De Revisor. Jaargang 7

[p. 75]

Willem Gorter:

Willem Gorter is beeldend kunstenaar, docent kunstonderwijs en B.K.R. commissie lid.

Voor een beeldend kunstenaar is het schrijven over kunst een hachelijke zaak, want schrijven is een vak, ja soms ook een kunst. Lucassen probeert het, maar heeft een dagboekje uit 1973 nodig om zijn ongenoegen kracht bij te zetten en vindt het nodig om naar een collega uit te halen (‘een in ongewassen roze en witte lappen gehulde hippe juffrouw...’). Waar heb ik dat ‘ongewassen’ toch ook al eerder gehoord?

Met een Komrij-achtig onbegrip schetst hij uit de losse hand een kunstberg die uit rommel en bedrog bestaat en gesubsidieerde kunst is middelmaat per definitie. De heilige kunsttempel, het museum, zou verboden moeten worden voor ‘alternatieve jonge gezinnetjes met hun jengelende ettertjes’-etc. Kortom veel ellende, leed en bedrog in de wereld van de kunsten - het lijkt de profane wereld wel.

Het lijvige artikel van J. Pen, die daarin royaal strooit met alle mogelijkheden van subsidiëring, laat aardiger gezichtspunten zien. Vooral de zinsnede ‘dat sommige typische culturele bezigheden alleen tot bloei kunnen komen door trage liefdevolle leerprocessen’ is van een inzicht, waarvan gehoopt mag worden, dat huidige en toekomstige bestuurders die te maken hebben of krijgen met subsidiëring van kunst, dat bezitten.

Het is niet en nooit een kwestie van kunst en vliegwerk. De z.g. vrije markt voor kunst (galeries e.d.) is voor een kleine groep beeldende kunstenaars een mogelijkheid om zich te manifesteren en even het idee te krijgen ‘op weg’ te zijn.

Maar zoals Pen terecht constateert: ‘wie niet in de smaak valt, valt uit de boot. Nu is de smaak van het publiek een slechte kameraad van de kunstenaar - zie de z.g. publieksprijzen bij sommige tentoonstellingen (tel ook het aantal reprodukties van Van Gogh in Nederland). Het zeegezicht met schuimkoppen scoort hier nog steeds hoog.

Een kunstenaar die goed verkoopt is niet automatisch een goede kunstenaar. Volgens een (aardig verkopende) kunsthandelaar, die ik niet bij name zal noemen, is een goede kunstenaar een dode kunstenaar.

Kliban

De stellingen

Stelling 1 (kunst en wetenschap)

Overeenkomst: beide houden zich bezig met onderzoek dat als basis kan dienen voor een nieuw onderzoek; in zoverre is er geen wezenlijk verschil. Het verschil zit in de geaardheid van degene die onderzoekt.

Stelling 2 (de financiering van de kunst)

Subsidie zou zelden de kwaliteit van kunst kunnen verbeteren, een botte stelling met als filosofie die van het afgesneden oor. Het aanbod van kunst en de kwaliteit ervan vertonen in vele gevallen een bepaalde samenhang. Ongericht subsidie geven zou inderdaad geld over de balk smijten zijn. Maar het creëren van mogelijkheden levert resultaat op. Schriftelijke garantie kan hiervoor net zo min gegeven worden als in het geval van een medische faculteit die top-chirurgen zou moeten afleveren.

Stelling 3 (kunst en emancipatie)

Omdat voor kunst geldt dat één en één misschien twee is, zijn er nogal wat mensen weggehouden van de kunst aangezien onze schoolmeesters met ‘misschien’ niet zo goed kunnen omgaan. Een sociale cultuurpolitiek zal daar niets aan kunnen veranderen, daar is een mentaliteitsverandering voor nodig.

Wanneer kunst in staat blijkt te zijn mensen te verontrusten (in ieder geval regeringen te verontrusten) en daarom aan banden gelegd dient te worden in bepaalde landen, dan is er iets met kunst aan de hand, iets anders dan met andere (onderwijsbare) vakken.

Kultuurpolitiek is niet alleen het scheppen van voorwaarden voor een leefbaar bestaan voor kunstenaars, maar vooral ook het promoten van kunst, het weten dat kunst niet slechts ter versiering van het grauwe bestaan dient, het integreren van kunst en onderwijs, het ter discussie stellen van waarden. En dat alles gaat niet zonder pijn of moeite. Het produceren van kunst is voor de kunstenaar soms een kwestie van leven of dood, een strijd die vaak zonder publiek wordt gestreden.

Terugkerend naar de stelling: een breder basis dan alleen die van de kunst, ja, maar... vol gas de verschillende wegen van het maatschappelijke klaverblad berijden.

Stelling 4 (spreiding van de kunst)

Zelfontplooiing en kunst zijn verschillende zaken. Bezigheidstherapie met creatieve slagroom kan leuk zijn. Maar kunst is geen oplossing voor werkeloosheid of economische malaise. Gratis af te halen jenever en voetbalschoenen zijn betere fopmiddelen.

Dit is typisch een stelling die uitgaat van de 1 + 1 = 2 gedachte en derhalve in dit verband niet te hanteren (zie opmerking bij stelling 3). Een overheid die meer geld gaat steken in culturele voorzieningen zal ik altijd prijzen, maar iemand die werkeloos geworden is na jarenlange gewenning

[p. 77]

aan het arbeidsproces zal de welzijnswerker die met een schetsboek en kleurpotloden aan de deur komt van de trap af gooien en terecht.

De B.K.R.

Wat betreft het subsidiëren van kunst zijn er zo op het oog tamelijk veel mogelijkheden. Wanneer ik mij beperk tot mijn vakgebied, de beeldende kunst, verwijs ik gemakshalve naar de opsomming in de bijdrage van de heer Pen. Ik zeg bewust ‘op het oog’ want de grenzen zijn nauwkeurig bepaald door de hoogte van de bedragen die beschikbaar gesteld worden. Zo lezen wij bijvoorbeeld elk jaar welke kunstenaars een stipendium of een reisbeurs ontvangen hebben; onnodig te zeggen dat het lezen van de namen van de door de ANWB alarmcentrale opgeroepen personen meer tijd vergt. Voor de meeste beeldende kunstenaars dus een loterij met uitsluitend nieten. Dan blijft over de beeldende kunstenaars regeling (b.k.r.), uniek in de wereld, een trots voor de welvaartsstaat. Kritiek daarop is makkelijk, om er gebruik van te mogen maken minder makkelijk: een aanvraag indienen bij de sociale dienst van de gemeente, gesprek met een ambtenaar die het sociaal rapport moet maken, een ateliercommissie ontvangen die een atelierrapport maakt, werk inzenden voor de b.k.r. - commissie (een commissie die bestaat uit beeldende kunstenaars die organisaties van kunstenaars vertegenwoordigen, door de gemeente aangewezen deskundigen, een vertegenwoordiger van het rijk, de z.g. rijksgecommiteerde, en een ambtenaar van sociale zaken van de gemeente) die beslist over toelating of afwijzing.

Voor afwijzing zijn verschillende motieven mogelijk: artistiek onder de maat of vaktechnisch niet in orde. Tegen afwijzing is beroep mogelijk bij de centrale commissie, hetgeen de procedure weer met maanden verlengt. Wordt een kunstenaar aanvaard, dan wordt iedere inzending weer door die commissie beoordeeld. Misbruik wordt gestraft al denken veel mensen daar anders over.

Ongetwijfeld zijn er onder beeldende kunstenaars, net als onder iedere andere beroepsgroep, mensen die het niet zo nauw nemen met de regels van het spel. Maar wanneer ingezonden werk niet wordt aangekocht betekent het voor de kunstenaar dat er geen voorziening wordt getroffen en dat hij/zij bij gebrek aan geld aangewezen is op de bijstandswet hetgeen een ernstige situatie kan veroorzaken m.b.t. zijn financiële verplichtingen: bedrijfsonkosten lopen door (afgezien van de emotionele schade die er dan ontstaat).

De mythe van de volle zolders en de publikaties over containers met kunst zijn voor het publiek misleidend en dienen alleen de aanhangers van het profijtbeginsel.

Het is bekend dat kunstwerken, verworven via de b.k.r., uitgeleend kunnen worden; minder bekend is dat er wachtlijsten zijn waarop gegadigden soms jaren staan, voordat zij ‘hun kunst’ kunnen komen uitzoeken. Oorzaak: gebrek aan personeel, de onwil om arbeidsplaatsen beschikbaar te stellen, gehakketak tussen twee ministeries die samen de regeling moeten uitvoeren: Sociale Zaken en CRM. De kunstenaar krijgt keurig uitbetaald, maar de kunst wordt onzichtbaar gemaakt. Het onzichtbaar maken van kunst nu is een ernstige zaak die volgens mij soms net zo erg is als het vernietigen of beschadigen van kunstwerken en dus strafbaar zou moeten zijn (auteurswet).

Een eerste taak van de overheid zou moeten zijn om de kunst die door haar wordt verworven, te beheren op een wijze die de kunst waardig is. Recente akties van beeldende kunstenaars, zoals de bezetting van het B.K.B.-gebouw in Amsterdam en een daaruit voortkomende tentoonstelling van beschadigde kunstwerken (door slecht beheer) zijn signalen waarop duidelijker gereageerd moet worden.

Maar alleen netjes bewaren is slechts goed als het in dienst staat van een aktief beleid dat erop gericht is de kunst te laten funktioneren. Hiervoor zal geld op tafel moeten komen. Het geld dat nu overhaast in de artotheekplannen gepompt wordt is feitelijk onttrokken aan de aankoopsubsidieregeling die plotseling werd opgeheven. Dit van de hak op de tak springen lijkt meer op de handelwijze van een verwend kind dan op een overwogen manier van geld aan kunst uitgeven. Het schadelijke effekt op het koopgedrag van de partikulier, die voorheen een duwtje van de overheid kreeg, is hiermee al dusdanig gefrustreerd dat veel galeries hun deuren moeten sluiten.

Tenslotte is de kunst via de artotheek nu in de aanbieding gegooid voor f 15,- per jaar!