Refereinen en andere gedichten uit de XVIe eeuw

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: 3617 B 27

 

algemene opmerkingen

Dit bestand is, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Refereinen en andere gedichten uit de XVIe eeuw, verzameld en afgeschreven door Jan de Bruyne in de editie van Ch. Ruelens uit 1879.

 

redactionele ingrepen

deel III, p. 223: oVII. → CVII. ‘CVII. De kamer Moses doren was waarschijnlijk die van 's Hertogenbosch’

deel III, p. 229: de ‘Nalezing’ op p. 229 betreffende p. XX is daar als noot geplaatst

deel III, p. 229: de ‘Nalezing’ op p. 229 betreffende referein XIV is daar als noot geplaatst

deel III, p. 230, in de errata: ‘bl. 8 v. 4’ → ‘bl. 11 v. 4’

deel III, p. 230, in de errata: ‘bl. 33 v. 4’ → ‘bl. 53 v. 4’

De errata op p. 229 en 230 (deel III) zijn in de lopende tekst doorgevoerd

Bij de refereinen is de eerste regel als kop tussen vierkante haken toegevoegd

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (deel I: p. IV, XXVI, 28, 32, 48, 54, 86, 92, 96, 112; deel II: p. IV, 26, 86, 104, 110, 120, 126, 136, 162, 238; deel III: p. IV, 4, 6, 32, 38, 44, 52, 150, 192, 228, 236) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[deel I]

[pagina ongenummerd (I)]

Maatschappij der Antwerpsche Bibliophilen.

 

Uitgave N^r 4.

 

[pagina ongenummerd (II)]

N^r

 

Exemplaar voor den handel

 

De Voorzitter,

 

De Sekretaris,

 

Antwerpen. - Druk. J.-E. Buschmann, Rijnpoortvest.

 

[pagina ongenummerd (III)]

Refereinen en andere gedichten uit de XVI^e eeuw

Verzameld en afgeschreven door Jan de Bruyne

Uitgegeven door K. Ruelens

Bewaarder der Handschriften bij de Koninklijke boekerij te Brussel.

- I. -

ANTWERPEN.

P. KOCKX, Boekhandelaar der Maatschappij,

Oude Koornmarkt, 28.

1879.

 

[p. 203]

Tafel.

 

De cijfer tusschen haken, is de nummer van het stuk in het handschrift.

Het eerste vers is het begin van het Referein, het tweede, in cursyf, de stockregel.

Voorreden		I
I (1)	En verwondert u niet, ghy Godts vercoren knechten.
	Elc die salich wert, moet met Christo syn cruys draghen	1
II (2)	Corts ginck ic wandelen
	De sulcke moghen thouwelyc	5
III (3)	Hoort, Christen broeders
	Syt simpel als duyven	9
IV (4)	Den heelen nacht heb ic
	U lieffde, lieff, heeft my	13
V (6)	Tsy u, menschen
	Met boeverye en suldy	17
VI (7)	In eenen regel
	Den regel is goet	21
VII (8)	O amorues lieff
	O lieff, laet u lieffde	25

 

 

[p. 204]

VIII (9)	Ghy, oude Nicodemussen
	Wat joncheyt doet	29
IX (10)	Ghy, edel geesten
	Die sulcx is sal	33
X (16)	Wat mogen dees sondige
	Hoe weeldiger leven	37
	(door Anna Byns).
XI (17)	Men den nieuwen jare
	Vernieut in duechden	43
	(door Anna Byns).
XII (18)	Daer twee vrinden syn
	Gheen meerder lyden	49
	(door Anna Byns).
XIII (19)	Het is goet vrouwe syn
	Ongebonden best	55
	(door Anna Byns).
XIV (20)	O Heere, in wiens macht
	Heere, dwerck uwer handen	59
XV (28)	Devisen van den ommeganck ao 1563	63
XVI (30)	Ey my, arm catyvich
	Heere, dwerck uwer handen	69
	(door Maria de Pit).
XVII (31)	Segt, selen uwe woorden
	Ke lieff, segt doch eens ja	73
XVIII (37)	Die sonder sonde is
	Maeckt u deen hant vuyl	77
	(door Spe labor levis).
XIX (38)	Wat vindmen huden sdaechs
	Wie sonder sonde is	81
	(door Anna Byns).
XX (58)	Ghy, menschen, die naeckt
	Doet u charitate	87

 

 

[p. 205]

XXI (67)	Als een man getrout is
	Men vint veel Jans	93
XXII (70)	Wat is schadelycker
	Als een wolff hongerich	97
	(door Verbeyt den tyt).
XXIII (73)	Ick quam lest eens gaende
	Ja seker, vrint	101
	(door Verbeyt den tyt).
XXIV (75)	Gheen schoonder blomme
	Om dbieken leven	105
	(door Verbeyt den tyt).
XXV (81)	Cortelyc quam ick
	Condé is in handen	109
	(door Wygans).
XXVI (84)	Godt die gaff syn volck
	Heere, gheeft dat ghy gebiet	113
	(door Den noot doet vele).
XXVII (87)	Comt, dochterkens van Sion
	Aldus vant triomphant	117
	(door Peeter Heyns).
XXVIII (88)	Met wat onsprekelyker
	Aldus vant	121
	(door De Blinde).
XXIX (89)	Ick, die duer Adams val
	Aldus vant	123
	(door Och est alsoo ware).
XXX (90)	Hoort ghy, Sions dochter
	Aldus vant	129
	(door Cassiere).
XXXI (91)	In wat allenden
	Aldus vant	133
	(door Niemant sonder gebreck).

 

 

[p. 206]

XXXII (92)	Aldus vant triomphant
	Aldus vant	137
	(door Ste-Pieters muldere).
XXXIII (93)	Dwoort waer duer hemel
	Aldus vant	141
	(door Dwoort gheeft confoort).
XXXIV (94)	O lieff triomphant
	Aldus vant	145
	(door La vertu donne racyne).
XXXV (95)	Aldus spreekt Christus
	Aldus vant	149
	(door Liefde verwinnet al).
XXXVI (96)	Ick was by nalycx
	Aldus vant	153
	(door Een tyt sal comen).
XXXVII (97)	Eerde bemint eerde
	Aldus vant	157
	(door G. vander Eycken).
XXXVIII (98)	Groote benautheden
	Aldus vant	161
	(door Godtschalck).
XXXIX (99)	Inden beginne was
	Aldus vant	165
	(door Niet van my selve.)
XL (123)	Ghy, diemen geestelyc
	Syt te vreden, ghy sult	169
XLI (11)	Een dichte vervolgende den a b.c.	173
	(door Cornelis Crul).
Aanteekeningen		189

 

 

[deel II]

[pagina ongenummerd (I)]

Maatschappij der Antwerpsche Bibliophilen.

 

Uitgave N^r 7.

 

[pagina ongenummerd (II)]

N^r

 

Exemplaar voor den handel

 

De Voorzitter,

 

De Sekretaris,

 

Antwerpen. - Druk. J.-E. Buschmann, Rijnpoortvest.

 

[pagina ongenummerd (III)]

Refereinen en andere gedichten uit de XVI^e eeuw

Verzameld en afgeschreven door Jan de Bruyne

Uitgegeven door K. Ruelens

Bewaarder der Handschriften bij de Koninklijke boekerij te Brussel.

- II. -

ANTWERPEN.

P. KOCKX, Boekhandelaar der Maatschappij,

Oude Koornmarkt, 28.

1880.

 

[pagina 233]

Tafel.

 

Het cijfer tusschen haken, is het nummer van het stuk in het handschrift.

Het eerste vers is het begin van het Referein, het tweede, in cursijf, de stokregel.

XLII	(12)	Om dat Godt een gheest is
		Dan Godts belooften lieflyk den man geven	1
XLIII	(124)	Hoe ongestadich is dlant
		Wysheyt kan de landen best houden in vreden	5
		(door Conste bemin ick).
XLIV	(143)	Ghy, vrecke spaerpotten
		Sot is hy die erm leeft	9
		(door Vol gebrecx)
XLV	(144)	Hoe lange suldy
		Sot is hy die erm leest	13
		(door A. Van Molle).
XLVI	(86)	Retrograde	17
		(door A. Van Molle).
XLVII	(21)	Als een sterre der see
		Sulk is myn vrindinne	19

 

 

[pagina 234]

XLVIII	(121)	Schaemt u, catyvige herten
		De sulcke doolt wel	23
XLIX	(122)	Comt herwaers.
		Diet gelooven	27
L	(127)	Ghy, cleyne schaer
		hy en beydt niet lange	31
		(door Egbert Meynert).
LI	(126)	Wysheyt een moeder
		Dat onverstandt dese const	35
		(door Egbert Meynert).
LII	(125)	Als den mensche tgebodt Godts
		hy en beyt niet lange	39
LIII	(128)	Hertneckich volk
		hy en beyt niet lange	43
		(door Liefde verwint vele).
LIII	(129)	O eeuwige wysheyt
		Lieff, uwe duecht	47
		(door Niet sonder Godt).
LV	(25)	Als ick bemercke
		Ghemeene is tgebreck	51
LVI	(135)	Tvelteecken der Fransoysen.	55
		(door Theeft al synen tyt).
LVII	(137)	Die hier onwetende
		die wetende syn best doet	63
		(door Cassyere).
LVIII	(79)	O warachtich woort
		neemt wt mynen mont	67
		(door Verbeyt den tyt).
LIX	(140)	Heere, hoort myn woort
		neemt wt mynen mont	71
		(door Fruytiers).

 

 

[pagina 235]

LX	(141)	O opperste waerheyt
		neemt wt mynen mont	75
		(door Goetwillich van herten).
LXI	(142)	O Israhels Godt
		neemt wt mynen mont	79
LXII	(22)	Wat is een stadt
		Laet de weirelt de weirelt syn	83
LXIII	(27)	O Godt die alle herten kent
		want voer u en sal ick geen dader kiesen	87
		(door Mistroostich doet versuchten).
LXIV	(60)	O du, slymige spyse
		swycht, menschen onwys	91
LXV	(132)	Duer Adams misval
		duer smenschen sonden	95
LXVI	(42)	Het nieuwe jaer
		nae een eerlyc leven	99
		(door Anna Byns).
LXVII	(23)	Daer wert gevraecht
		profyt sonder eere	105
		(door Anna Byns).
LXVIII	(49)	O eeuwich, goddelyc woort!
		Ghy syt den wech	110
		(door Anna Byns).
LXIX	(50)	Menichfuldicheyt der boecken
		int boeck des cruysen	115
		(door Anna Byns).
LXX	(48)	Och, hoe ongestadich
		bint u met den Heere	121
		(door Anna Byns).

 

 

[pagina 236]

LXXI	(51)	O sluetel van Davidt
		Wie aen u troost soeckt	127
		(door Anna Byns).
LXXII	(66)	Kinderen van Eva
		Singt den nieuwen koninck	131
		(door Anna Byns).
LXXIII	(65)	Waer sal ick blyven
		Jesus, Davidts sone	137
		(door Anna Byns).
LXXIV	(118)	Als een schaepken
		O Heere, Davidts sone	141
		(door Anna Byns).
LXXV	(40)	O ghy, dwase menschen
		Dacndenken der doot	145
		(door Anna Byns).
LXXVI	(45)	Gheen meerder wysheyt
		die in lyden verblyden	149
		(door Anna Byns).
LXXVII	(46)	Staet op, gaet wtte
		Offert den nieuwen koninck.	153
		(door Anna Byns).
LXXVIII	(47)	Menschelycke natuere
		Godt ist alleene	157
		(door Anna Byns).
LXXIX	(53)	Wt der diepten roep ick
		O Heere, en wilt de sonden	163
LXXX	(34)	Hoe hebt gy my, Cupido
		Die in sliefs bedwanck is	167
LXXXI	(136)	De twelff Artyckelen des Christelycken Geloove	171
		(door Verbeyt den tyt).

 

 

[pagina 237]

LXXXII	(15)	Keert wedere
		Sal Godt, als Vader	187
LXXXIII	(29)	Verloren sone
		het is beter heden	191
LXXXIV	(64)	Meest is elck gierich
		De rycke vrecke	195
LXXXV	(68)	Hoe comt eenich mensche
		Wie can tsolaes	199
LXXXVI	(80)	Ghy erm gierich mens
		Sot is hy, die hier erm leeft	203
		(door Verheyt den tyt).
LXXXVII	(83)	Om datter niemant
		die persevereert totten eynde	207
		(door Den noot doet vele).
Aanteekeningen			211

 

 

[deel III]

[pagina ongenummerd (I)]

Maatschappij der Antwerpsche Bibliophilen.

 

Uitgave N^r 9.

 

[pagina ongenummerd (II)]

N^r

 

Exemplaar van den heer

 

De Voorzitter,

 

De Sekretaris,

 

Antwerpen. - Druk. J.-E. Buschmann, Rijnpoortvest.

 

[pagina ongenummerd (III)]

Refereinen en andere gedichten uit de XVI^e eeuw

Verzameld en afgeschreven door Jan de Bruyne

Uitgegeven door K. Ruelens

Bewaarder der Handschriften bij de Koninklijke boekerij te Brussel.

- III. -

Antwerpen. J.-E. Buschmann, Drukker-Uitgever.

Gent. Ad. Hoste, Boekhandelaar der Maatschappij

1881.

 

[pagina 229]

Nalezing

 

In de beschrijving van de Bruyne's handschrift, halen wij (bl. XX der voorrede), eene nota aan van twaalf verzen: Tsy wyff of man enz. zonder te doen bemerken dat dezelfde nota, met een weinig onderscheid, ook voorkomt aan het einde der eerste uitgaaf van het eerste boek der Gedichten van Anna Byns. Antwerpen, J. van Liesvelt, 1528. Het is overgebracht in de uitgaaf van M.A. Bogaers, Rotterdam, 1875, op bl. 88.

Verders, op het Referein XIV hadden wij moeten aanmerken dat A. Byns hetzelfde onderwerp heeft behandeld op den stokregel: Heere, en wilt u hantwerc niet versmaden.

(Zie uitg. Bogaers, bl. 389).

 

Errata.

T. I.	bl. XIV	l. 26	amoureusteyd	lees amoureusheyd
	XX	l.10	toenlyck	coenlyck
	XX	l. 15	laet	latet
	199	l. 12	eersten	vierden
T. II.	bl. 51	l. 13	opt dsyen	op syen.
	77	l. 13	vuer	over
	83	l. 4	Muer	maer
	100	l. 18	hahyt	habyt
	177	l. 14	Galalea	Galylea
	191	l. 10	slyck	slycke
	200	l. 13	eeuwen	couwen
	203	l. 12	weer trecht	weert recht

 

 

[pagina 230]

T. III.	bl. 11	v. 4 verschiert	verchiert
	33	XCI	XCVI
	53	4 serpentjens	serpentkens
	54	5 gesont;	gesont.
	54	6 ront.	ront?
	54	10 verslaet	verslaet.
	58	10 &	en.
	177	1 fingt	singt
	193	CXXIV	CXXXIV.
	206	15 salichheyts	salicheyts

 

 

[pagina 231]

Tafel.

 

Het cijfer tusschen haken, is het nummer van het stuk in het handschrift.

Het eerste vers is het begin van het Referein, het tweede, in cursyf, de stokregel.

LXXXVIII	(24)	O Godt inder eeuwigheid
		Ghy syt alleene, die my mach salich maken	1
LXXXIX	(26)	Een vrage en een antwoorde	5
XC	(32)	Als ic overpeyse
		Wt genaden leeff ic	7
XCI	(33)	O minnelyc voetsele
		reyn liefde en mach	11
XCII	(35)	Gelyc Godt liet
		die wilt glorieren	15
		Coronat opus
XCIII	(36)	Alle dieren wachten op u
		Neemt, eets; dits myn lichaem	19
		(door Jan de Coster alias Stroosnyder.)
XCIV	(39)	Ick Godt des hebreeuwschen
		myn hemelsche glorie	23

 

 

[pagina 232]

XCV	(41)	O diepte der wysheid Godts
		geen deughden en groeyen	27
XCVI	(43)	Tsy weirelt wt alder
		ay sterven, sterven	38
		(door A. Byns?)
XCVII	(52)	Wat is smenschen leven
		Een pintken wyns	39
		(door A. Byns?)
XCVIII	(59)	Wien sal ick loff spreken
		Niemant dan tgeloove	45
XCIX	(63)	Elck ontsluyt nu syn herte
		Tis nu tyt	49
C	(61)	Wacht u wel
		Aen de vruchten	53
CI	(71)	De sonde is eersten
		als donsterflykheyt	57
		(door Verbeyt den tyt).
CII	(72)	Hoe vrolyk soo wordt
		dees vruecht gebruycket herte	61
		(door Verbeyt den tyt).
CIII	(74)	O lieff, hoe lieflyc
		alst myns lieffs wille is	65
		(door Verbeyt den tyt).
CIV	(76)	Waer sydy ghy crygers
		Den verwinder is bereyt	69
		(door Verbeyt den tyt).
CV	(77)	Hoe moechde ghy, menschen
		Wie benydt, naeckt de doot	73
		(door Verbeyt den tyt).
CVI	(78)	Waer sullen de godloose mogen vlien.
		De godloosen en hebben geenen

 

 

[pagina 233]

		vrede	77
		(door Verbezt den tyt).
CVII	(82)	Waer mach den mens
		Int bloet des lams gedoot	81
		(door Verbeyt den tyt).
CVIII	(85)	Tweederley vruchten der penitentie
		Het geloofs wercken	85
CIX	(100)	Al studeerde den mensch
		Sweirels samblant	89
		(door Liefde verwinnet al).
CX	(101)	O mogentheyt Godts
		Sweirels samblant	93
		(door Wt liefden).
CXI	(102)	Hoe vals is de weirelt
		Sweirels samblant	97
		(door Wel hem die in Godt betrout).
CXII	(103)	Tis al niet sonder Godt
		Sweirels samblant	101
		(door Godts werk is sterck).
CXIII	(104)	Och! menschen, hoe moechdy
		Sweirels samblant	105
CXIV	(105)	Wat is hier
		Sweirels samblant	109
CXV	(106)	Hoort, ghy weirels kinderen
		Sweirels samblant	113
		(door Och est alsoo ware).
CXVI	(107)	Schriftuere vraecht
		Sweirels samblant	117
CXVII	(108)	Ghy weirels gesinde
		Sweirels samblant	121
		(door Duer hope verwacht ick).

 

 

[pagina 234]

CXVIII	(109)	Ghy ondanckbaer menschen
		Sweirels samblant	125
		(door Niet van my selven).
CXIX	(110)	Wacht u, dochter van Sion
		Sweirels samblant	129
CXX	(111)	O opperste wysheyt
		Sweirels samblant	133
		(door La vertu donne rachine).
CXXI	(112)	Broeders, wilt doch
		Sweirels samblant	136
		(door Jespere en Dieu).
CXXII	(113)	Hoe wonderlyck is Godt
		Sweirels samblant	141
		(door Godt is myn hope).
CXXIII	(114)	O Pluto,
		wie sal dan gestadich in minnen blyven	145
CXXIV	(115)	Goddinne der minnen
		Ick sal den gesworen eedt voldoen.	151
CXXV	(116)	Myn sinnen jonstich
		maer dbloet Christy maeckt ons reyn	155
CXXVI	(117)	Duer de valsche leeraers
		Och! mocht ikse spreken	159
CXXVII	(119)	Dreyerlei aenmerkinge
		Aanmerckt dlam Gods	163
CXXVIII	(120)	Als my God des Vaders
		Want ons Bruydegom	167
CXXIX	(130)	U mach ick wel clagen
		dit ist dat ghy my beveelt	171
CXXX	(131)	Segt, Atropos
		te wonderlyc, Heere	175

 

 

[pagina 235]

CXXXI	(138)	Als Godt den hemel
		en hem dan noch selver	179
		(door G. Bont).
CXXXII	(139)	Duer den slangen
		Die Christus duer tgeloove	183
		door Cassyere van den Bossche).
CXXXIII	(55)	Doen Maria den sone Godts
		Want wie Gsds woort gelooft	187
CXXXIV	(44)	Almachtich, crachtich
		loff lam dat qnam	193
CXXXV	(54)	Ontfangt dit geloove
		nits sgeloove	197
CXXXVI	(56)	O menselyc dier
		Syn werdige vruchten	201
CXXXVII	(62)	Hoort, die u een broeder
		aen de wercken	205
CXXXVIII	(57)	Den huerlinck die syn schaepkens
		een goet herder	209
CXXXIX	(69)	Seven mael dachs
		Dat hy duer Christum bidde om stantvasticheyt	213
CXL	(14)	Onbegrypelyc alleene Godts werck // is:
		wie soude syn gracie te volle geprysen?	217