien...’

‘U kent mijn vrouw niet.’

‘Nee.’

‘Om een voorbeeld te noemen.’ Hij was zich aan het opwinden. ‘Een paar maanden geleden was ik in New York. Ik bracht een jurk voor haar mee, een erg aardige jurk. Ik dacht haar een pleziertje te doen maar hij hangt in haar kast. Ze heeft hem nog nooit aangehad.’

‘Misschien is het haar maat niet,’ zei ze.

‘Natuurlijk is het haar maat. Natuurlijk wel. Op dat punt maak ik geen vergissingen. Zij weigert hem te dragen omdat ik hem gekocht heb en zo is ze met alles. Zij verlangt even hard naar die scheiding als ik, maar met die afspraak over de kinderen...’

‘Ik zei het maar voor de grap.’

‘Maar voor mij is het helemaal geen grap. Ik bedoel het serieus.’

‘Ja, en ik zou het zalig vinden, maar er kan niets van komen, ik kan niet.’

‘Waarom niet?’

Hij begreep natuurlijk best waarom niet, hij had toch ogen in zijn hoofd. En als hij het niet begreep was zij de laatste die het hem haarfijn uit ging leggen. Daar zou ze dagen, weken van in de put raken. Zo weinig mensen hadden door hoe krampachtig ze het rechte pad bewandelde, of wat er zou gebeuren als ze uitgleed. De afgrond, de wanhoop. Noem maar op.

Ze antwoordde met het eerste het beste excuus dat in haar hoofd opkwam. ‘Zo'n gedoe. Mijn paspoort. Trouwens, ik heb een hekel aan pakken.’

‘Dan kom ik u halen. Oktober bijvoorbeeld. Ik kan erg goed pakken. Helemaal geen problemen, dat zal u zien.’

‘Je weet niet hoe zalig ik het zou vinden, maar het gaat nu eenmaal niet.’

Daarop zweeg hij een poosje; toen: ‘Denk er nog maar eens over na. Mocht u nog van gedachten veranderen, dan schrijft u mij? U heeft mijn adres.’

‘Ik zal er waarschijnlijk eindeloos over nadenken, maar ik zal me niet bedenken.’

‘Zoiets kan niemand ooit met zekerheid zeggen,’ zei hij en begon toen over iets anders. Maar toen hij vroeg of ze met hem uit eten ging, moest ze zich verontschuldigen want ze was eensklaps erg moe, amper nog in staat zich te verroeren, te moe om nog veel te zeggen.

[p. 20]

‘Dank u voor de ontvangst en voor vandaag,’ zei hij bij de deur, opnieuw met een buiging en een handkus. ‘Ik blijf hopen van u te horen. Praat maar gezellig met de koetjes van hiernaast.’

‘Je kunt nooit weten,’ zei ze.

Voor hij in de auto stapte wuifde hij en riep: ‘U ziet me terug.’

‘Ja ja, dat zou geweldig zijn. Doe je best maar.’

Ze liep terug naar de keuken en sloot haar ogen. Waarom niet? Waarom niet? Waarom niet gewoon hier wegwandelen, waar alles staat en valt met het weer, dit povere huisje, bedoeld voor armelui. Vier kamertjes plus een zolder, dat is alles. Net mijn leven. Ze bracht haar hand naar haar hoofd en lachte. ‘En wie weet wat daar op zolder nog ligt. Ik weet het in elk geval niet. Ik zou nooit durven kijken.’

Een klein huisje, beklemmend. Ze ging naar de voordeur en zette hem op de wig. Waarom niet? Waarom niet? Op één punt was ze nu beter af, was ze dat dan vergeten? Ze kon precies doen en laten wat ze wou. Ze kon stommiteiten uithalen, duizend keer erger dan een vakantie in Italië - want verder had het niets om het lijf - en niemand hoefde het te weten, niemand zou het kunnen schelen. Of liever, ze kon het met gemak zo regelen dat niemand het te weten kwam. En niemand zou het iets kunnen schelen, dat stond vast.

Een stem zei: ‘Ik hoop dat ik niet stoor. Ik zag u deur openstaan. Ik heb speciaal iets voor u meegebracht.’

Haastig wreef ze zich in de ogen. ‘U stoort me helemaal niet. Ik sliep bijna.’

Ze was dolblij met de komst van meneer Singh. Als het stormt is iedere haven welkom. ‘Wat kunt u me vandaag laten zien? Maar wel graag in de kamer.’

‘Dit had ik voor u gedacht. Mooie stof. Mooi. Voelt u maar.’

‘Ja. Maar wat heeft u daar? dat oranje geval?’

‘Dat is een...’ Hij hield het in de hoogte. Een kort nylon nachthemd. Lijkt een goed model. Zonder kant.

‘Leuk,’ zei ze.

Met een ietwat verbaasd gezicht drapeerde hij het handig onder haar kin. ‘Die kleur kan u best hebben,’ zei hij. ‘Ik heb hem ook in het zwart.’

Hij noemde de prijs voor beide nachtponnen en ze betaalde. Hij deed geen moeite haar nog iets anders te verkopen en sloot zijn koffer.

Ze liet hem uit. De wind stak op, het was een stuk kouder. Morgen geen mooi weer, dacht ze.

‘Vaarwel, mam, en dank u wel, mam, ik zal voor u bidden.’

‘Ja, doe dat maar,’ zei ze en ze draaide de deur op slot.

vertaling W.A. Dorsman-Vos

Oorspronkelijke titel: Who Knows What's Up in the Attic? Verschenen bij A.W. Bruna & Zoon, Utrecht/Aartselaar in de bundel Mens, slaap je roes uit, verhalen van Jean Rhys, vertaald door W.A. Dorsman-Vos.