De Revisor. Jaargang 4

Naschrift

Geurtser dan Geurts is Paul Wijdeveld. Geurts is nog bereid de verhouding van feit en theorie als probleem te zien, maar dhr Wijdeveld kapittelt mij omdat ik spreek van ‘hetzelfde op verschillende manieren waarnemen’. Volgens Wijdeveld is er alleen de waarneming, is het zinloos over de verhouding tussen de waarneming en het waargenome te spreken, en is de door ons veronderstelde objectiviteit van het waargenomene helemaal afgeleid van intersubjectieve conventies. Ondanks het beroep op Wittgenstein ben ik niet geheel overtuigd. Weliswaar zijn intersubjectieve conventies (bv. over betekenissen van woorden) nodig voordat wij over enig feit, al dan



niet subjectief geïnterpreteerd, van gedachten kunnen wisselen, maar die conventies zeggen niets over hoe de wereld in elkaar zit. Kort: taalconventies zijn nodig om te kunnen zeggen dat mijn poes, in tegenstelling tot Geurts walvis, oren heeft, maar die oren kunnen door louter conventies noch in het leven geroepen noch te niet gedaan worden.

Natuurlijk kan een theorie ons ertoe brengen iets als feit te zien dat geen feit is, maar dat betekent niet dat er geen feiten bestaan onafhankelijk van onze theorieën. ‘Walvis’, ‘oor’ en ‘hebben’ zouden best iets heel anders kunnen betekenen dan ze in het Nederlands betekenen, maar gegeven hun standaard betekenis zijn er precies twee elkaar uitsluitende mogelijkheden: walvissen hebben oren of niet. Een van beide moet het geval zijn, en dat is dan de feitelijke stand van zaken. Welke van de twee dat is, daarin kunnen we ons natuurlijk vergissen. Zoals in mijn stukje stond: objectiviteit is niet hetzelfde als onbetwijfelbaarheid.

Bij het walvissen- en het heliumvoorbeeld is het Wijdeveld niet gelukt door mijn troebele betoogtrant heen te kijken. Voor hem nog een keer: het Goltziusverhaal illustreert hoe het antwoord op de vraag of die extremiteit een oor is door de ‘theorie’ (nl. dat walvissen oren hebben) kán worden bepaald. Het heliumverhaal illustreert eveneens een bepaling van een waarneming door de theorie,

[p. 77]

maar die bepaling is heel anders, en met name niet zo volstrekt als in het eerste geval: de theorie laat nu een scala van waarden toe, en de rol van de waarneming is om binnen die scala de éne temperatuurwaarde waarbij helium vloeibaar wordt te bepalen. Ik heb deze twee voorbeelden aangehaald om te laten zien dat de mate waarin en de manier waarop de theorie de feiten bepaalt van geval tot geval erg kan verschillen. Geurts scheert ze over één kam, met als fataal gevolg dat we niet meer begrijpen hoe er ooit van objectzijde (sic!, ikzelf) een halt kan worden toegeroepen aan onze verwachtingen omtrent de wereld. We worden bedwelmd door al die voorbeelden die allemaal één ding moeten suggereren: ongeïnterpreteerde feiten bestaan niet, ‘dus’ het is een hersenschim om te denken dat je interpretaties aan de controle van feiten kunt onderwerpen. Paul Wijdeveld blijkt inderdaad geheel onder narcose te zijn.

Vooruitgang tenslotte: evenmin als wie ook heb ik daar een bevredigend criterium voor. Dat heb ik evenmin voor ‘mooi’, terwijl ik toch staande houd dat sommige muziekstukken en vrouwen mooi zijn. Een muziekaesthetiek mag van alles beweren, maar niet iets waardoor het bij voorbaat onbegrijpelijk wordt dat ik Opus 31 van Schönberg mooi vind. En ook Geurts mag veel beweren, maar niet iets waardoor het bij voorbaat een kwestie van willekeur wordt of de moderne evolutie-theorie beter is dan die van Lamarck.

Ik geloof dat de behoedzaam-relativistiese Geurts zich niet gelukkig kan prijzen met deze verdediging door een ultra-relativist.

Peter Wesly