Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 2003 (nrs. 101-104)

[p. 125]

Peter Winnen
Renner in landschap

Toen Lance Armstrong tijdens de Dauphiné Libéré demonstreerde er weer helemaal ‘klaar’ voor te zijn, klonken er in de pers hier en daar morrende geluiden op: de spanning is er nu al uit, Armstrong wint gewoon zijn vijfde Tour de France; geef hem nu maar vast de gele trui, en schaf de wedstrijd af. Hoe dan ook heb ik verwonderd en verbijsterd voor de televisie gezeten toen Armstrong weer met dat pietluttige versnellinkje de cols bestormde. Verwonderd en verbijsterd, omdat het toerental dat Armstrong met zijn benen bereikt in feite een onmogelijkheid is. Uit eigen ervaring weet ik dat een ‘koffiemolentje’ het hart-long samenspel hopeloos over de kling jaagt. Voor het geval Armstrong heb ik dan ook maar één verklaring: die man moet nog gigantisch veel over hebben. Dus blijf ik zitten en vergaap me aan hem.

Ook Indurain - vijf Tourzeges - werd ervan beticht consequent de spanning uit de Ronde te halen. Maar met Indurain in beeld maalde ik niet om spanning. Ik zag een machine die uitsluitend in de tijdritten het verschil maakte. Een machine die rustig anderhalf uur lang boven de vijftig per uur voort koerste. Vijftig per uur bereiken, en die snelheid slechts twee seconden vasthouden, dat presteerde ik vroeger alleen op mijn allerbeste momenten. Ik weet dus wat daar voor nodig is.

Ach, die marmeren benen van Indurain. Zo zijn ze voor hem en na hem niet gemodelleerd. Bovendien was Indurain de enige renner die een klassieke god bleef ondanks zijn ruimtehelm met donker vizier, en ondanks zijn op een maanlandingvoertuig gelijkend vehikel. Indurain was een type zonder praatjes, hij roerde slechts zijn benen. Hoofd, fiets en lichaam, een onlosmakelijk geheel. Eigenlijk hoorde die man in het Louvre thuis.

De huiskamerbank is in de maand juli mijn belangrijkste werkplek. Ik beoordeel (of veroordeel) de koers in het ‘weten wat er voor nodig is’.

Indurain en Armstrong, ze lijken met de fiets tussen de benen geboren. Alles klopt. De macht straalt je tegemoet. Je hoeft geen auralezer te zijn om dat op te merken. In feite is iedereen in het profpeloton met de fiets tussen de benen geboren. Het is pas na een jarenlange natuurlijke selectie dat men in De Tour de France terecht komt. Als ik in de auto zit en ik zie

[p. 126]

op het fietspad een wielrenner trainen, dan zie ik van een afstand of ik te maken heb met een recreant, een wedstrijdfietser, of een professional. Het verschil zit hem in de ‘coup de pédale’. De tred van de professional is schijnbaar moeiteloos, machinaal, en zonder haperingen. De amateurwielrenner zie je iets meer duwen, en de recreant heeft over het algemeen zo'n hulpeloze slag dat je nauwelijks over pedaleren kunt spreken. Bovendien bespringt me bij de laatste de behoefte een inbussleutel te grijpen om zadel en stuur in een effectievere positie te stellen.

De charme van de Tour de France (en alle grote wedstrijden) is nu dat in de uitputtingsslag het peloton zich begint te scheiden in recreanten, wedstrijdfietsers en professionals. Alles relatief natuurlijk, het zit hem in kleine details. Gestrekt op de huiskamerbank verveel ik mij geen seconde. Al moet ik drie uur kijken naar een en dezelfde eenzame koploper, ik bestudeer aandachtig de verschillende stadia van het ‘kapot vallen’. Een opwindende bezigheid - soms lijd ik mee.

Helemaal een lust voor het oog zijn de bergetappe's. Ik lees soms dat Touradepten, meestal schrijvers, terugverlangen naar het radiotijdperk. Toen kon de verbeelding nog zijn gang gaan. Als ex-wielrenner zeg ik: er kunnen niet genoeg camera's in de koers zijn. Hoe meer studiemateriaal hoe beter. Ik wil de koers lezen. Ik wil overzichten uit de helikopter. Ik wil shots van tandwielen. Wie rijdt er op welke versnelling? Ik wil dat er wordt ingezoomd op benen want de coup de pédale is de belangrijkste aanwijzing voor iemands status. Ik wil de koppen meer dan levensgroot op mijn scherm. De meer of minder gepijnigde gezichtsuitdrukking en de mate van scheelzien levert andere belangrijke informatie op. En niet te vergeten de gelaatskleur: hoe bleker en grauwer, dus hoe minder bloed in het hoofd, hoe meer bloed de benen voor zich opeisen in de krankzinnigheid van de inspanning. Bleekheid betekent dat de rek er uit is. Eén demarrage van de concurrentie en de boeken kunnen dicht. (Er bestaat ook een grauwsluier die aan de dood verwant is. Die kom je in een kopgroep niet tegen. Net voor de bezemwagen bevinden zich deze maskers.)

Wielrenners in de koers bestuderen elkaar op soortgelijke wijze. ‘Bestuderen’ is niet helemaal het goede woord. Van een denkproces is geen sprake. Het is eerder ‘zien’. In een flits. Een intuïtief of instinctmatig zien. De beslissing tot een demarrage is niet het product van een redenering, het is een impuls. Alleen de superman bezit de kalmte en de overmacht om iets van een strategie te bedenken.

Niets menselijks is een wielrenner vreemd. Strijden in een kopgroep is als het voeren van zakelijke besprekingen. Bluf en simulatie worden beleden zowel met de mond als met het lichaam. Als een coureur als een zoutzak op zijn zadel hangt en klaagt over krampjes, wil dat niet direct zeggen dat de kaars uitdooft. Geloof een wielrenner pas als hij als een

[p. 127]

naakt vogeltje in het vacuüm achter de kopgroep spartelt. Een niet gering aantal koersen is gewonnen door de beste toneelspeler.

Sommige wielrenners zijn onpeilbaar. Altijd een makkelijke tred. Ze winnen of ze lossen in grootse stijl.

Gisteren kwam de meteropnemer van Essent de meterstanden van gas, water en elektriciteit noteren. Of ik niet terugverlangde naar de actieve periode, vroeg hij. Neen, heimwee heb ik niet. Nooit gehad ook. Genoeg zure regen gezweet. Laat anderen het nu maar opknappen. Toch blijft het feit dat ik nog altijd met een been in het verleden sta. Ook voor mij blijft het adagium geldig: eens een wielrenner, altijd een wielrenner. Ik lijd aan een niet te genezen beroepsdeformatie: ik denk nog altijd met mijn benen.

Wanneer het peloton als een bonte sliert door de Franse landschappen trekt, dan herken ik die landschappen, ik herinner me ze, ik voel ze. En ik herken, herinner en voel met mijn benen. Zien jullie wel wat van de omgeving, werd me vroeger vaak gevraagd. Natuurlijk stapt een wielrenner onderweg niet af om op zijn gemak van een machtig vergezicht te genieten. Toch houd ik staande dat een wielrenner veel meer opneemt dan Jan met de caravan in de Vercors (die bovendien een fotocamera nodig heeft om later de vakantieherinneringen op te roepen). Noodzakelijkerwijs ploegt de renner zich door het landschap. Het hecht zich vanzelf aan de spiervezels, het dringt erin binnen. Voeg hieraan toe dat die vezels tegelijkertijd worden aangevreten door de diverse obstakels onderweg, dan komt het landschap, en in een ongunstig geval, de gesel van een niet-coöperatief klimaat, wel erg dichtbij. Er is heel wat voor nodig om een geliefde in fysiek opzicht even dicht te laten naderen.

Een renner zit niet alleen in het landschap, het landschap zit in hem. In zijn benen om precies te zijn. En hoe lastiger de coureurs het elkaar maken, hoe meer erin terecht komt.

Wielrenners spreken vaak tot ons via hun benen: ik had stront in de poten vandaag, ik had lubberbenen, ik had superbenen, ik had geen benen meer, ik had drekdijen, enzovoorts. Het totale organisme wordt gereduceerd tot enkel de benen. De benen, aandrijfmechaniek, hersenkwab, zintuig, zetel van het ego: ik ben mijn benen. Soms neemt de wielrenner afstand van zijn benen. Na een dramatisch verlopen koers bijvoorbeeld. ‘Ik wilde wel, maar die klotebenen niet’. De benen krijgen de schuld, alsof ze een afzonderlijke persoonlijkheid bezitten, alsof ze iemand anders zijn. Sommigen houden hele gesprekken met hun benen. Om ze op te peppen, om ze te vervloeken, om ze te verleiden. Er valt ook heel wat af te lachen met de benen. Maar over het algemeen zit het ego hecht beneden verankerd.

[p. 128]

Meer over benen. Een goed soigneur die al duizenden benen op de massagetafel heeft gehad, tast de spieren af en voelt terstond hoe de vlag erbij hangt. Tegenwoordig zijn het de ploegartsen die de medische onderhoudsbeurten plegen, maar er is een tijd geweest dat het de soigneur was die enkel op grond van zijn tastzin tot een voorstel kwam voor de noodzakelijke geneeskrachtige maatregelen als olieverversen of de bougies afstellen. De echte toppers onder de soigneurs behoefden trouwens alleen maar een vluchtige blik op het onderstel te werpen.

Een goed soigneur is tevens zielenherder. Wanneer hij bezig is de kapot gereden spierstrengen met zijn handen weer tot een malse bundel te boetseren, wekt hij tegelijkertijd het aangeslagen ego - dat woont in de benen, zagen we - weer tot leven. Af en toe een zacht uitgesproken woord ter ondersteuning van de handen, en de renner komt als herboren van de massagetafel. Is het nog nodig te vermelden dat het aandeel van de soigneur in het succes onschatbaar is?

Gebeurt er eigenlijk nog wel wat in het hoofd van een wielrenner wanneer zijn benen zijn persoonlijkheid uitmaken? Denkt hij na, bijvoorbeeld? Laat ik het zo formuleren: er gebeurt van alles in het hoofd van de renner, maar op het moment dat hij begint na te denken is het spel naar de vaantjes. De grootste wielerkampioenen waren geen denkers maar zieners. Jan Raas, exponent van het betere stoempwerk op de Vlaamse en Noord- Franse kasseien was misschien wel de meest verlichte ziener uit de wielerhistorie. Hoe Jan Raas zag. Een gefingeerd voorbeeld:

Jan Raas rijdt in de kopgroep. Het is de dag van Parijs-Roubaix. De laatste kasseistrook is genomen. Tien kilometer glad asfalt resten. Jan Raas monstert zijn benen - de benen blijven onveranderlijk de basis. Het is vlees nog vis. De afstand, de kasseistroken, de wind en de ijsregen hebben hun heilbrengende werken verricht. Maar in de diepte gromt de overwinningsnood als een dolle hond.

Jan Raas monstert de concurrentie. Twee man elimineert Raas terstond als concurrent. Slappe aflossingen, geen benen meer die lui. X daarentegen vormt een serieus probleem. X heeft een onweerstaanbaar eindschot in de benen. Met X naar de streep rijden betekent onherroepelijk klop krijgen. X speculeert trouwens duidelijk op zijn eindschot. Hij doet geen trap te veel. Hij spaart zich, en heeft er alle belang bij dat de kopgroep niet uiteen valt.

Y is mogelijk nog gevaarlijker. Y heeft maar één doel: het doen verliezen van Jan Raas. Iedereen mag winnen vandaag behalve Jan Raas. Zeven jaar geleden heeft Raas Y een leep tactisch kunstje geflikt en hem een klassieker ontnomen. Zeven jaar heeft Y gewacht op een moment van wraak. Dat moment is nu aangebroken. Als een bloedzuiger zit hij aan Raas' achterwiel gekleefd.

[p. 129]

Z is de meest stabiele verschijning in de kopgroep. Zijn benen malen onverstoorbaar een grote versnelling rond. Geen spoor van sleet valt in zijn pedaaltred te ontwaren ondanks de bemodderde kuiten. Hecht in het zadel ook. Heel wat evenwichtiger dan Y die ondertussen helemaal naar de punt is gekropen. Frisse kop nog, Z - hoe bestaat het. Zonder meer de sterkste man in koers.

Dit alles ziet Jan Raas in een fractie van een seconde. In dezelfde fractie overziet hij de toekomst met zijn vele ongemanifesteerde mogelijkheden. In die toekomst is er maar één wenselijke winnaar en die heet Jan Raas. En in dezelfde fractie van een seconde zet Jan Raas de door hem begeerde toekomst in werking. Met een knipoog.

Jan Raas knipoogt naar Z. Deze begrijpt het signaal: Jan Raas is vandaag mijn bondgenoot. Dit is Z's uitgelezen kans om zelf de overwinning te grijpen in Parijs-Roubaix na het rijtje tweede plekken in de laatste vier jaren. Z tilt zijn gat van het zadel, demarreert, is weg - en goed ook. Sprinter X, ook niet gek, wendt zich met een zeer aantrekkelijk financieel voorstel tot Y. Y moet de kloof naar Z dichten. Y hapt onmiddellijk toe. Wie is er geen opportunist? Jan Raas doen verliezen en ook nog een zak geld mee naar huis nemen, wie had dat tevoren kunnen bedenken!

Y begint op kop te sleuren. Hij geeft zich volledig. Hij nadert Z tot op vijftig meter, maar dan blaast hij zijn motor op. Hierop is sprinter X, geheel tegen zijn zin en tegen zijn strategie in gedwongen de laatste meters naar Z zelf te overbruggen, want Raas weigert ook maar een centimeter op kop te komen.

De door Raas geziene toekomst ontwikkelt zich stap voor stap en feilloos. X, Y en Z happen naar adem. Dan plaatst Jan Raas zijn niet eens zo splijtende demarrage. Onbedreigd gaat hij solo op weg naar Roubaix. De benen jubelen.

Later krijgt Z naar oud gebruik een schappelijk bedrag betaald voor bewezen diensten. Ook mooi, vind Z, maar achteraf bekeken plaatste hij die demarrage toch een kilometer te vroeg. Helaas zag Z een stuk minder ver in de toekomst dan Jan Raas.