Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1998 (nrs. 81-84)

[p. 79]

Krijn van der Hoofd
Mijns ondanks

Aan het eind van mijn middelbare schoolperiode had ik nog niet zo'n vastomlijnd idee wat ik zou gaan doen, maar dat ik leraar zou worden was geen seconde bij me opgekomen. Het leek me leuk een vreemde taal redelijk te beheersen en me te verdiepen in de bijbehorende literatuur en cultuur. Ik koos voor Engels, hoewel ik nog even geaarzeld heb of ik niet geschiedenis en archeologie zou gaan studeren. Naarmate de datum van afstuderen naderde werd het steeds duidelijker: buiten het onderwijs waren er maar weinig banen te krijgen als je een taal had gestudeerd. Maar daarom niet getreurd. Ik zou beginnen met lesgeven en intussen goed opletten of er buiten het onderwijs interessante banen werden aangeboden. Ik ben dus niet begonnen met allerlei hooggestemde idealen in de trant van dat het onderwijs heel anders moest en veel beter moest worden dan ik het zelf had gehad. Over het merendeel van mijn docenten had ik trouwens niet te klagen gehad.

Gaandeweg ontdekte ik echter dat ik, mijns ondanks, het lesgeven leuk begon te vinden. Toch is het nog niet zo gemakkelijk om de vraag te beantwoorden die mij door de redactie, en ook wel eens door collega's, is gesteld, te weten: hoe heb je er al die jaren aardigheid in gehouden? Als er op dit gebied een geheim van de smid bestaat ken ik het niet. Ik betwijfel ook of het bestaat. Ik kan alleen een paar factoren noemen die voor mij een rol hebben gespeeld en nog spelen. Ik vermoed dat veel docenten daar wel iets in zullen herkennen.

De belangrijkste factor is ongetwijfeld dat het leuk is om met jonge mensen (van 12 tot 18 à 19 jaar) te werken. En lastige leerlingen dan? Ja, die zijn er ook, maar gelukkig is dat maar een klein percentage. Er zijn overigens ook lastige volwassenen. Verder werkt, ook bij lastige leerlingen, een beetje humor vaak beter dan veel woede. Het zou onnatuurlijk zijn als je als docent nooit eens boos werd, maar de gevallen waarin dat echt nodig is zijn schaars, wat mij betreft. En het gaat dan niet zozeer om het niet gemaakt of geleerd hebben van huiswerk of het niet op tijd in de les aanwezig zijn, maar om hoe leerlingen zich gedragen tegenover elkaar of tegenover mij. Het geeft voldoening om te zien hoe leerlingen op je vakgebied vorderingen maken. Soms gaat dat met

[p. 80]

vallen en opstaan en wat betreft de enkelen die het niet redden: een onvoldoende voor Engels sluit een gelukkige toekomst niet uit.

Ik denk dat je als docent niet te veel moet rekenen op directe waardering. Soms krijg je die en dat is prettig. Soms gebeurt dat later, bij voorbeeld in gesprekken met oud-leerlingen. Maar vaker gebeurt het indirect. Zoals bijvoorbeeld tijdens een theaterbezoek met een groepje leerlingen. Het betrof een (gemoderniseerde) opvoering van een stuk van Shakespeare. Voor een paar leerlingen was dit hun eerste kennismaking met theater en ze raakten niet uitgepraat over wat ze gezien hadden. Zo zouden ze alle stukken van Shakespeare wel willen zien. Of tijdens onze jaarlijkse Rome-reis. Het is een genoegen om elk jaar leerlingen enthousiast te zien worden over het Pantheon, het Piazza Navona, de beelden van Bernini in de Galleria Borghese, enz. Dit zijn slechts een paar voorbeelden en ik denk dat veel docenten zonder moeite hun eigen voorbeelden kunnen geven van krenten uit de onderwijspap.

Een factor die, meer in de marge, een rol speelt is mijn belangstelling voor popmuziek. Die is begonnen eind jaren '50 (Radio Luxemburg 's avonds!) en al die tijd blijven bestaan. Ik heb gemerkt dat veel van mijn generatiegenoten hebben afgehaakt en eigenlijk alleen de popmuziek uit hun jeugd nog kunnen waarderen, terwijl ik vind dat elke periode haar eigen leuke muziek heeft (en ook haar eigen niet-leuke muziek; helaas is dat m.i. het grootste percentage). De laatste jaren is het vooral de ‘dance’-muziek waar wat mij betreft de interessantste dingen gebeuren, zodat er bij mij thuis veel muziek klinkt van bijvoorbeeld Faithless, Way Out West en Gene Farris. Dat mijn jongste zoon onlangs naar een concert van de Rolling Stones is geweest, lijkt daardoor een beetje op een daad van verzet. Hoe het ook zij, de popmuziek is voor mij altijd een gespreksonderwerp gebleven en ik vind het aardig om mijn mening te vergelijken met wat leerlingen vinden van bepaalde nummers, groepen, genres, enz. Ten overvloede misschien, geïnteresseerd zijn in popmuziek sluit interesse in klassieke muziek niet uit; alleen is dat laatste minder aan de orde als gespreksonderwerp.

Wat mij ook geholpen heeft mijn plezier in mijn werk te behouden is bewust tijd vrij maken om dingen te gaan doen die ik al lang wilde doen, maar waar ik steeds niet aan toekwam. Als je niet oppast ben je alleen maar bezig met lesgeven en corrigeren. Ik besloot dus, een tijd geleden, om me weer te gaan verdiepen in de twee bijvakken die ik tijdens mijn studie had: Keltisch en Vergelijkende Indo-europese Taalwetenschap. Ik geef toe, het zijn geen studies waar je veel aan hebt in de onderwijspraktijk van alledag, maar dat was ook niet de opzet. Ook dringt zich hier de titel op van het nieuwste werk van A.L. Snijders: Niets is zo mooi als nutteloze kennis. (Bestaat er eigenlijk wel nutteloze

[p. 81]

kennis?) Door enige tijd wat colleges te volgen raakte ik weer helemaal enthousiast en zoiets werkt ook weer door in je werk. Als je je prettig voelt lijkt alles beter te gaan.

Is er dan helemaal geen wolkje aan de lucht? Jawel, één heb ik hiervoor al aangestipt en dat is de hoge werkdruk. Dat een volledige baan van 28 naar 26 uur is gegaan is nog maar één stapje in de goede richting. Tijdens de paar jaar dat ik me bezig hield met mijn bijvakken moest ik voortdurend woekeren met mijn tijd. De hoeveelheid correctie bleef hetzelfde en het doceren van een taal houdt ook in dat je heel wat boeken moet lezen, wat ik overigens graag doe. Ik heb het geluk dat ik met weinig slaap toe kan, maar dat zou eigenlijk geen rol behoren te spelen. Een andere wolk is de ophanden zijnde invoering van de Tweede Fase met het studiehuis, waarin de leerlingen van de hoogste klassen vwo en havo zelfstandig moeten leren leren. Zelfstandig leren, wie zou daar tegen zijn? Maar hoe zal het in de praktijk gaan? In de nieuwe opzet wordt er met studielasturen gewerkt, wat onder meer inhoudt dat het aantal (klassikale) contacturen zal verminderen. De docent zal meer een begeleider en een administrateur worden, een rol die mij vooralsnog niet erg aanlokkelijk voorkomt. Maar goed, mocht dit er inderdaad toe leiden dat leerlingen zelfstandig leren leren, dan zul je mij verder niet horen. Ook ben ik niet helemaal gerust op de inrichting van het literatuuronderwijs in de Tweede Fase. Er komt minder tijd beschikbaar voor literatuur(geschiedenis) en het lezen van boeken. Dit zal tot gevolg hebben dat veel scholen van de nood een deugd zullen proberen te maken door de resterende uren voor literatuur van Nederlands en de moderne vreemde talen samen te voegen om zo te komen tot geïntegreerd literatuuronderwijs. Dit zou kunnen betekenen dat literatuur nog maar door een klein groepje docenten gegeven gaat worden, terwijl voor veel talendocenten literatuur een onderdeel is dat ze graag geven. De laatste jaren heb ik er een gewoonte van gemaakt om elke literatuurles te eindigen met een gedicht. Dat kan uiteenlopen van ‘light verse’ tot wat zwaarder werk van dichters als T.S. Eliot en Philip Larkin. Als daar in de nieuwe literatuuropzet geen plaats voor mocht zijn, dan maar tijdens luistervaardigheid of welke vaardigheid dan ook. Poëzie moet.

Kortom, veel is nog onzeker en soms bekruipt mij de akelige gedachte dat het verdelen van armoe gepresenteerd wordt als luxe. Ik heb geen bezwaar tegen een nieuwe uitdaging, maar het helpt wel als je het idee hebt dat deze grote verandering zal leiden tot beter toegeruste leerlingen. De tijd zal het leren. Ik verkeer in de gelukkige omstandigheid dat ik collega's heb met wie goed valt samen te werken. En bovenal zijn er de leerlingen, om wie het allemaal begonnen is. Zij gaan mij door de Tweede Fase helpen.