Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 2003 (nrs. 101-104)

[p. 122]

Wim Hofman
Van die onvergetelijke ogenblikken

Mooi weer was het, in september 1944. Ze woonden in V. in de Kerkhofstraat, zijn moeder, zijn broertje en hij. Het kerkhof was niet ver. Daar lagen kinderen wier handen als dorre takken boven het graf uitgroeiden, hetgeen een akelig gezicht moest zijn. De handen waren van kinderen die hun moeder geslagen hadden. Ongedoopte kinderen lagen een stukje verder, achter een muur, op een apart ongedoopte kinderenveldje. De zieltjes van die kinderen dwaalden als lichtjes voor eeuwig en altijd rond over de heide. Je moest nooit achter die lichtblauwe wriemelende lichtjes aanlopen: dan kwam je in de moerassen terecht waar je tot aan je mond inzakte en waar je nooit meer uitgetrokken kon worden. In het moeras woonden griezels, moeraslarven met slangenvoeten en er groeiden vleesetende plantjes, en in het water van de vennen zaten bloedzuigers die gek waren op kinderbloed.

Naast het huis aan de Kerkhofstraat was een open plek. Daar werd een gat gegraven, een graf, groot genoeg voor wel tien kinderen zoals hij. Het was oorlog, dat was het altijd al, maar nu moesten zij de kuil in als de tanks en de pantserwagens kwamen. Het lawaai dat ze maakten werd steeds harder en kwam met het uur dichterbij. Het geluid wat hem vooral opviel was het schieten (het was geen onweer, had zijn broer gezegd). In de verte onploften ook bommen. Het gat werd steeds dieper en dieper. Eerst kwam er zwart zand uit, dan wit en donkergeel zand. Het gele zand vond hij het mooiste zand van de wereld. Misschien had hij het niet mogen zien, maar nu zag hij het wel.

Zijn moeder nam hem op een avond mee naar buiten. Het was donker. Ze trok hem van achteren zacht aan zijn haar en dwong hem zo naar de lucht te kijken. De hemel zat vol sterren. Tussen die sterren bewoog iets, een streepje licht. Dat was niet God of een van zijn engelen, al zou hem dat toen niets verbaasd hebben. Zijn moeder legde hem uit dat dat lichtstreepje een vliegende bom was, die, als hij naar beneden kwam vallen wel tien huizen tegelijk kapot kon maken. Het was beter geweest als hij toen toch God had gezien of een van zijn engelen in plaats van een V-2. Dat

[p. 123]

zou stukken beter geweest zijn, maar zoiets komt eigenlijk nooit voor.

Toen een granaat een gat in de muur van het huis sloeg, zat hij met zijn broer onder de tafel. Dat moest. De moeder had matrassen om de tafel heen gezet, zodat het een gezellig huisje leek, maar door de klap vielen een paar matrassen om en er klonk gerinkel van glas. Stukken steen en stof en gruis vlogen door de kamer en kleine stukjes ijzer lagen te roken, begonnen gaatjes in de planken vloer te branden en maakten donkerbruine schroeiplekjes in de matrassen en op de deken van het bed. Zijn moeder liep jammerend en grienend rond. Met een steelpannetje goot ze dan eens hier dan eens daar een plensje water over de gloeiendhete granaatscherven. Hij vond het gesis en de dampwolkjes die dat maakte leuk om te zien. Hij had dat soort dingen natuurlijk niet leuk moeten vinden.

In de schuilkelder was het donker en warm. Over de kuil waren palen en takkenbossen en graszoden gelegd. Buiten hoorde je een voortdurend zwaar gebrom van vliegtuigen en er klonken harde dreunen. In de kuil klonk bidden. Wees gegroet Maria, vol van genade, de Heer is met U, Gij zijt de Gezegende onder de vrouwen. Zand viel af en toe tussen de takken uit. Op zulke momenten moet je niet kijken, ook niet als je schrikt, want dan krijg je onherroepelijk zand en stof in je ogen. Bij het bidden moet je trouwens ook je ogen dicht houden. Hij had moeten bidden en niet moeten huilen omdat hij moest plassen en omdat hij zo moe was en om al dat zand in zijn ogen. Dat had hij moeten doen, bidden. Als hij harder had gebeden was het zand vast niet uit de takkenbossen in zijn ogen gekomen. Ja, hij had harder moeten bidden, met zijn ogen stevig dicht: bid voor ons, zondaars, nu en in het uur van onze dood. Amen. Wees gegroet Maria, vol van genade en zo maar door.

Het was moeilijk om met een deken in je armen het hol uit te kruipen en rennen was ook lastig. Zijn beentjes waren dik en hij was nog maar drie. De anderen liepen veel harder: donkere figuren langs de huizen van de Kerkhofstraat. Zijn moeder droeg baby Adje van de buren. Hij zag de schoorsteen van de lijmfabriek. Er kwamen nu geen rookwolken uit, maar een grote sliert van oranjegeel vuur. In de fabriek zaten reuzen die vuur door de pijp bliezen! Zijn moeder riep hem, hij moest niet blijven staan, maar lopen, lopen! Hij trapte op de tippen van de deken en hij viel. Hij had harder moeten rennen. Nu zag hij hoe dakpannen van de daken kletterden en huizen in brand stonden. Miljoenen vonken vlogen omhoog tot bij de lichtbanen in de lucht en tot in de ogen van de sterren en misschien nog hoger. Hij had harder moeten rennen met die dikke beentjes, dat had hij moeten doen.

[p. 124]

In de ruimte onder de muziekkiosk op het marktplein was het druk. Veel mensen waren daarheen gevlucht. Hun olielampjes gaven maar weinig licht. Bij het trapje van de uitgang waren soldaten aan het schieten. Kleine Adje huilde verschrikkelijk en wilde geen taptemelk drinken: zijn moeder had hem per ongeluk heel de tijd ondersteboven gehouden! Later liep een donkere streep van de treden van het trapje. Hij dacht dat het de melk was die zijn moeder aan de soldaten had gegeven, maar zijn broer zei: dat is geen melk, joh, dat is bloed. Melk was wit, dat wist hij ook wel, bloed is donkerder. Hij keek naar het bloed op het trapje en naar zijn knie waar hij op gevallen was. Uit zijn knie liep een klein straaltje bloed, maar dat stelde niet veel voor. Kom hier, zei zijn moeder, die niet graag had dat hij naar het bloed op het trapje keek. Met een zakdoekje depte ze een beetje bloed van zijn knie. Kniebloed was helderder rood dan trapbloed. Soldatenbloed was donkerder dan kinderbloed. Hij had toen niet op dat bloed moeten letten.