Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1998 (nrs. 81-84)

[p. 85]

Zbigniew Herbert
Gedichten

Apollo en Marsyas

het eigenlijke duel tussen Apollo
en Marsyas
(het absoluut gehoor
contra een enorm stembereik)
vindt tegen de avond plaats
wanneer zoals we weten
de rechters
de god de overwinning hebben toegekend

stevig vastgebonden aan een boom
grondig gevild
schreeuwt
Marsyas
voor de schreeuw
zijn hoge oren bereikt
rust hij in de schaduw van die schreeuw

schokkend van een afkeersiddering
reinigt Apollo zijn instrument

slechts schijnbaar
is Marsyas' stem
monotoon
en bestaat slechts uit de vokaal
A

in wezen
vertelt Marsyas
de onuitputtelijke rijkdom
van zijn lichaam

[p. 86]

 

de kale leverbergen

 

holle witte voedselwegen

 

het ruisend longenbos

 

de milde heuveltjes der spieren

 

gewrichten gal bloed rillingen

 

de winterwind der beenderen

 

boven het geheugenzout

 

 

 

schokkend van een afkeersiddering

 

reinigt Apollo zijn instrument

 

 

 

nu voegt zich bij het koor

 

de ruggengraat van Marsyas

 

in beginsel dezelfde A

 

alleen dieper en aangemaakt met roest

 

 

 

dit overstijgt tenslotte wat

 

de god met kunstvezelzenuwen kan dragen

 

 

 

over een begrinte laan

 

beplant met buksen

 

gaat de overwinnaar heen

 

zich afvragend onderwijl

 

of uit het gebrul van Marsyas

 

mettertijd niet zal ontstaan

 

een nieuwe tak

 

van kunst - bijvoorbeeld - een concrete

 

 

 

plotseling

 

valt vlak voor zijn voeten

 

een versteende nachtegaal

 

 

 

hij wendt het hoofd om

 

kijkt

 

de boom waaraan Marsyas was vastgebonden

 

is grijs

 

 

 

volkomen

[p. 87]

Mona Lisa

over zeven grensbergen
het prikdraad van rivieren
neergeschoten bossen
opgehangen bruggen
ging ik -
door watervallen van trappen
kolken van zeevleugels
een barokke hemel
in luchtbellen van engelen
- naar jou
ingelijst Jeruzalem

ik sta
in de dichte netels
van een uitstapje
aan een oever van purpertouw
en ogen

daar ben ik dan

zie je het ik ben er

ik had het niet gedacht

maar ik ben er

vlijtig glimlachend

teerachtig stom en bol

als uit lenzen opgebouwd

tegen een hol landschap

tussen haar zwarte schouders

die zijn als de maan in een wolk

en de eerste boom van de omgeving

is een grote leegte van lichtschuim

[p. 88]

 

daar ben ik dan

 

soms was het

 

soms leek het

 

ach laat ook maar

 

 

 

haar regelmatige glimlach tikt

 

haar hoofd onbeweeglijke slinger

 

 

 

haar ogen dromen het oneindige in

 

maar in haar blikken slapen slakken

 

 

 

daar ben ik dan

 

iedereen zou komen

 

maar ik ben alleen

 

 

 

toen hij zijn hoofd

 

niet meer kon bewegen

 

zei hij

 

als het over is

 

ga ik naar Parijs

 

 

 

tussen de tweede en derde vinger

 

van de rechter hand

 

een leemte

 

in die voor leg ik

 

de lege schillen van mijn lot

 

 

 

daar ben ik dan

 

ik ben het

 

de hielen levend

 

in de vloer gedrukt

 

 

 

een dikke en niet erg mooie Italiaanse

 

laat haar haar op dorre rotsen vallen

 

 

 

van het vlees des levens afgehakt

 

ontvoerd uit huis en historie

 

 

 

met afgrijselijke oren van was

 

door een sjerp van hars verstikt

[p. 89]

 

het leeg volume van haar lichaam

 

is gezet op diamanten

 

 

 

tussen haar zwarte schouders

 

en de eerste boom van mijn leven

 

 

 

ligt een zwaard

 

een uitgesmolten afgrond

[p. 90]

Studie van het voorwerp

Het mooist is het voorwerp
dat niet is

het dient niet om water in te dragen
noch om de as van de held in te bewaren

Antigone koesterde het niet
er is geen rat in verdronken

het bezit geen opening
is geheel open

wordt gezien
van alle kanten
dus nauwelijks
voorvoeld

de haren
van al zijn lijnen
verenigen zich
in één stroom van licht

verblinding
noch
dood
wringt het voorwerp los
dat niet is

geef de plaats aan
waar het voorwerp stond
dat niet is
met een zwart vierkant
dat zal zijn
een eenvoudig klaaglied
over een mooie afwezige

[p. 91]

 

moedig verdriet

 

opgesloten

 

in een vierhoek

nu
zwelt de hele ruimte
als een oceaan

een orkaan geselt
het zwarte zeil

de vleugel van een sneeuwstorm
cirkelt boven het zwarte vierkant

en het eiland zinkt
onder de zilte vloed

je hebt nu
een lege ruimte
mooier dan het voorwerp
mooier dan zijn plaats
dat is de voorwereld
het witte paradijs
van alle mogelijkheden
je kunt er binnengaan
schreeuwen
loodlijn - grondvlak

een rechte bliksem
treft de naakte horizon

daarmee kunnen we volstaan
de wereld heb je toch al geschapen

[p. 92]

5

 

luister naar de raad

 

van het innerlijk oog

 

 

 

zwicht niet

 

voor het gefluister gebrom gesmak

 

 

 

dat is de ongeschapen wereld

 

dringend voor de poorten van het schilderij

 

 

 

engelen bieden

 

rose wolkenwatten aan

 

 

 

bomen steken overal

 

hun slordig groene haar in

 

 

 

koningen prijzen het purper

 

en bevelen de trompetters

 

om te vergulden

 

 

 

zelfs de walvis vraagt om een portret

 

 

 

luister naar de raad van het innerlijk oog

 

laat niemand binnen

neem uit
de schaduw van het voorwerp
dat niet is
uit de polaire ruimte
uit de strenge dromen van het innerlijk oog
een stoel

even mooi en nutteloos
als in de wildernis een kathedraal

leg op die stoel
een gekreukt servet
voeg aan het idee van orde toe
het idee van avontuur

[p. 93]

 

laat dit een credo zijn

 

in het aangezicht van de loodlijn worstelend met de horizon

 

 

 

laat het

 

stiller dan de engelen

 

trotser dan de koningen

 

echter dan de walvis zijn

 

met het aangezicht der laatste dingen

 

 

 

we vragen je spreek uit o stoel

 

de bodem van het innerlijk oog

 

de iris van de noodzaak

 

de pupil van de dood

(uit Studie van het voorwerp, 1962)

[p. 94]

Ze schikte haar haar

Ze schikte haar haar voor het slapen
en voor de spiegel Dat duurde eindeloos lang
Tussen twee krommingen van haar arm in de elleboog
verstreken epochen Uit haar haar dwarrelden zachtjes
soldaten van het tweede legioen genaamd Augusta Antoniniana
de kameraden van Roland de artilleristen van Verdun
Met haar sterke vingers
zette ze de nimbus boven haar hoofd
Dat duurde zo lang
dat toen ze eindelijk haar wiegende
mars naar mij toe begon
mijn tot dan zo volgzame hart
bleef staan
en op mijn huid
dikke zoutkorrels
verschenen

vertaling: gerard rasch