Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 2003 (nrs. 101-104)

[p. 38]

Dick Hillenius
De tuin

Een paar jaar geleden kreeg ik onverwacht de beschikking over een voor mijn doen flinke som geld. Het was een toevallige samenloop van extra inkomsten. Bij de eerste tweeduizend dacht ik, nu kan ik eindelijk eens een verre reis (buiten Europa) maken. Toen er nog twee bij kwamen, begon ik al aan Mexico te denken. Maar het geld hield niet op, de duvel etc. Bij de volgende drieduizend begon ik Mexico serieus te nemen, want nu zou de familie misschien mee kunnen en eerlijk gezegd ben ik een slecht reiziger in mijn eentje.

Maar toen het geld nog niet ophield, begreep ik dat er weer niets van reizen zou komen, met de ruim tienduizend gulden extra zou ik iets ernstig constructiefs moeten doen, de aanbetaling voor een ellendige flat, een lijfrente, een studieverzekering voor de kinderen, weet ik veel; ik had er geen interesse meer voor.

Jaren tevoren had ik in de toen nog landelijke omgeving van Amsterdam een tijdlang een tuin bezeten. Bezeten is overdreven. Het was driekwart hectare grond die tientallen jaren liefderijk was omgevormd tot een prachtige tuin. Toen de immer voortschrijdende vooruitgang het noodzakelijk maakte om dit paradijs op te offeren, hadden de eigenaars zich daarbij als verstandige nietbommengooiende mensen neergelegd, maar omdat ze het te pijnlijk vonden om een onzekere tijd af te wachten tot het vonnis zou worden uitgevoerd, deden ze de tuin met alles wat erop en eraan was voor een appel en een ei van de hand. Zo kwam ik, die in die tijd met moeite nog net een appel en een ei kon opbrengen, in het zeer tijdelijk bezit van een paradijs. Ik was nog jong genoeg om tijdelijk niet te zien als iets dat afloopt.

Driekwart hectare is niet zo erg groot, maar er kwam bij dat de tuin enige kilometers verwijderd lag van elke weg die sneller dan 5 km/uur bereden kon worden, te midden van weilanden, oude verwaarloosde boerderijen (ook opgeschreven op de vooruitgangslijst). Je kon er wel fietsend komen, moeizaam balancerend op in de lengte achter elkaar gelegde oude zerken. Als je daarover aankwam, zag je in de verte de tuin liggen als een bossige oase in de weilanden, want hij was aan alle kanten omge-

[p. 39]

ven door dicht groeiende wilgen en abelen, zodat je daarbinnen volstrekt afgesloten was. Er was de stilte van vogels, op warme zomerdagen van zoemende insecten.

De tuin was goed onderhouden geweest. Er groeiden de vreemdste bomen, zelfs een kleine ginkgo en een moerascypres, ouderwetse rozensoorten, een vreemd felrood nagelkruid. Een klein betonnen huisje was dik begroeid met bruidssluier. Er waren appels die vies smaakten maar mooi bloeiden. Ik deed niets aan onderhoud, alles groeide door elkaar en de mooiste bloemen werden soms verborgen door snelgroeiende parvenugewassen, zodat er ontdekkingsplezier bij kwam. Er waren een paar vijvers, een met roze waterlelies. Voor het eerst had ik mijn eigen kikkers in het wild. Het was het mooiste wat ik ooit bezat.

We zaten er met onze eerste, pasgeboren baby, tot laat in de herfst de grond te drassig werd om naar de dichtstbijzijnde pomp te lopen (er was geen waterleiding). Toen moesten we noodgedwongen wel terug naar de stad, naar een kleine zolderkamer. 's Winters ging ik een paar maal kijken. Ik joeg er mensen weg die mijn mooie struiken wilden uitsteken omdat ze dachten dat de zaak opgegeven was.

In het voorjaar gingen we om wat bloeiende takken van de appelbomen te halen of wat er verder op gang zou zijn. Er was een grote hoge dijk van zand, die tot vlak bij de poort leidde. De haag van wilgen en abelen leek nog onaangetast. Maar van de andere kant bleek men al binnengekomen. Bomen en struiken lagen smeulend tegen de grond, de vijvers al grotendeels dichtgeschoven. Er staat nu een heel groot en goed christelijk ziekenhuis. Het vlammend zwaard. Sinds die tijd heb ik eigenlijk maar één concreet ideaal: een grote tuin, zo geïsoleerd dat ik er niets hoor van auto's en bromfietsen of andere communicatiegeluiden. Escapisme noemt men dat, als men ertegen is.

Of men zo'n tuin nu werkelijk heeft gehad of niet, het gevoel van eruit verdreven te zijn kent iedereen wel. Misschien vanwege ‘het paradijs der jeugd’, al leest men daar bij moderne auteurs zelden iets vrolijks over. Misschien dan het allervroegste, meest gekoesterde stadium. (Heb ik dat al niet eens verteld? Over al die paradijsdromen, al of niet veroorzaakt door paddestoelen, die over tuinen gaan met een vijver in het midden en daarin een pad of kikker? Lees Graves, lees Marianne Moores ‘Gardens with real toads in them’.)

Er zijn mensen die het tot de volwassenheid vinden behoren om al die romantische verlangens een droge dood te laten sterven. Misschien zijn dat wel dezelfde mensen die volwassenheid als een apart en benijdenswaardig stadium zien. Maar ik denk dat verlangens er zijn om bevredigd te worden, net als honger en dorst en de zin in gezelschap.

[p. 40]

Ik begon mijn schrijfsel met de klacht dat mijn plotselinge rijkdom te groot was om aan iets begeerlijks uit te geven (dat maakt de meeste rijke mensen zo chagrijnig, denk ik). Zo veel zat ik toch ook wel onder de plak van mijn degelijke omstanders (onder de plak zitten van omstanders = sociaal leven). Tot mijn grote verbazing kwam er applaus van deze kring toen ik voorstelde om mijn geld te besteden aan de vervulling van mijn hartewens: de aankoop van een stuk land met boerderijtje. Wel voegden ze daar vreemde opmerkingen aan toe ‘je kan het altijd weer verkopen’, ‘goed voor de oude dag’ etc.

Het stukje land ligt in Zuidwest-Drenthe, in een gebied met grote afwisseling van oude landbouwgrond, kleine bossen, hei, vennen. Je rijdt eerst op een fantasieloze drukke snelweg, langs een dood kanaal. Dan wijk je af over een smalle ophaalbrug, een zandpad, kronkelend. Dan ligt daar, zonder buren in zicht, mijn boerderijtje. Het is mogelijk dat in vroeger tijd een weiland iets moois was, wel veel groen, maar met tientallen bloeiende planten, fluitekruid, koekoeksbloem, boterbloem, koolsoorten, dovenetel, paardebloem, distels, zuring, noem maar op. Ik heb in de oorlog nog wel weilanden gezien bij Nieuwkoop, waarin vier of vijf verschillende orchideeën bloeiden. Dankzij overvloedige bemesting en regelmatige bespuiting met groeistoffen, blijft daar tegenwoordig alleen maar gras van over. Door de beweiding en het regelmatig maaien blijft dat gras - totdat de vorst invalt - eeuwig groen. Het is dat Mondriaan geen groen gebruikte, anders zouden zijn schilderijen variaties kunnen zijn op de strakke vakken eenkleurigheid die de moderne weilanden vertonen, omringd door de zwarte lijnen van vergiftigde sloten.

Zodra ik het maaien stopzette kwam er een eind aan de doodse monochromie. Er bleek niet één gras te zijn, maar vele soorten. Rode, grijze, wittige, blauwige. Grote pollen, kleinere sluipers. Rietachtig, breedbladig, smal als haren. Het gras, of liever de grassen, gingen nu ook bloeien, vertoonden daarmee leeftijd i.p.v. het altijd groene tapijt bij de boeren. Allerlei bloeiaren, lang en ijl, kort en dicht, donzig, plat als uit een herbarium.

Opeens bleek tussen het gras ook veel niet-gras tot ontwikkeling te komen. Hondsdraf duwde met ronde handjes het gras weg, veel boterbloemen, akkerdistel. Soms voelde ik wel eens de opwelling om er wat aan te doen. De hatelijkste plant die ik ken is de brandnetel. Ik heb ze wel gemaaid of met de handschoen uitgerukt. Maar ten eerste komen ze toch weer terug zolang er nog zoveel salpeter in de grond zit en ten tweede voelde ik me geremd door de gedachte aan allerlei vogels en vlinders die van brandnetel houden. Ik houd nog wel een paar plaatsen en paadjes vrij, maar verder moeten ze hun gang maar gaan. Dit jaar waren er al veel atalanta's en dagpauwogen.

Ook akkerdistel heb ik wel uitgetrokken, totdat ik op een fazantennest

[p. 41]

stuitte. En als ze eenmaal bloeien, zo'n mooie kleur paarsgrijs. Het enige wat ik doe tegen gras of ander ongewenst gewas is het aanplanten van bomen. Ik heb de tel niet bijgehouden, maar alles bij elkaar zullen er tweeduizend boompjes geplant zijn. Dat lijkt veel, behalve als je het ziet; er is net een beginnend gordijn. Maar enig effect wordt al merkbaar: het gras wordt dunner, varens laten zich niet meer verstikken, gele en gevlekte dovenetel, anemoontjes, bosaardbei en een menigte andere schaduwminnende planten beginnen zich uit te breiden.

Er is een met jarenlange moeite gegraven kuil, waarin eindelijk een beetje water blijft staan. Al gauw waren er waterinsecten, slakken en op een dag hoorde ik een plons; eindelijk weer een eigen, wilde kikker.

Het genot van een tuin of huis is geladen met angst. De angst dat de kereltjes weer zullen komen. Soms zie ik in een mooi landschap de vrachtwagens verschijnen, die stapels grote buizen komen storten. Voor aardgas, olie, smeerpijp, zand om moerassige grond op te spuiten, of zand dat aan de levenseenheid van een meer wordt onttrokken, of voor water dat uit een polder gemalen wordt. Ik zie het steeds meer als de dreiging van een groter lichaam, dat alvast zijn bloedvaten, zenuwstelsels gereed laat maken om al het kleine, gevarieerde leven dat er nu nog is, op te vreten, weg te drukken, in te lijven, te stroomlijnen.

Kort geleden terugkerend van een herfstwandeling vond ik een kleine man bij het begin van het zandpad naar mijn boerderij, tekeningen en notities makend. De eerste ziektekiem, tastorgaan van de vooruitgang. Hij was van de ruilverkaveling, maar hij stelde me gerust (ook met kanker kun je nog een tijd leven): met de huidige bezuinigingszin viel ook de ruilverkaveling stil.

Ik ontmoet telkens sociologen en zelfs psychologen, die beweren dat territoriuminstinct iets is dat hoogstens bij dieren voorkomt (en de mens rekenen ze daar dan nooit onder). Volgens hen heb ik dus wat anders, misschien aap ik de dieren wel na in mijn chagrijn en woede als ik mijn klein gebied bedreigd voel.

Uit: Het principe van nieuwsgierigheid, 1978