De Revisor. Jaargang 7

[p. 18]

Italo Calvino
Ten langen leste kwam de kraai

Italo Calvino werd geboren 15 oktober 1923 in Santiago de Las Vegas, een dorp in de buurt van Havana, Cuba. Zijn ouders waren Italiaans, de vader een agronoom, de moeder een biologe. Het enige wat Calvino heeft overgehouden aan zijn Cubaans verblijf, dat maar twee jaar duurde, is, zegt hij zelf, de voornaam Italo, die zijn moeder hem gaf om de herinnering aan het vaderland levend te houden, en waaruit tevens de areligieuze gezindheid van zijn ouders blijkt. Tot hij zich in 1943, samen met zijn zeventienjarige broer, bij de ‘partigiani della Brigata Garibaldi’ aansluit, zal hij in San Remo wonen, aan de ligurische kust. Hier bezoekt hij ook het gymnasium. Aanvankelijk schrijft hij zich, geheel volgens familietraditie, in aan de landbouwkundige fakulteit van de universiteit van Turijn, maar aangezien de literatuur hem meer boeit, zwaait hij na de oorlog om, en beëindigt in hoog tempo zijn studie aan de fakulteit der letteren, met een skriptie over Joseph Conrad.

Hij is intussen lid geworden van de PCI, de Italiaanse communistische partij, verlaat die echter in 1957, net als veel linkse intellektuelen, na het XXste partijcongres in Moskou, en de Hongaarse opstand.

Als Calvino in Italië een nieuw boek publiceert, is dat een gebeurtenis van de eerste orde (van zijn laatste roman werden binnen een maand meer dan 80.000 exemplaren verkocht), in Nederland is zijn naam echter nauwelijks bekend. Hier verschenen alleen vertalingen van zijn Italiaanse volkssprookjes en van ‘Il visconte dimezzato’ (De gehalveerde burggraaf). In 1947 debuteert Calvino met het al gelijk tegendraadse ‘Il sentiero dei nidi di ragno’, dat zich in het verzetsmilieu van zijn geboortestreek afspeelt en als hoofdfiguur het vroegrijpe jongetje Pin heeft, die net als zijn volwassen lotgenoten min of meer aan de zelfkant van de maatschappij leeft en toevallig in het verzet terecht komt. Onder de titel ‘Ultimo viene it corvo’ verzamelt hij de verhalen die hij tot 1949 heeft geschreven, en die goeddeels oorlog als dekor hebben. Het hiernaast vertaalde titelverhaal moge exemplarisch zijn. In 1956 verschijnt zijn ‘Fiabe italiane’, een bewerking van Italiaanse volkssprookjes. Veel van zijn verhalen en romans vertonen sprookjesachtige



trekken, in het bijzonder de absurdistische trilogie ‘I nostri antenati’, bestaande uit drie eerder verschenen boeken, waarvan de titels voor zich spreken: 1952 - ‘Il visconte dimezzato’ (de gehalveerde burggraaf); 1957 - ‘Il barone rampante’ (de baron in de bomen); 1959 - ‘Il cavaliere inesistente’ (de niet bestaande ridder). In 1958 publiceert hij de schitterende bundel ‘Racconti’, waar bijna al Calvino's verhalen in te vinden zijn.

Bekende romans zijn verder: ‘Le cosmicomiche’ (1965) en ‘Ti con zero’ (1967), beide op een eigengereide manier science fiction-achtig, en ‘Le città invisible’ (1972).

Zijn laatst verschenen boek is ‘Se una notte d'inverno un viaggatore’ (1978), waarin een lezeres op zoek gaat naar het einde van een boek.

Pjotr van Dort & H. Verveer

[p. 19]

De beek vormde een netwerk van fijne en doorzichtige plooien, met in het midden het water dat sneller stroomde. Telkens leken zilveren vleugels over het wateroppervlak te slaan: het glinsteren van de rug van een forel, die meteen weer zigzaggend in de diepte verdween.

‘Het stikt hier van de forel’, zei een van de mannen.

‘Als we er een handgranaat ingooien, komen ze allemaal met de buik bovendrijven,’ zei de ander; hij haalde een granaat van zijn koppel en wilde de veiligheidspin eruit trekken.

Op dat moment kwam de jongen, die naar hen stond te kijken, dichterbij; een jochie uit de bergen, met appelwangen. ‘Geef eens,’ zei hij, en nam het geweer van een van de mannen. ‘Wat wil hij?’ zei de man, en wou het geweer van hem afpakken. Maar de jongen richtte het wapen op het water alsof hij een doelwit zocht. Als je in het water schiet maak je alleen de vissen aan het schrikken, wilde de man zeggen, maar kreeg niet eens de gelegenheid zijn zin af te maken. Er was een forel uit het water gesprongen, en de jongen had hem vol geraakt, alsof hij hem precies daar had verwacht. De forel dreef op zijn rug. ‘Godallemachtig!’ zeiden de mannen.

De jongen grendelde het wapen en bewoog het zoekend heen en weer. De lucht was helder en strak; je kon de denneappels aan de bomen op de andere oever en het netwerk van het water in de beek duidelijk zien. Een rimpeling glinsterde over het oppervlak: nog een forel. Hij schoot. En weer dreef er een. De mannen keken naar de forel, en keken naar hem. ‘Die schiet goed,’ zeiden ze.

De jongen bewoog de loop van het geweer opnieuw in het rond. Het was vreemd te bedenken dat je omgeven was door lucht. Maar als je het geweer richtte, vormde de lucht een rechte en onzichtbare lijn, gespannen van de geweermond naar de dingen, naar de valk, die aan de hemel zweefde met schijnbaar roerloze vleugels. Bij het overhalen van de trekker bleef de lucht, net als tevoren, transparant en leeg, maar ginds, aan het andere uiteinde van de lijn, sloot de valk de vleugels, en viel als een steen. Uit de open afsluiter kwam een scherpe kruitlucht.

Hij vroeg om meer patronen. Er stonden nu heel wat mannen naar hem te kijken, achter hem, aan de oever van de beek. Waarom kon je de denneappels hoog in de bomen aan de andere kant zien en niet aanraken? Waarom die onoverbrugbare afstand tussen hem en de dingen? Hoe kwam het dat de denneappels, die voor hem tastbaar aanwezig leken, in zijn ogen stonden, toch daar waren, ver weg? Als hij echter het geweer richtte, begreep je dat die onoverbrugbare afstand gezichtsbedrog was. Hij haalde de trekker over, en op hetzelfde moment viel de denneappel, van de steel gesneden. Hij voelde de leegte als een streling. De leegte die zich vanaf de geweerloop door de lucht uitstrekte tot de denneappel daarginds, de eekhoorn, de witte steen, de papaver, werd gevuld met het schot. ‘Die mist niks,’ zeiden de mannen, en niemand durfde te lachen.

‘Jij komt met ons mee,’ zei de aanvoerder. ‘Als jullie me het geweer geven,’ antwoordde de jongen. ‘Goed. We zien wel.’ En hij ging met hen mee.

Hij vertrok, zijn etenszak gevuld met appels en twee kaasjes. Het landschap bestond uit vlakken leisteen, stoppelvelden en vers bemeste akkers diep in het dal. Het was mooi er doorheen te trekken, want steeds zag je iets anders, bomen met denneappels, vogels die tussen de takken vlogen, mos op de rotsen, allemaal dingen binnen de schijnbare afstand, de afstand die het schot kon vullen, terwijl het de lucht ertussen verzwolg.

Maar je mocht niet schieten, zeiden ze hem. Er waren plaatsen, die in stilte gepasseerd moesten worden, en bovendien waren de patronen voor de oorlog. Op een gegeven moment echter stak een haas, geschrokken van hun mars, het pad over, temidden van het lawaai dat hun stemmen en hun uitrusting maakten. Hij was nog niet in het struikgewas verdwenen of een schot van de jongen achterhaalde hem. ‘Goed schot,’ zei nu ook de aanvoerder, ‘maar we zijn hier niet om te jagen. Al zag je een fazant, dan mag je nog niet schieten.’

Er was geen uur verstreken of in de kolonne hoorde men weer schoten. ‘Weer die jongen,’ wond de aanvoerder zich op, en stapte op hem af. Die lachte, met zijn gezicht bleek en rood, als een appel. ‘Patrijzen,’ zei hij, wijzend. Er was een koppel uit een heg opgevlogen.

‘Patrijzen of krekels, ik heb je gewaarschuwd. Hier dat geweer! En als je me nog een keer kwaad maakt, ga je terug naar je dorp.’ De jongen mokte een beetje. Het was niet leuk ongewapend rond te lopen, maar zolang hij bij hen was, kon hij hopen het geweer terug te krijgen.

's Nachts sliepen ze in een berghut. De jongen stond op toen het nog maar nauwelijks licht werd, terwijl de anderen nog sliepen. Hij pakte hun beste geweer, vulde de etenszak met patronen, en ging er vandoor. De vroege ochtendlucht was onbestemd en zuiver. Op korte afstand van de hut stond een moerbei. Op dat uur kwamen daar de gaaien. Daar was er een. Hij schoot, holde er naar toe om hem op te rapen, en stopte hem in zijn etenszak. Zonder zich te verwijderen van de plek waar hij hem had opgeraapt, zocht hij een ander doelwit: een hazelmuis. Geschrokken van het eerste schot vluchtte die naar zijn nest, in de top van een kastanje. Gesneuveld was de dikke muis met zijn grijze staart, en de plukjes haar stoven in het rond toen hij geraakt werd. Van onder de kastanjeboom zag hij, in een lager gelegen wei, een paddestoel, rood met witte stippen, giftig. Hij verpulverde hem met één schot, en ging daarna kijken of hij hem goed geraakt had. Het was een leuk spel om van het ene doelwit naar het andere te gaan. Misschien kon je zo de wereld rond. Hij zag een vette slak op een steen, mikte op het huisje, en toen hij er naar toe gelopen was, zag hij alleen maar de gekraste rots en een beetje slijm in de kleuren van de regenboog. Zo raakte hij steeds verder van de berghut af, omlaag door velden waar hij nooit was geweest. Vanaf de steen zag hij een hagedis op een muur, van de muur een modderpoel met een kikker, van de modderpoel een ver-

[p. 20]

keersbord op de weg, een gemakkelijk doelwit. Vanaf het verkeersbord zag je de weg die kronkelde, en verder naar beneden... daar liepen mannen in uniform die dichterbij kwamen, met hun wapens in de aanslag. Bij het verschijnen van de jongen met het geweer, die hen toelachte met dat gezicht, bleek en rood, als een appel, riepen ze opgelucht naar elkaar, en hingen hun wapens weer om de schouder. Maar de jongen had al gouden knopen gezien op de borst van een van hen, gekozen, aangelegd, en een schot gelost.

Hij hoorde de kreet van de man, en de salvo's en losse schoten die over zijn hoofd floten. Hij lag al plat op de grond in de beschutting van een hoop stenen aan de rand van de weg. De stapel was langgerekt, zodat het zelfs mogelijk was zich te verplaatsen, en ze van een kant waar men hem niet verwachtte, te beloeren; hij kon de vuurflitsen uit de geweerlopen van de soldaten zien, het grijs en de glinsterende delen van hun uniformen, kon schieten op een streep, op een ster. Dan weer plat op de grond en snel kruipend naar een andere plek om te vuren. Na een tijdje hoorde hij salvo's achter zich, die echter over zijn hoofd gingen, en de soldaten troffen. Het waren zijn kameraden die hem met mitrailleurs te hulp kwamen. ‘Als die jongen ons niet had wakker gemaakt met zijn schoten...’ zeiden ze.

De jongen kon nu, onder het dekkingsvuur van zijn kameraden nog beter mikken. Plotseling streek een kogel rakelings langs zijn wang. Hij draaide zich om: een soldaat had de weg boven hem bereikt. Hij zocht snel dekking in een greppel, had intussen echter geschoten, en niet de soldaat getroffen, maar met een schampschot de lade van het geweer. Hij merkte dat de soldaat er niet in slaagde zijn geweer te grendelen, en het op de grond wierp. Nu kroop de jongen uit de greppel en schoot op de soldaat, die de benen nam.

Hij ging hem achterna. Nu eens werd de soldaat door het geboomte aan het oog onttrokken, dan weer kwam hij in het zicht. Hij schroeide de ronding van de helm, schoot daarna een lipje van zijn koppel af. Terwijl hij hem achtervolgde, waren ze terechtgekomen in een klein, afgelegen dal, waar je het strijdrumoer niet meer hoorde. Op een zeker moment raakte de soldaat uit het bos en belandde op een open plek, omgeven door hellingen, die begroeid waren met dicht struikgewas. Maar de jongen had de terugweg door het bos al afgesneden. In het midden van de open plek lag een groot rotsblok. De soldaat kon er net op tijd achter wegduiken, samengebald met zijn hoofd tussen de knieën.

Daar voelde hij zich voorlopig veilig. Hij had immers handgranaten bij zich, en de jongen kon niet dichtbij komen, maar hem alleen onder schot houden, zodat hij niet kon ontsnappen. Als hij met een sprong het struikgewas zou kunnen bereiken, was hij veilig, en kon hij verdwijnen langs de dichtbegroeide helling. Maar dat open stuk moest hij oversteken. Hoelang zou de jongen daar blijven? En zou hij zijn wapen voortdurend in de aanslag houden? De soldaat besloot een proef te nemen. Hij stak zijn helm op de punt van zijn bajonet en hield hem boven de rots. Een schot, en de helm rolde over de bodem, doorboord.

De soldaat verloor de moed niet. Het was gemakkelijk genoeg langs de randen van de rots heen te mikken, maar als hij vlug genoeg was zou het onmogelijk zijn hem te raken. Toen vloog snel een vogel over, misschien een hop. Een schot en hij viel. De soldaat wiste het zweet uit zijn hals. Er kwam nog een vogel overvliegen, een mistellijster. Ook die viel. De soldaat slikte. Het leek wel een vogeltrekroute; er bleven vogels over komen, allemaal verschillende en die jongen maar schieten en ze omlaag halen. De soldaat kreeg een idee. Als hij steeds op de vogels let, kan hij niet op mij letten. Zodra hij schiet, smeer ik hem. Maar misschien was het beter het eerst uit te proberen. Hij haalde de helm naar zich toe, en hield hem klaar op de bajonet. Er vlogen twee vogels tegelijk over deze keer, snippen. De soldaat vond het eigenlijk jammer een zo mooie gelegenheid te verknoeien aan een proef, maar hij waagde het nog niet. De jongen schoot op een van de snippen, en toen stak de soldaat de helm omhoog, hoorde een schot, en zag de helm door de lucht buitelen. De soldaat kreeg een loden smaak in zijn mond; hij merkte nauwelijks dat ook de tweede vogel, na nog een schot, viel.

Hij moest gewoon geen overhaaste stappen nemen. Hij was veilig achter dat steenblok, met zijn handgranaten. En waarom probeerde hij hem niet te raken met zo'n granaat, terwijl hij op die manier toch verborgen kon blijven. Hij ging plat op zijn rug liggen, haalde uit met de arm achterwaarts, terwijl hij er voor zorgde zich niet bloot te geven, verzamelde zijn krachten, en wierp de granaat. Een mooie worp, die ver zou zijn gekomen. Maar halverwege de boog bracht een schot de granaat in de lucht tot ontploffing. De soldaat maakte zich klein, om niet door de scherven getroffen te worden.

Toen hij zijn hoofd weer oprichtte, was de kraai gekomen. Aan de hemel boven hem vloog, traag cirkelend, een vogel, misschien een kraai. De jongen kon er elk ogenblik op schieten. Maar het schot liet op zich wachten. Zou de kraai te hoog vliegen? Hij had er wel geraakt die hoger vlogen, en sneller. Tenslotte een schot. Nu zou de kraai vallen, nee, die bleef traag cirkelen, onaangedaan. Wel viel een denneappel, uit een nabije den. Begon hij nu op de denneappels te schieten? Een voor een trof hij de denneappels, die met een droge plof op de bodem vielen.

Bij elk schot zocht de soldaat de kraai: viel hij al? Nee, de zwarte vogel cirkelde steeds lager boven hem. Zou de jongen hem niet zien? Misschien bestond de kraai niet, en was het een hallucinatie. Misschien ziet degene die gaat sterven eerst allemaal vogels voorbijgaan. Ziet hij de kraai, dan is het zijn tijd. Toch moest hij de jongen, die maar op de denneappels bleef schieten, waarschuwen. Toen ging de soldaat staan, en met de vinger naar de zwarte vogel wijzend, riep hij in zijn eigen taal: ‘Die kraai daar!’ De kogel trof hem midden in een adelaar met gespreide vleugels, die op zijn tuniek was genaaid. De kraai kwam traag lager, in cirkels.