Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 2007 (nrs. 117-122)

[p. 20]

Jean Echenoz
Maurice Ravel, buitenkant van de miniatuur

Ravel was zo groot als een jockey, dus als Faulkner. Zijn lijf was zo licht dat hij in 1914, toen hij dolgraag in het leger wilde, de militaire autoriteiten ervan trachtte te overtuigen dat een dergelijk gewicht nu juist ideaal zou zijn voor de luchtmacht. Die inlijving werd hem geweigerd, en ook voor de rest stelde men hem vrij van elke verplichting, maar toen hij voet bij stuk hield werd hij ingedeeld als chauffeur, bij het zwaar transport nota bene. En zo kon men op een dag een reusachtige legertruck de Champs-Elysées zien afrijden waarin een kleine gestalte in een te ruime blauwe mantel zich met pijn en moeite vastklampte aan een te groot stuur.

Daarna vertrok hij naar het front, nog steeds als truckchauffeur. Toen zijn wagen op een keer pech kreeg stond hij er plotseling helemaal alleen voor in het open veld, waar hij een week lang als Robinson leefde. Hij nam de gelegenheid te baat om wat melodieën van vogels te transcriberen - die de strijd hadden opgegeven en uiteindelijk maar gewoon deden alsof er niets aan de hand was, hun trillers niet meer onderbraken bij de eerste de beste explosie en geen aanstoot meer namen aan het onophoudelijke gerommel van geweervuur om hen heen.

Ravels scherpe gezicht en lange, smalle neus vormden twee haaks op elkaar staande driehoeken. Zijn ogen waren zwart, zijn voorhoofd hoog, zijn wenkbrauwen vol, zijn haar achterovergekamd, zijn lippen dun en zijn oren wijd uitstaand. Een poosje droeg hij bakkebaarden, toen een sik, toen een vierkante baard, toen een snor; ten slotte schoor hij dat op zijn vijfendertigste allemaal af en bracht in één moeite door zijn kapsel terug van weelderig tot vormelijk en plat.

In zijn jonge jaren was zijn voorkomen beleefd en gereserveerd, met een bedachtzame, afstandelijke waardigheid, een elegante koelheid. Hoewel hij zich wars betoonde van banaliteit en alle mogelijke gevoelsontladingen, kon hij zich probleemloos vrolijk maken om een kleinigheid. Hij bedacht een persoon met de naam Gomez de Riquet, louter om er snel vandoor te kunnen gaan als hij iemand tegenkwam die hij niet wilde zien, met de smoes dat hij een dringende afspraak met zijn oude vriend Gomez de Riquet had. Echt hartelijk zou hij nooit worden, maar met het klimmen der jaren ontwikkelde hij

[p. 21]

een hoffelijke, minzame eenvoud. Stipt zou hij al evenmin ooit worden, zelfs in zijn eigen werk liep hij constant achter. Hij was onverschillig voor succes, ongevoelig voor mislukkingen en geloofde geen seconde in inspiratie.

Hij kleedde zich altijd zorgvuldig. Met Satie werd hij gezien in een raglanjas, rotting met gebogen greep aan de onderarm, bolhoed op het hoofd. Tijdens een vrij moment van de kandidaten voor de Prix de Rome werd hij gezien in een geklede jas en met een cronstadt op. Hij werd gezien in zwartwit kostuum, met een matelot op en zijn eeuwige wandelstok als verlengstuk - de wandelstok is voor de hand wat de glimlach is voor de lippen. Bij Alma Mahler werd hij tevens gezien in oogverblindende taf. Hij bezat een goudbestikte zwarte kamerjas en twee smokings, een in Parijs en een in Montfort-l'Amaury.

Zijn dagelijkse menu in Montfort was steevast hetzelfde. Ravel maakte eerst een blikje makreel in witte wijn open, schrokte dan een enorme rood gebakken biefstuk weg, gevolgd door een stuk gruyère en fruit, een Colevilleappel of Passe-Crassanepeer uit eigen tuin. Hij dronk bij zijn maaltijden alleen wat witte wijn, maar voor het middageten nam hij graag een Pernod en voor het avondeten een cocktail. Zijn hele leven lang rookte hij veel Gauloises, die hij Caporal noemde.

Hij schrikte niet terug voor ledigheid, kon eindeloos vliegtuigjes van papier vouwen en eendjes van brooddeeg kneden, maar die buien van luiheid gingen vaak gepaard met vlagen van pessimisme, moedeloosheid en treurnis. Op die momenten verweet hij zijn ouders bitter dat ze hem niet in de levensmiddelenbranche hadden laten gaan. Hij stelde vast dat componeren bij hem op een ernstige ziekte begon te lijken: koorts, slapeloosheid, gebrek aan eetlust - maar dat hij daar in drie dagen overheen kon komen met een lied op bijvoorbeeld een sonnet van Mallarmé. Avond aan avond stelde hij het moment van slapengaan uit, maar sowieso leed hij aan chronische slapeloosheid en dus steevast aan een ochtendhumeur, want hij kon het niet hebben dat andere mensen wel slapen. Hij had een zwakke gezondheid, die ondermijnd werd door permanente uitputting en chronische klierontstekingen.

Ondanks die onophoudelijke vermoeidheid, waarvoor hij intensief werd behandeld met hypofyse- en bijnierpreparaten, moest hij voor een tournee van vier maanden naar Noord-Amerika, waar hij in luxe treinen om de drie dagen naar een andere stad reisde met in zijn panoramasuite de keuze tussen zee- en zoet water om zijn bad te vullen. Hij trad er een keer of dertig op en

[p. 22]

moest zijn drieënvijftigste verjaardag vieren in de buurt van Phoenix of Buffalo. Tijdens de repetities maakte hij grote indruk op de instrumentalisten door elke keer in een overhemd met bijpassend gekleurde bretels te verschijnen. Van die reis kwam hij zeer fit terug. In Le Havre liet hij de vrienden die hem opwachtten direct trots de tientallen stropdassen zien die hij ginds had gekocht.

Het is niet bekend of hij ooit van iemand heeft gehouden, man, vrouw, wie dan ook. Bekend is dat een vriendin, toen hij ooit de moed had haar ten huwelijk te vragen, hard begon te lachen en ten overstaan van iedereen uitriep dat hij gek was. Bekend is dat hij het ook heeft geprobeerd bij een andere vrouw, die dat aanzoek eveneens afwees, zij het minder bot. Maar toen een derde dame, net zo groot en omvangrijk als hij klein en tenger was, hem omgekeerd hetzelfde aanbod deed, was hij degene die in een onbedaarlijk lachen uitbarstte, ook dat is bekend. Bekend is ten slotte dat de jonge Rosenthal hem een keer aantrof in een café-restaurant bij de Porte Champerret, waar Ravel op zeer goede of in elk geval zeer vertrouwelijke voet leek te staan met een detachement hoeren dat daar zijn hoofdkwartier had. Kortom er is niets bekend.

In Montfort had Ravel een piepklein huisje naar zijn maat gevonden, waar hij zich met minuscule voorwerpen omgaf, maar waar hij zich ook vreselijk verveelde, ten prooi aan een neerslachtigheid die hij gigantisch noemde. Toen hij echt ziek was geworden, begon het componeren hem zwaar te vallen, daarna ook het schrijven en daarna zelfs het praten. Een van zijn laatste brieven kostte hem uren, omdat hij alle woorden in het Laroussewoordenboek moest opzoeken. Ten slotte deed hij er bijna volledig het zwijgen toe, zat op zijn terras en verklaarde dat hij wachtte, maar zonder te preciseren waarop. Naast grote composities had hij tal van korte werken geschreven, waaronder Frontispice, een stuk voor piano dat niet meer dan vijftien maten telt, niet meer dan twee minuten duurt, maar niet minder dan vijf handen vergt.

Vertaling Martin de Haan en Jan Pieter van der Sterre

[p. 23]

Van de vertalers:

In 1989 kreeg Jean Echenoz het verzoek iets over zichzelf op papier te zetten. Het werd het volgende mini-biografietje: ‘Jean Echenoz, geboren op 4 augustus 1946 in Valenciennes. Studeerde organische chemie in Lille. Studeerde contrabas in Metz. Verdienstelijk zwemmer.’

Maar we kunnen dit in gemoede beschouwen als een bescheiden bijdrage van de schrijver aan zijn oeuvre: de feiten kloppen niet. Echenoz werd niet in 1946 maar een jaar later geboren, en in het zuidelijke Orange. Hij studeerde voor civiel ingenieur en socioloog, maar niet in Lille. Als jazzliefhebber luisterde hij meer naar contrabas dan dat hij erop speelde. Dus we kunnen ons in gemoede afvragen of Jean Echenoz wel kan zwemmen.

Zijn eerste boek verscheen in 1979 bij uitgeverij Minuit, waar vijfentwintig jaar eerder de boeken van de nouveaux romanciers verschenen. Met hen vertoont Echenoz in zijn werk duidelijk verwantschap, en dan vooral met Alain Robbe-Grillet, ook in deze Raster vertegenwoordigd. Beiden houden het bij dat deel van de wereld dat met de zintuigen, vooral de ogen, is waar te nemen. In Echenoz' stuk over Ravel komen diens zielenroerselen niet aan de orde, maar alleen zaken die niemand bespreekt als hij de componist Ravel bespreekt: hoe hij zijn biefstuk at, hoe hij zijn haar kamde.

Deze uiterlijke beschrijvingskunst brengt Echenoz, net als Robbe-Grillet, geregeld bij opsommingen en meticuleuze detaillering, die vaak relativerend en komisch werken. Vaak ook meedogenloos, bijvoorbeeld in de romans waar de grote stad en de gekte van het verkeer geschilderd worden; de samenleving kan die beschrijvingen in haar zak stoppen.

Echenoz speelt soms met de conventies van de populaire genres. In zijn werk komen we parodieën tegen op de detective, de spionageroman en de reisroman à la Conrad. Intussen heeft hij een twaalftal boeken gepubliceerd en diverse literaire prijzen gekregen. De prestigieuze Goncourt ging in 1999 naar zijn Je m'en vais. Echenoz' laatste roman was Ravel, een uitwerking van het elegante minibiografietje dat u net hebt gelezen.