Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 2005 (nrs. 109-112)

[p. 43]

Bernlef
Zwartboek

Geacht bestuur van de nieuwe bibliotheek,

Gaarne zou ik Uw bestuur van harte geluk willen wensen met het nieuwe gebouw waarnaar U zojuist verhuisd bent, ware het niet dat mij al bij het betreden een mengsel van ongeloof en woede overviel. Over de glazen pui en de automatische schuifdeuren zult U mij niet horen. Ook ik ben een voorstander van laagdrempeligheid. Maar, zo vroeg ik mij in de ruime hal staande af, waar zijn de boeken gebleven? Ik keek om mij heen. Overal zaten mensen achter computerschermen. Zochten zij soms boeken in de gedigitaliseerde catalogus waar U zo vol trots melding van maakt in uw prospectus? Welnee, zij zaten daar te internetten. Lopend langs de beeldschermen zag ik dat de meeste bezig waren met het zogenaamde chatten dat wij vroeger gewoon ouwehoeren noemden en in de kroeg of op straat deden met echte mensen voor onze neus. Wat is dit chatten anders dan gemasturbeer? Achter een burootje waarboven een bordje met ‘informatiebalie’ erop hing zat een jongedame, ook al achter een computer. De boeken, zo zei zij met een verheugd gezicht, waren uit het zicht verdwenen en overgebracht naar de bovenverdieping. Toen ik haar naar de reden van deze verhuizing vroeg, vertelde zij mij dat met al die grote glazen ramen de bibliotheek een aantrekkelijk aanzicht moest bieden. Het is net als met een winkel, zei ze. Je moet de klanten binnen lokken met een leuke uitstalling. Dus dat was de reden van al die computers, van die koffiekamer direct naast de ingang waar men gratis en voor niets de kranten kon inzien onder het genot van een kopje koffie uit de automaat (meer dan vijf verschillende soorten). Iets verderop in de ruimte klonk vrolijke muziek van onbestemde oorsprong. Daar was een speelhoek voor de kinderen ingericht, ook hier weer met computers waarop allerlei videogames gespeeld konden worden. Wat meer naar rechts was de dvd afdeling waar men desgewenst een dvd kon zien of huren. Nergens viel een boek te bekennen. Ik besteeg de trap naar de tweede verdieping. Jaja, ik weet dat U ook een lift heeft. Ah, daar bevonden zich de boeken. Ik liep naar de kast Nederlandse literatuur. Aan de zijkant van de boekenrekken hing een papier waarop een serie ruitertjes onder elkaar was aangebracht. Een boertje met klompen duidde op het genre

[p. 44]

‘streekromans’, boeken met een rood hart op de rug gemerkt waren ‘liefdesromans’, een geweertje gaf de oorlogsromans aan. Een zwart gesloten boek moest de lezer wijzen op het genre literatuur. De mensen voor de kasten dwaalden met hun vingers langs de herkenningstekens op zoek naar een nieuwe streek- of liefdesroman. Vrijwel geen vinger raakte de boeken met het gesloten zwarte boekje onder op de rug aan, alsof het hier om besmettelijke waar ging. Van de recent verschenen Nederlandse romans trof ik maar een enkel exemplaar aan en dan nog van de soort die ook in de boekhandel de meeste aftrek vindt: de nieuwe damesromans van Jessica Durlacher of Connie Palmen, de hippe boeken van Giphart en Zwagerman. De nieuwe roman van Krol was onvindbaar. Het plankje met gedichten stond vol bundels van Rutger Kopland, Judith Herzberg en Anna Enquist. Gerrit Kouwenaar? Tonnus Oosterhoff? Niet te vinden. Ik wendde mij tot een tweede bibliothecaresse achter haar buro met computer. Zij schudde haar hoofd. Nee, die boeken waar ik naar informeerde hadden ze niet aangekocht. Ze werden toch nauwelijks uitgeleend en, zei ze triomfantelijk, het gaat tenslotte om het aantal uitleningen. Daar is ons aankoopbeleid ook op ingesteld. Uw aankopen zijn dus net als die van een boekhandelaar gericht op de best verkoopbare c.q. uitleenbare titels? Ze knikte. Volgens haar was dat logisch. Overheid en gemeente keken bij het bepalen van de hoogte van de subsidie alleen naar het aantal uitleningen. Ze leek dit een normale gang van zaken te vinden en U daar in de zaal kennelijk ook.

Oja, ik hoor de bezwaren al die U wilt aanvoeren, de argumenten die U mij voor de voeten wilt gooien. Wij moeten wel, zult U zeggen. Wij moeten met onze tijd meegaan. Als wij ons alleen op boeken zouden concentreren zou het snel met ons gedaan zijn.

Dames en heren van het bestuur, begrijpt U mij goed. Ik heb niets tegen moderne technologische ontwikkelingen, maar wat is dan nog Uw definitie van een bibliotheek?

Een ontmoetingsplek hoor ik iemand zeggen, een uitwisselingsplaats voor informatie. Omdat wij niet meer geld van de overheid krijgen moeten wij het accent wel op de nieuwe media leggen en dat gaat helaas ten koste van de boeken. Zo draagt U Uw steentje aan de ontlezing bij.

Maar, bestuur van dit prachtpand, waarom doet U zo zonder slag of stoot mee met de afbraak van een instituut en offert U Uw boekenbestand op aan videogames, leesvoer en visuele vermakelijkheden? Waarom komt U niet in opstand tegen dit overheidsbeleid dat gebaseerd is op de wet van de getallen en de smaak van de massa. Waarom verdedigt U de spraakmakende minderheid niet, de literatuur die niet meteen hapklaar gepresenteerd wordt, maar enig denkwerk vereist? Kennelijk hebt U het hoofd allang in de schoot gelegd. Ik wed dat U zelf nog nauwelijks een boek leest of het moet er een zijn, geschreven door een bekende Nederlander. Wat is er met U, met het rijk en al die gemeentes aan de hand?

[p. 45]

Ik zal het U zeggen: het interesseert iedereen geen donder. Zolang Uw instituut maar scoort, zolang de mensen maar binnenkomen, het maakt niet uit waarvoor. Laat ik U troosten: U bent niet de enige. Ook de bazen van de publieke omroep, de directeuren van theaters en muziekzalen beroepen zich klagend op de kijkcijfer- en luisterdichtheid- terreur van de subsidiegevers. Maar niemand doet er iets aan, iedereen gaat gewoon door met het beheren van zijn eigen toko, onverschillig voor wat er daar wordt verkocht of aangeboden. Het ergste vind ik nog wel de vanzelfsprekendheid waarmee U voor vervlakking en verdomming in het stof buigt. Het lijkt wel alsof U al niet meer beter weet. U denkt waarachtig misschien wel dat U goed bezig bent.

De inrichting van dit gebouw is een schande, een aanfluiting voor de cultuur en een schoffering voor schrijvers. Uw aanschafbeleid onderscheidt zich in niets van dat van een boekhandel, met dit verschil dat de boekhandelaar een zelfstandige, meestal een kleine, is die van zijn verkoop moet leven; U krijgt gewoon iedere maand uw salaris en wat doet U ervoor? De smaak van het publiek naar de mond praten, informatiesystemen bedenken waardoor de mensen niet eens meer de kans krijgen om per ongeluk op een interessant boek te stuiten. Als het maar leuk blijft, fun.

Aan deze wantoestand moet een eind komen. Dames en heren van het bibliotheekbestuur, word wakker, verander Uw aanschafbeleid zodat Uw bibliotheek opnieuw een afspiegeling wordt van wat de Nederlandse cultuur te bieden heeft. En schuif de verantwoordelijkheid niet langer op anderen af. Ik verwacht dat U morgen met de verbouwing begint.