Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 2001 (nrs. 93-96)

[p. 184]

H.C. ten Berge
Over Mark Strand

Mark Strand wekt de indruk altijd een zondagskind in de poëzie te zijn geweest. Zijn werk is van meet af aan met instemming begroet, het werd met tal van prijzen bekroond, terwijl de dichter als persoon veel erkenning heeft gekregen, niet in de laatste plaats doordat hij in 1990 tot ‘Poet Laureate’ van de Verenigde Staten werd gekozen, en hem in 1999 de Pulitzer Prijs voor zijn bundel Blizzard of One (1998) werd toegekend. Het zijn natuurlijk slechts uiterlijkheden, die de kern van Strands poëzie niet raken. Het woord ‘zondagskind’ echter, is niet willekeurig gekozen. In tal van gedichten, vooral die uit de eerste decennia van zijn dichterschap, spelen beelden uit de jeugd en herinneringen aan een intieme, harmonische verhouding met de ouders een opvallende rol. In een onlangs gepubliceerd essay over de betrekkingen tussen poëzie en fotografie (in: The Weather of Words, New York 2000) weidt hij aan de hand van enkele familiefoto's zelfs uit over het intense familiegevoel van vroeger en over zijn positie ten opzichte van wat hij - ironisch - ‘de rest van de wereld’ noemt.

Een gelukkige jeugd staat een ernstige levenshouding niet in de weg. In het zojuist genoemde essay schrijft Strand, dat hij de dood beschouwt als de centrale bekommernis van de lyrische poëzie. Zij vertelt ons, zegt hij, dat wij sterfelijk zijn. Zelfs wanneer het gedicht iets feestelijks bevat, brengt het de boodschap dat het feest in kwestie voorbij is. Aan het doodsbesef koppelt hij de noties van het Niets en de Vergetelheid in al hun gradaties en verschijningsvormen. De Hades acht hij de meest poëtische plaats in zijn universum (zie ook: ‘Orfeus alleen’). De onbegrensde afwezigheid, ‘het toppunt van inactiviteit’, vat hij op als de belangrijkste invloed op zijn schrijven, omdat ze ‘het origineel van de slaap en het levenseinde’ behelst. We treffen dan ook in zijn werk (dat geen werk is) allerlei passieve taal- en levensvormen aan. Die gaan gepaard met een soort melancholie, die het leven niet zozeer afwijst als wel plaatst in doodse, bijna surreële interieurs of - par contraste - in een weids landschappelijk perspectief. Wat dat aangaat heeft het karakter van zijn taal, ondanks een opvallende caesuur in de jaren tachtig en een sindsdien toegenomen complexiteit, nooit een wezenlijke

[p. 185]

verandering ondergaan. Woorden als stijgen, dalen, wuiven, slapen, drijven, zinken, liggen, glanzen, verdwijnen, maar ook substantieven als gloed en spiegel (waarin totale stilte heerst), of de curieuze verbinding van water en slaap in ‘waterslaap’ - al die woorden verbinden zich met de lijdzame inslag van de gedichten. Strands poëtische personages ervaren de onmiskenbaar aanwezige melancholie evenwel niet als kwellend. Enerzijds schept ze de noodzakelijke afstand, anderzijds wordt ze ondergaan als een geheim genoegen, als een bron van genieting.

Het landschappelijk perspectief wordt uitgedrukt in de context van het verlangen naar geborgenheid en ‘de wateren van de eerste jeugd.’ Bomen, rivieren en meren spelen hier zeker een rol, maar het zijn de kustgebieden van Oost-Canada en New England, met hun specifieke huizen en bijzondere atmosfeer, die het boeiendste decor vormen. Behalve aan het hierachter afgedrukte gedicht over ‘de wateren van de eerste jeugd’ valt te denken aan verzen als ‘The House in French Village’, ‘My Mother on an Evening in Late Summer’ en het veel recentere ‘Here we are in Labrador...’ uit de bundel Dark Harbor (1993).

Mark Strand werd in 1934 uit Amerikaanse ouders geboren in Summerside op Prince Edward Island (Canada). Hij groeide op in de vs en Zuid-Amerika. Behalve eigen poëzie publiceerde hij vertalingen (o.a. van Carlos Drummond de Andrade en Rafael Alberti), bloemlezingen (waaronder New Poetry of Mexico, met Octavio Paz, en Another Republic, met Charles Simic), enkele prozawerken, en kunstboeken (waaronder, in 1993, Edward Hopper).

Bundels in Nederlandse vertaling: Donkere Haven, een gedicht. Vertaling en nawoord van Frank Despriet (Leuven 1993). Een lakse bries, gedichten. Keuze, vertaling en nawoord van H.C. ten Berge (Marsyas, Amsterdam 1983: nog steeds leverbaar).