Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1998 (nrs. 81-84)

[p. 82]

Jan de Ruijter
Mag het raam open?

Woensdagmiddag. Het zaaltje op een bovenverdieping van het Mathematisch Instituut in de Roetersstraat, voorzien van lange tafels in een wijde kring opgesteld, begint langzaam vol te lopen. De zoveelste bijeenkomst ter verwerving van de pedagogisch-didactische aantekening op de doctoraalbul is begonnen.

Nagenoeg alle deelnemers zijn nog in de eindfase van hun studie. Ik niet, ik geef inmiddels al enige tijd les aan een gymnasium in het Gooi. Les geven zou ik het nu niet meer zonder droge ogen durven noemen, ik probeerde te overleven onder voor mij onthutsende omstandigheden. Min of meer bij toeval aangesteld in een maar halfhartig begeerde positie. Nieuwsgierig genoeg om het te proberen, maar met het stellige voornemen dit nooit verder te laten komen dan het stadium van een interessant experiment.

Ordeproblemen, zei men heel lang geleden; en ook nu mag het weer zo heten. Maar niet in die jaren. Toen sprak men van ‘verkeerde werkvormen’ en dergelijke. De mens, en in het bijzonder het kind, was goed, en als het uit de hand liep dan dienden de werkvormen aan een grondig onderzoek te worden onderworpen. De docent die ons middels de nieuwste technische snufjes het Paradijs van de Nieuwe Werkvormen zou binnenleiden, fladderde tussen de tafels door.

Besnord, in manchester broek en met een onverwoestbaar humeur onthulde hij ons dat de leerlingen ons konden zien maar wij onszelf niet. Welnu, hier bood de techniek uitkomst. In het midden van het zaaltje waren een videocamera en een televisietoestel opgesteld en het was de bedoeling dat wij deze middag zouden worden geconfronteerd met ons eigen functioneren tijdens het lesgeven. Rollenspel dus.

De rollen werden in het geniep verdeeld. De een was een brave studiebol, de ander een vreselijke klier. En hoewel hier een zekere tegenspraak viel waar te nemen met de ideologie van de werkvormen, werd het experiment doortastend doorgedrukt. Het leverde geen opzienbarende reacties van de leraren in spe op. Zoals te verwachten reageerde de een ongemakkelijk, de ander daarentegen weer zogenaamd stevig en streng. Beide partijen werken voornamelijk op de lachspieren. Wat hier

[p. 83]

de verlossende rol van de nieuwe werkvormen zou moeten zijn, was en bleef vooralsnog duister. Maar de docent, hij fladderde voort; hij was en bleef vriendelijk en begripvol. Daarna kon ik weer een week gesterkt aan het werk, elke dag suizebollend thuiskomend ten gevolge van de verkeerde werkvormen.

Natuurlijk, het is waar, dit alles speelde zich allemaal af in wat we misschien de prehistorie van de didactische vorming moeten noemen. er zal vast heel wat verbeterd zijn. Maar het illustreert toch iets van een benadering in het onderwijs welke ook vandaag nog zichtbaar is. Zeker niet in de laatste plaats bij de Zoetermeerse zelfvoldane plannenmakers. Het idee, namelijk, dat alles uiteindelijk slechts een technisch probleem is. Haal de nieuwste technieken van stal en alles komt wel op zijn pootjes terecht.

De les moet beginnen, de bel is gegaan. De harde opgewonden stemgeluiden nemen daarom nog niet af. Op mijn stoel gezeten kijk ik rond. De rector loopt langs de geopende deur. Een kleine, nerveus kijkende man. Hij keert op zijn schreden terug, schiet de klas binnen, loopt regelrecht op mij af en sist in mijn oor: ‘Niet zitten. Ga staan. Actief blijven!’, en snelt weer weg.

Ik sta op en kijk weer rond. ‘Jongens en meisjes, ik zou graag willen beginnen.’ Mijn stem heeft in die dagen nog niet bepaald een indrukwekkend volume. Het lijkt er dan ook op dat ik het net zo goed niet had kunnen zeggen. Tussen de banken staat een viertal meisjes op luide toon met elkaar te kakelen. Ik loop er maar naar toe. ‘Zouden jullie zo goed willen zijn te gaan zitten.’ ‘Ja zeg! Rustig maar!’ Het duurt nog enige tijd voordat werkelijk iedereen zit; en weer enige tijd voordat het min of meer stil is. Hier en daar staat een tas ongeopend op tafel, of erger, onaangeroerd op de grond. Schattende blikken. Ik kijk weer rond, maar maak langzamerhand mijn problematische wereldje kleiner door vooral naar de voorste banken te kijken. Zo te zien bevindt zich daar mijn welwillendste publiek.

‘Jongens en meisjes,’ begin ik weer, ‘ik wil beginnen met het bespreken van het huiswerk.’ Achterin zwelt het geroezemoes aan. Nu al ingrijpen of toch nog maar even wachten? En iets harder: ‘Ik geloof dat jullie de volgende opgaven...’

‘Meneer, mag het raam open?’ knalt het nu hard door de klas. Er verstrijken zorgvuldig geregistreerde seconden. ‘Eh, ja natuurlijk...’ antwoord ik zonder te weten tegen wie ik het heb. Ergens in 't midden staat langzaam een jongen op die vervolgens naar het raam loopt. Alle blikken volgen hem. Het raam wordt langzaam geopend terwijl de jongen mij nadrukkelijk blijft aankijken. Dan neemt de terugtocht een aan-

[p. 84]

vang. Als hij zit, leunt hij nog even tevreden achterover. ‘Eh, misschien willen jullie zo goed zijn om de volgende...’

‘Meneer, mag het raam dicht?’ knalt het door de klas. Nog meer seconden verstrijken. Als ik geneigd lijk ook deze wens in te willigen, ontstaan er twee kampen. ‘Raam open!’, ‘Raam dicht!’, schettert het links en rechts. ‘Nou, laat het toch maar open,’ roep ik over de hoofden heen. Nu wordt mijn gedrag alom als ondemocratisch bestempeld en de verontwaardiging stijgt. Het kabaal is tot ver in de gangen te horen. Weer verschijnt de rector. Nu kijkt hij, door de omlijsting van de deur, zeer verstoord de klas in. De klas verandert daarop snel in een gezeggelijk groepje. Hier en daar wordt onderdrukt gegrinnikt. Gegeneerd kijk ik naar de rector, maar zeker ook naar de leerlingen.

Ik probeer het moment toch maar te benutten om de les te beginnen. Zwoegend en zwetend werk ik mij met de leerlingen in de voorste banken door een aantal opgaven heen. ‘Meneer, mag het raam weer dicht?’ ‘Zou je daar nu eens over willen ophouden?’ ‘Nou zeg, ik vraag het toch alleen maar!’ ‘U moet ze er gewoon uitsturen.’ Plotselinge bijval van iemand, vooraan gezeten. Er zijn inmiddels meer kampen. Ja, eruit sturen, maar als ze niet gaan, wat dan? Ik negeer de suggestie dus maar.

Zoetjesaan begin ik de sympathie voor mijn eigen rol, vreemd genoeg, geheel en al te verliezen. Een groeiende schuldgevoel neemt bezit van mij en ik voel mij een kwelgeest. Naarmate de minuten verstrijken, verandert mijn wankele hoofdrol langzaam in die van figurant. De behoefte welt op om tussen de leerlingen te gaan zitten en mij mede te gaan opwinden over de imaginaire ondemocratische leraar voor de klas.

In de lerarenkamer wordt gevraagd of het een beetje ging.

‘Ja hoor, 't ging best, ze zijn alleen een beetje druk vandaag.’

‘En, was Jan-Willem nog bijdehand?’

‘Gaat wel.’ Geen idee over wie dat gaat.

‘Ach, het is een heerlijke groep, in het begin van de les weleens lastig, maar aan het eind van het uur veeg je ze toch zo weer bij elkaar! Maar lastpakken direct eruitsturen hoor...’

‘Ja. Ja natuurlijk,’ zeg ik, terwijl de stem van de collega in mijn hoofd steeds holler klinkt. Ik kan alleen nog verlangen naar de trein, en daarna, met mijn haren in de wind op de fiets. O ja, en morgen is het woensdag.