De Revisor. Jaargang 7

[p. 54]

Willem de Ruiter
Mijn waarde

Ik wil nu eindelijk wel eens weten wat ik waard ben. Maar hoe mijn waarde te bepalen? Waarde is immers geen gewicht. Om mijn gewicht te weten te komen hoef ik maar op een weegschaal te stappen en na enkele seconden blijft de wijzer in de buurt van de 70 staan. Er is echter geen apparaat in de handel dat mijn waarde kan meten. Wat bedoelen we precies met waarde? Het is niet gemakkelijk om daar achter te komen. Ik schaak bijvoorbeeld slechter dan Fischer, maar beter dan mijn broer. Ik fiets minder hard dan Joop Zoetemelk, maar harder dan mijn vriend. Ik ben minder sadistisch dan De Sade, maar sadistischer dan mijn vrouw. In deze voorbeelden komen vaardigheden, kwaliteiten of eigenschappen voor, die verschillend beoordeeld moeten worden: kunnen fietsen is een goede eigenschap (+), sadisme is een slechte eigenschap (-). Voorts is het duidelijk dat de eenheid van een speciale kwaliteit, waarmee mijn waarde op dat terrein gemeten moet worden, afhankelijk is van de prestaties van de grootste meester op dat gebied. Op dit moment is mijn fietswaarde ongeveer 0.6 maal die van Joop Zoetemelk. Wanneer er iemand opstaat die nog harder fietst dan Joop Zoetemelk, dan zakt mijn fietswaarde. Alles is relatief.

Men hoort wel eens de mening verkondigen dat mensen die hun hele leven hebben opgeofferd voor één doel, respektievelijk hebben gewijd aan één taak, juist vanwege hun eenzijdigheid niets waard zijn. Zo merkt de vrouw van Thomas Mann over Albert Einstein op: ‘Hij was heel sympathiek en niet bijzonder stimulerend. Einstein had eigenlijk iets kinderlijke..., hij had ook iets naïefs, een lieve man; en hij was immers toch een zeer eenzijdig genie, hè? Werkelijk een enorm speciaal talent en in het gewone leven niet zo'n indrukwekkende man.’ Weinig waarderende woorden. Einstein wordt opgehangen aan zijn eenzijdigheid. Nu viel het nogal mee met de eenzijdigheid van Einstein. Behalve groot fysikus was hij man, jood, Duitser, banneling, echtgenoot, zeiler, vioolspeler, verdediger van de vrede, direkteur van een fysisch instituut, liefhebber van Hume, verguizer van Kant, etc., etc.

Hiermee komen we aan het tweede aspekt van het begrip waarde: ieder mens bezit vele verschillende kwaliteiten, die in meer of mindere mate zijn ontwikkeld. Zelfs de meest eenzijdige mensen bezitten naast de aanleg die ze het sterkst hebben ontplooid nog talloze andere talenten. De waarde van een mens wordt dus bepaald door het aantal kwaliteiten dat hij bezit en het niveau dat hij op elk van deze gebieden heeft bereikt. Bijgevolg is de waarde van een baby nihil, want die kan nog niets en de waarde van een bejaarde is ook noppes, want die kan niets meer. We bereiken vermoedelijk onze top tussen de 25 en de 35. Ik ben nu 30, vandaar dat het waardeprobleem mij dagelijks bezig houdt. Nu is het nog steeds niet gemakkelijk de waarde van een mens te berekenen. Op grond van een analogie kwam ik wat dichter bij de oplossing. Boltzmann stelde de toestand van een gas voor door een punt in de faseruimte. Veronderstel dat een gas uit n molekulen bestaat. Elk molekuul bevindt zich op een bepaald tijdstip op één bepaalde plaats (vastgelegd door 3 ruimtelijke koördinaten) en bezit één bepaalde snelheid (vastgelegd door 3 snelheidskoördinaten). Door het aangeven van een punt in een 6n-dimensionale ruimte weten we alle plaatsen en snelheden van de molekulen. In de loop van de tijd verplaatst het punt zich door de fase-ruimte. Wittgenstein nam dit idee van Boltzmann over en paste het toe op de taal. Volgens hem was een volzin een punt in de logische ruimte. Helaas is een precieze uitwerking van deze gedachte achterwege gebleven. Wat waren bijvoorbeeld de koördinaten van de logische ruimte?

Mijn theorie is nu dat een mens niets anders is dan een punt in de waarden-ruimte. Eenvoudiger kan het niet. Het is vreemd dat nog nooit iemand op dit idee is gekomen. Met deze theorie kunnen een groot aantal problemen worden opgelost, zoals de vragen: Is een eenzijdig mens eigenlijk niets waard? Zijn alle mensen gelijk? Is abortus of euthanasie toegestaan? Wie is een goed en wie is een slecht mens? Bovendien kunnen een aantal gangbare opvattingen worden gepreciseerd: Hitler, Mussolini en Stalin waren schurken, maar wat is hun (ongetwijfeld negatieve) waarde en hoe liggen de onderlinge verhoudingen? Jezus, Boeddha en Mohammed waren heiligen. Hoe verhouden zij zich tot de andere grote denkers? Over al deze onder-

[p. 55]

werpen kan in het vervolg, wanneer mijn theorie wordt gehanteerd, nauwkeuriger worden gesproken.

We dienen nu eerst een inventaris te maken van de mogelijke koördinaten. Helaas is het probleem wat ingewikkelder dan in het geval van een gas. Daar hadden we slechts met plaatsen en snelheden te maken. Maar een mens kan zoveel zijn: heilige, schurk, schilder, schrijver, komponist, danser, timmerman, metselaar, bokser,.... De lijst is onafzienbaar lang. Om enige ordening aan te brengen in de chaos onderscheiden we bij de mensen de volgende hoofdkoördinaten: muzikale, morele, wetenschappelijke, literaire, psychologische, sociale, sportieve, morbide, misdadige,.... Elk van deze hoofdkoördinaten wordt gesplitst in koördinaten. Zo treffen we onder de muzikale hoofdkoördinaat aan: komponisten, dirigenten, zangers, bespelers van instrumenten, popmusici en luisteraars... Onder de wetenschappelijke: filosofen, wiskundigen, fysici, scheikundigen, ekonomen, planologen, ekologen, sociologen,.... Onder de literaire: romanschrijvers, dichters, essayisten, kritici en lezers... Wat betreft de psychologische kwaliteiten is het dienstig de plaats van de mens te bepalen ten opzichte van de volgende antinomieën: passief - actief, introvert - extravert, haatdragend - liefdevol, emotioneel - rationeel,..... Onder de misdadige hoofdkoördinaat vinden we: dieven, moordenaars, zwendelaars, charlatans, gokkers, kwakzalvers, bedriegers,....

We komen zo al snel tot vele honderden koördinaten en de zaak begint met recht gekompliceerd te worden.

De norm van elke koördinaat, dat wil zeggen het punt waar we het getal één plaatsen, wordt bepaald door degene die op dat terrein het hoogste heeft bereikt. Ik zal hier volstaan met enkele voorbeelden: Dostojevski (schrijver), Mozart (komponist), Wittgenstein (filosoof), Einstein (fysikus), Jezus (ethicus), Hitler (schurk), Fischer (schaker), Cruyff (voetballer), Bardot (vrouw), Van Gool (architekt),... Een nadeel van deze methode is dat de normering relatief is: zodra er een schurk opstaat die groter is dan Hitler verschuift het hele systeem. Dit zou te vermijden zijn door God, die immers alle kwaliteiten tot in de hoogste perfektie beheerst, voor de normering te gebruiken. Daar staat tegenover dat onze kennis van God beperkt is en dat Hij niet in staat moet worden geacht Kwaad te verrichten. Wij geven dus de voorkeur aan een relatieve normering. De formule die de waarde van de mens tot uitdrukking brengt zal nu geen verrassing meer inhouden:

Een paar opmerkingen zijn nog van belang. Natuurlijk wegen alle kwaliteiten niet even zwaar. Zo worden intellektuele kwaliteiten hoger aangeslagen dan lichamelijke. Ook onder de intellektuele kwaliteiten wordt een rangorde vastgesteld, die met de wiskunde - de koningin van de wetenschap - begint en via de ekonomie bij de sociologie eindigt. Dit verschil in waardering van de diverse koördinaten wordt in de faktoren f_i tot uitdrukking gebracht. a_i geeft de waarde aan die het individu op de i-de koördinaat bereikt. Het is duidelijk dat misdadige eigenschappen met grote negatieve faktoren worden vermenigvuldigd. Rest mij nog op te merken dat mijn formule overgaat in de welbekende stelling van Pythagoras, wanneer we twee ruimtelijke koördinaten beschouwen en f₁ en f₂ gelijk aan één stellen. Dit lijkt mij een goed teken.

Nu zult u zeggen dat het langzamerhand erg moeilijk is geworden om de waarde van een mens te berekenen. Dat valt in de praktijk gelukkig nogal mee, omdat men slechts op een beperkt aantal gebieden iets presteert. Er staan dus vele nullen in de som.

Enkele resultaten van mijn berekeningen wil ik u niet onthouden. Volgens mijn theorie zijn abortus en euthanasie volstrekt legitiem, omdat baby's en bejaarden geen waarde hebben. Vervolgens is gebleken dat W(Albert Einstein) veel groter is dan W(Katia Mann). Wanneer we hier aan toevoegen dat een mens met een geringere waarde geen uitspraken mag doen over een mens met een grotere waarde, dan kunnen we het citaat van Katia Mann met een gerust hart terzijde schuiven. Bovendien blijkt uit het bovenstaande dat niet alle mensen gelijk zijn. Een kwestie waar al eeuwen over wordt gestreden is hiermee definitief beslist. Tenslotte kan iedereen met behulp van mijn theorie voor al zijn buren, collega's, kennissen en vrienden uitrekenen of zij goed of slecht zijn: is de som negatief dan hebben we te maken met een slecht mens, bij een positieve som met een goed mens. Eindelijk kan aan de bijbelse woorden Mene, mene, tekel, ufarsin een precieze betekenis worden gegeven en kunnen we onze medemens op de weegschaal zetten om te zien of hij al dan niet te licht is!

Nu het probleem waarvoor dit hele onderzoek is opgezet: mijn waarde! De berekening was in dit geval betrekkelijk simpel omdat ik zeer veel dingen niet kan: ik kan geen piano of gitaar spelen, ik kan niet dansen of komponeren, ik kan niet schilderen of dichten, ik kan niet boksen of surfen. Ik kan wel een beetje schaken, dammen, voetballen, hardlopen en fietsen, maar deze voortreffelijke kwaliteiten worden slechts laag aangeslagen. Ook weet ik wat van wiskunde, filosofie en natuurkunde, wat iets meer gewicht in de schaal legt. Ik heb daarentegen wel eens gestolen, bedrogen, gelogen, gegokt en overspel gepleegd. Waardoor de wijzer van de waarden-schaal terugslaat en trillend bij de 0 blijft staan.

Waarde lezer, ik ben een nul en daarom niet gerechtigd wie dan ook te beoordelen.