Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 2005 (nrs. 109-112)

[p. 130]

Kees Hin
Jaap Hillenius een poging om dichterbij te komen

Een installatie over leven en werk van de schilder Jaap Hillenius
Regie Kees Hin
Camera Martijn van Beenen Montage Eimer Leupen
Producent René Mendel
Fragment uit scenario Juni 2003

Voor u ligt het plan om een installatie te maken in de vorm van een filmdrieluik over het leven en werk van schilder Jaap Hillenius (1934-1999). De schilder voor wie zijn leven haast volledig in dienst van de schilderkunst stond en die na een verkeersongeluk overleed. René Mendel

‘Ze is zo weer vergeten’: hoorde ik iemand zeggen in de rouwkamer van een begrafenisonderneming. Dat is alweer jaren geleden maar ik ben de lieve oude dame, waar ik toen afscheid van nam, nog lang niet vergeten. Vaak zie ik haar voor me en betrek haar in mijn gedachten. Zo is het ook met Jaap Hillenius. Hij was een vriend. Zijn plotselinge dood was een schok. Zijn leven was totaal gericht op de schilderkunst. Zijn oeuvre is boeiend, mysterieus en prachtig, en vooral dwars tegen de mode van de tijd in. Of je ging mee met zijn avontuurlijke geest of je wendde je oog ervan af. Toen hij stierf was zijn werk lang niet voltooid maar ver genoeg om het belang ervan te herkennen.

De keuze voor de installatie is ook geïnspireerd op de werkwijze die Hillenius zelf toepaste; detailstudie naar onderdelen als water, vegetatie en licht moesten de schilder brengen tot het ultieme schilderij, waarnaar hij zijn leven lang op zoek bleef. De installatie is een reconstructie van zijn leven; en waar het bij Hillenius gaat om de soort penseelstreek gaat het in de drie films om een reeks van indrukken die de camera kan opdoen om een totaal beeld, een overkoepelende en tegelijkertijd gedetailleerde weergave van de schilder te geven. Kees Hin

[p. 131]

Tekenleraar Hans Nahuijs gaf hem tienen voor zijn tekeningen. Waarschijnlijk heeft hij Jaap gestimuleerd om door te gaan.

Hans Nahuijs stierf aan loodvergiftiging omdat hij zijn duim als palet gebruikte. Jaap kocht het schilderij waarop Nahuijs op prachtige wijze de zee heeft verbeeld.

[p. 132]

Zo heb ik Jaap Hillenius in 1959 gefotografeerd. In mijn fantasie deed hij mij denken aan een klassieke verfijnde engelse dichter.

Linker kolom: Het allerdaagse.

Midden kolom: De kunst.

Rechter kolom: De filosofie.

[p. 133]

Zijn zoon Sem: Het grote geheim van Jaap? Jeetje! Wat hem sterk maakt is zijn discipline.
Op de lagere school tot twaalf jaar was ik bang voor Jaap. Als hij thuis kwam ging ik naar boven.
Dat is het geheim van Jaap: Dat hij bang is iets niet goed te doen, in chaos te geraken.

Jaap: Ik lag in de tuin van v. Oorschot in Frankrijk. Daar lag ik in het gras en ik voelde me gelukkig opgenomen in het gras.
En ik dacht als ik toch iets wil schilderen dat GELUK wil uitstralen dan moet ik iets doen met gras en daarin opgenomen zijn.
Ben nooit meer zo gelukkig geweest als toen. Door de insecten in mijn broek ben ik opgestaan, anders was ik blijven liggen.

[p. 134]

Ik wou het schilderij maken, deed mijn ogen dicht, maar er kwam niks, papier bleef blank. Pas het moment dat ik aan een boom dacht om ergens mee te beginnen, op dat moment kon ik mij een boom voorstellen. Daar hoort zonlicht bij. En onder die boom moesten mensen. Die heb ik me ook voorgesteld. En dan kom je natuurlijk bij Seurat uit met de GRANDE JATTE.

Zijn zoon Cham: Mijn vroegste herinnering, ongeveer zes jaar, dat Jaap me in bed stopte, naar bier en pinda's rook. Geluid van groepje mensen met hun koffiekopies die model kwamen tekenen. Dit is de rug van Mies.

[p. 135]

Guus: In de jaren '50 placht ik met Jaap Hillenius door Frankrijk te zwerven, en dat oog van hem wilde wel eens op mijn zenuwer werken. Geen weiland was zo groen of er lag een paarse waas over.

Nolly Schalken: Wekelijks gingen we naar de kroeg.
Er was grote verbondenheid.

Er is een schilderij van mij.
Donker blauw, grijs, ik kan het zo aanwijzen. Er zit woede in.

Ik heb echt een periode met hem doorgebracht. Hij stippend in zijn atelier in Loenen.

[p. 136]

Wat is de echte kleur van water? Om dat te ontdekken besloot hij een jaar lang ieder week een schilderijtje van water te maken. Hij deed het onderzoek in 1976 over met vriend Rudi Koegler. Die heeft een atelier aan de Amstel en dus water bij de hand.

We zochten dingen te schilderen die er altijd geweest waren. Beweging van het water moet er altijd geweest zijn.

Weemoed.
Omdat we uit elkaar gegroeid zijn

[p. 137]

Marja was eerst het gemeenschappelijk model van Rudi, Jaap en het tekenclubje.
Maar werd tenslotte de muze van Jaap op weg naar het meesterwerk.

Marja: We hebben de Elfstedentocht van 1985 gereden. Dat was de grootste gebeurtenis van zijn leven.

[p. 138]

Elke week fietst Marja door de schilderijen van Jaap om in Loenen op zijn atelier te poseren, thee te drinken met een moorkop en Proust voor te lezen.

Bij het fietstunneltje onder de A2 vond Marja nog een rest uit de verleden tijd.
In de vorm van een berg had ze geschreven: Hogere bergen meer hartstocht 1991

M voor mij, J voor Jaap.

[p. 139]

Vriend Bauke: Af en toe kwam ik langs in zijn atelier in Loenen. Nooit lang. Hij pakte een schilderij en toonde het mij, even, dan ging het weer weg. Toen hij dit schilderij toonde stond ik er wel even van te kijken.
Wat een verschil met die nette figuratieve tekeningen van mensen in Turkije, koeien en de rug van Mies.

[p. 140]

Hij leerde me ping-pongen, hoe je moest kijken naar de bal.

[p. 141]

[p. 142]

In 1997 voltooide Jaap een doek dat hij Ontmoeting met de Dood noemde.

[p. 143]

Ik droomde van Jaap.
Ik zei hem: wat ben je grijs geworden.
En Jaap zei: wat wil je ook, ik ben al vijf jaar dood.

Jaap zei: je moet naat Seurat gaan kijken.
Dat schilderij is één van de redenen dat ik ben gaan schilderen.
In Chicago stond ik voor de Grande Jatte. Ik klapte volledig in elkaar.

Mijn cameraman vroeg mij in de tuin waar Jaap zijn atelier had: waarom maak je die film eigenlijk?
Ik zei hem dat ik het Jaap beloofd had. Heel lang geleden.
Ik probeer een pointillistische film te maken maar het wordt heel anders.

[p. 144]

Laatste schilderij, 1999

[p. 145]

Drie figuren buiten / Le déjeuner, 1981