Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 2000 (nrs. 89-92)

[p. 45]

K. Schippers
Waterschoenen

Eind vorig jaar kreeg ik het verzoek een tv-filmpje te maken van een minuut of drie. 't Zou samen met tientallen andere korte films in de eerste nacht van deze eeuw een paar keer worden uitgezonden. Ik ging erop in. Het bracht me misschien in een gebied waar je anders niet zo gauw terecht zou komen. Die drie minuten, daar moest ik het mee doen. De inhoud werd aan de maker overgelaten.

De laatste dagen had ik erg genoten van de cd Kitten on the Keys, een melodie van de Amerikaan Zez Confrey. De piano klonk ongeveer als de naam van de componist, spartelend, de jonge katten gleden uit over de klanken en konden met een razendsnelle sprong naar andere toetsen nog net van richting veranderen.

Waarom maakte ik het filmpje niet over Confrey's muziek? Kitten on the Keys werd in de jaren twintig een novelty genoemd. Dat had iets bekoorlijks. Het zou ook in het filmpje moeten zitten, muziek die je toevallig hoort en voor het slot is bereikt, verlaat je de kamer weer, hoor je de laatste wendingen, met een groot verlangen naar de al weer verdwenen melodie.

Het mocht niet meteen duidelijk zijn waar het om ging. Ik stelde me voor dat je eerst een man op straat zag lopen. In de verte werd hij staande gehouden. Hij wees, legde een vrouw de weg uit, kwam dichterbij en ging een huis in. We volgden de man en even later zag je hem een kamer binnengaan waar een piano stond. Zo zou je van een anonieme voorbijganger iets meer te weten komen, kreeg de steelse blik waarmee je iedereen op straat bekijkt een onverwacht vervolg.

We mochten de opnamen op de eerste verdieping van het conservatorium maken, een ernstige plek voor zo'n amusante melodie. In een groot vertrek stond een glimmende vleugel, met in een hoek een paar trommels, meer niet. Je dacht gelukkig niet aan een conservatorium. Het kon net zo goed een ruimte in een kantoorgebouw zijn, waar de vleugel in afwachting van een feestavond was opgeslagen.

Ook de gang op die verdieping zag er gemiddeld uit. Het was beter om de man niet buiten, maar hier te laten lopen, iemand die je voorbijgaat op het een of andere ambtelijke bureau. Je verwacht niets van hem,

[p. 46]

bent hem al weer kwijt en na een seconde of tien hoor je ineens muziek. Even aarzel je, zoek je de kamer waar op de piano wordt gespeeld. De deur staat open.

Over de vleugel maakte ik me geen zorgen. Die moest iets worden verplaatst. Maar hoe liep de man op de gang? Van een verhaal kon je nauwelijks spreken. Daarom was het van het grootste belang dat het loopje, als opmaat naar de muziek, onvergetelijk werd, in elk geval niet die paar onbetekenende stappen waarmee een ruimte doorgaans wordt overbrugd.

Een of twee details wilde ik vinden, die zich in het geheugen van de kijker zouden vastzetten. Moesten die ook waarheidsgetrouw zijn? Waarschijnlijk wel, maar het was niet uitgesloten dat ik op een lichte draai of een zijstap kwam die je anders niet zo gauw met lopen zou verbinden en die het publiek, zonder erbij na te denken, als algemeen geldig zou ondergaan.

Ik dacht aan Marilyn Monroe die in Some Like It Hot langs een trein loopt en in een paar stoomwolken op het perron een sprongetje maakt. In de slotscène van The Third Man loopt Alida Valli in de verte op een kerkhof. Ze nadert Joseph Cotten, komt steeds dichterbij en toch is het of er aan haar stappen nooit een eind zal komen. Hoe had Carol Reed, de regisseur, dat klaargespeeld?

Voor de man in de gang moest ik iets veel eenvoudigers zoeken, het vastmaken van een veter misschien. Nee, in een halve minuut zou de man bij de piano aankomen en dan kostte alleen het bukken al te veel seconden.

Ik begon m'n omgeving op een bruikbare vondst te schatten. Op een kast lag een waterschoen. Als iemand die aantrok, kon je z'n huid door de plastic reepjes heen zien. In het zonlicht kreeg je zo'n wit raster op je bruine voet.

De doorzichtige schoen hoorde bij een huis in het Zuiden. Ik had hem meegenomen, niemand had er nog iets aan, de andere was ik kwijtgeraakt. Nu ik hem thuis weer eens bekeek, viel het verschil met gewone schoenen me pas op. Het gekke was dat de waterschoenen de nabije omgeving niet uit kwamen, iets ongewoons voor een schoen. Je droeg ze niet eens op de weg, wel op de rotsige oever en dan natuurlijk als je ging zwemmen in de rivier.

Het huis was tegen een berg geplakt. Beneden, in het dal, stroomde het water. Je kocht de waterschoenen niet, je huurde ze met het huis mee, als de reusachtige gieter, de botervloot en de andere gebruiksvoorwer-

[p. 47]

pen. In de bijkeuken stonden ze op het ploegje nieuwe bewoners te wachten, wel zes paar naast elkaar. In allerlei maten, van groot tot klein.

Het gastenboek liet zien dat het huis in de afgelopen jaren door tientallen vreemdelingen was gehuurd. Meestal kwamen ze uit West-Europa, veel Engelsen, maar ook reizigers uit Scandinavië. Wat een verschil met de beperkte route van de waterschoenen. Buitenlandse stappen met een ver doel tegenover het scheve gedrentel op de oever en de bodem van de rivier.

Ik keek naar het raster op de zool en herinnerde me hoe je in het snel stromende water, als het nog niet eens tot je knieën stond, werd weggezogen. Je moest je schrap zetten om niet te vallen. Als de meegevende lucht om je benen eenmaal in weerspannig water was veranderd, werd lopen, vlak voor je zwom, een vak dat je ernstig moest nemen.

Kon ik de man net zo onwennig in de gang laten lopen, of hij niet zeker wist wat hij in het gebouw zou aantreffen, om de verrassing van de piano, een paar kamers verder, nog groter te maken? Elke voetstap probeerde je zo stevig mogelijk op de rivierbodem te plaatsen en toch stond je plek nooit vast. Aan de anderen zag je hoe weergaloos ze uit hun richting werden getrokken, dat ze maar voor een klein deel zelf konden beslissen waar ze wilden zijn.

Er werd een pianist met het gezicht van een voorbijganger aangenomen. Hij speelde Kitten on the Keys nog vlugger dan ik 't in mijn hoofd had. Dat kon niet meer mislukken. De voorbereidingen waren begonnen. Op het conservatorium berekenden we de tijd voor het loopje op de gang en het spel van de pianist. De scène moest in één take worden gedraaid, straks geen schnitt.

De camera zelf zou de rol van waarnemer spelen, dat wisten we ook. Maar de toe te voegen beweging had ik nog steeds niet, al kon geen medewerker vermoeden dat er iets aan het script ontbrak, zelfs de pianist niet. De over hun koers aarzelende waterschoenen, ik durfde er niets van te lenen. Zelfs al je hun ritme verhulde zat het nog te ver af van zoiets eenvoudigs als iemand die ergens heen gaat in een gang.

Misschien moest ik het eerder in de stad zoeken. Hoe loop je op straat, vlak voor je een gebouw binnengaat? Als ik dat wist, kon ik een rest van de aanloop mee naar binnen smokkelen en zou de ontdekking van de man net het extra krijgen waar ik naar zocht.

Ik deed geen systematisch onderzoek, vroeg wel een paar vrienden naar hun loopgewoonten en probeerde me een paar van m'n eigen omzwervingen te herinneren.

[p. 48]

Het kwam erop neer dat je zelden of nooit voor een enkel ding de straat op gaat. Zeker als je een eind de stad in moet, probeer je een paar andere zaken aan je route te koppelen. Dat kan van alles zijn. Je koopt postzegels, gaat naar een vriend of de bioscoop, te veel om op te noemen, je hoofdweg krijgt een groot aantal zijrichtingen. ‘Tijdelijk bezit, al die routes,’ zei een vriendin, ‘je bent ze weer kwijt als je naar huis gaat.’

Daar vergiste ze zich in, er bleef iets van over. Het was wel zeker dat de man in dat richtingnet onderweg iets had gekocht. Een paar dingen zaten in een papieren tas en hij hield nog iets vast, ook verpakt, ik zag het voor me. Eindelijk had ik de kans om met een paar simpele rekwisieten m'n held opvallend te maken voordat hij een noot had gespeeld.

Het conservatorium haakte af, zomaar, zonder veel uitleg, een bedrijf met zoveel muzikale besognes kon zich zo'n afzegging met gemak veroorloven. Meteen hadden we een andere ruimte, die er nog beter uitzag. Een middelgroot ziekenhuis was jaren geleden in een deelraad veranderd. In de vroegere operatiekamer stond de huisvleugel op de goede plek. Hij hoefde niet eens te worden verplaatst.

De belangrijkste gang kwam regelrecht op deze zaal uit. Bovendien zat aan het eind een medewerker achter een balie. Af en toe kwam iemand van buiten daar iets vragen. Op de film zou je dat in de verte een beetje schemerig zien. Vlak voor de balie zou onze man dan aan komen lopen met, ja, met wat in z'n handen?

Het voorwerp kon beter niet verpakt worden. Je zag het heel kort en dan mocht je er niet onduidelijk over zijn. Ik dacht aan een bos bloemen of een ingelijste prent, maar wat moest de pianist daarmee beginnen als hij bij de vleugel was aangekomen?

Ineens wist ik het, geen voorwerp, maar een slimme draai. De oplossing werd door de lokatie zelf ingegeven. De man kwam binnen. Hij had niets bij zich, keek om zich heen, liep de gang in en draaide zich om. Bij de balie begon hij te vragen waar hij moest zijn, dat zag je aan een paar handgebaren. 't Oponthoud moest vlug gaan, terloops worden gespeeld en dan de wervelingen van de op de toetsen dansende katten.

Alles was tot in de puntjes voorbereid, toen ons productiebureau 's avonds met een bericht kwam. De deelraad had de huur van de zaal en de gang plotseling verhoogd. Dat viel voor die paar minuten niet meer te betalen. De draai naar de balie werd gedwarsboomd door het geld. Het bureau begreep onze moeilijkheden. Ze hadden tot hun grote vreugde intussen de kleine zaal van het concertgebouw voor een vriendenprijs weten te krijgen.

[p. 49]

We liepen er op een middag heen. Het was onze laatste kans, geen tijd meer om nog een andere ruimte te zoeken. Toen we naar binnen gingen, wist ik meteen dat deze lokatie een vergissing was. Een gang in een min of meer ambtelijk gebouw, als in de deelraad, is het onderkomen van de tussenstap. Wie zal daar nog iets van z'n richting maken, je loopt of het niet echt nodig is. Een bekertje koffie halen of van de ene kamer de andere bereiken voor een inlichting of een map, dat hoef je niet nadrukkelijk te doen.

In de muziektempel was het anders. Zelfs in de nu lege gangen hing een deftig licht, dat 's avonds bij de grote verwachtingen van de bezoekers hoorde. De opwinding over de komende muziek zag je ook altijd aan hun motoriek. Die was niet onbetekenend, je kon beter zeggen dat een gebaar, samen met de kleding en de make up, werd uitgestald.

Geen pianist zou in deze ijdele gang terloops naar z'n instrument kunnen lopen. In de kleine zaal gingen we op een van de achterste rijen zitten. Hier wachtte alles op een grootse voorstelling. Het achteloze, wat ik in de schemerig gang van de te dure deelraad had gevonden, was verdwenen. In een van de mooiste zalen van de stad kon je een paar simpele bewegingen niet betrappen.

En toch is het niet helemaal verdwenen, al kan ik het dan nergens filmen. Op een van de laatste avonden loop ik alleen naar de rivier. De waterschoenen zitten in een linnen tas. Het waait, vanaf de brug zie je dat het water woester is dan gewoonlijk.

De schoenen aan, koude reepjes tegen je wreven en enkels. Aan het sleetse plastic merk je dat hun beste dagen voorbij zijn, zoveel is er hier op ze gelopen. ik zwem naar een uitstekend rots, klim erop en duik weer in het water. Er is geen mens te zien, het voelt of je in het water hoort, of je er nooit mee uit hoeft te gaan.

Op sommige minder diepe plekken waad ik erdoorheen om de sterke stroom langs m'n dijen en knieën te voelen, het water mag m'n richting bepalen, je doet het zelf niet meer. Een voet blijft achter een bodemrots haken, m'n schoen schiet los, het plastic zal wel naar boven schieten om te gaan drijven, maar ik zie het niet. Zwaar geworden van een paar steentjes in het raster, onder de zool?

Ik buk me, heb hem tussen twee rotsen te pakken en nu schiet de schoen in de stroom helemaal los, aan zoveel voeten gezeten, Londen, Zweden, Finland, zelfs Groningen heb ik in het gastenboek ontdekt, daar danst hij weg, met richting uit al die landen en steden, kantelend wit op de bruisende rivier.