Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1988 (nrs. 41-44)

[p. 113]

Lars Gustafsson
Acht verhalen
Vertaling: J. Bernlef

Voetbal

Fragmenten in de ware zin des woords zijn die herinneringen die niet afgesloten kunnen worden.

Die landelijke voetbalwedstrijden, die men vanuit een sneltrein steeds maar weer ziet, bijna zonder toeschouwers, de spelers niet echt professioneel, mam toch ook weer geen jongetjes meer.

De aanvallende rechtsbuiten komt op, vuurt zijn schot af, we zien de back vertwijfeld naar voren stormen en het volgende ogenblik is de trein achter een omheining en we zullen nooit aan de weet komen wie van hen in zijn opzet slaagde, want wij weten niet eens in welke provinciestad of in welk voorstadje wij ons op dat moment bevonden.

Maar ziet misschien niet alle geschiedenis er op die manier uit?

Paardebloem

De eerste paardebloembloesems van het jaar hebben altijd iets fascinerends. Ze zijn zo volmaakt in hun rondheid alsof zij ontworpen waren voor een duizendjarig bestaan.

Perfecte en in een zeer doordacht geometrisch probleem gearrangeerde vectoren. Wanneer wij ertegen blazen is het bijkans onmogelijk niet onmiddellijk aan onszelf te denken. Wind die ons meevoert en niemand die kan voorspellen waar wij terechtkomen.

In een aantal winkels kan men tegenwoordig zulke paardebloembloesems, gegoten in doorzichtig plastic, vinden.

Het kontrast tussen wat wij weten over hun broosheid en de onmogelijkheid de pluizen in zo'n bloesem uit elkaar te blazen zorgt voor een spanning die men anders alleen maar gewend is te verbinden aan zeer grote kunstwerken.

[p. 114]

Lawntennis

Dit is het jaargetijde waarin de grastennisbanen van Engeland op hun best zijn, zijdezacht, nog niet afgetrapt, van water voorzien door zachte namiddagregens.

Degene die na een half leven van tennis spelen op min of meer harde banen, van asfalt, beton, hout en tegels tenslotte op een grasbaan staat, heeft het gevoel nu pas te begrijpen hoe het spel eigenlijk bedoeld is. Het is alsof men heel lang een melodie staccato gespeeld heeft en plotseling een oudere uitgave ontdekt van hetzelfde notenschrift dat in plaats van staccato legato voorschrijft.

Het spel op het gras wordt zacht, ritmisch, geraffineerd, de speciale geur van het gras trekt in de slagen en verleent hun een speciaal karakter. Hoeveel heeft de harde onderlaag tot de verarming van het tennis bijgedragen, het spel fantasielozer gemaakt dan het aan het slot van de negentiende eeuw was?

En bezit het gras altijd deze eigenschap?

Zou het gras de verklaring zijn voor het feit waarom voetbal een vindingrijke en artistieke sport is, terwijl ijshockey op zijn stomme, koude onderlaag langzaam maar zeker verandert in een systeem van steriele krachtparallellogrammen?

Labrador

Atos, een vier jaar oude labrador, een goudgele heer, wordt tijdens de zomervacantie wild en onverbiddelijk verliefd op een gracieuze jachthond uit het dorp Halvarsviken, vijftien kilometer ver aan de andere kant van het bos.

Husse, een werkelijk geduldige professor van de universiteit van Umeå, ontvangt eens per dag opgewonden telefoongesprekken van de eigenaar van de teef en moet zijn hond dan met zijn Volvo komen ophalen.

Wanneer hij tenslotte een beetje genoeg krijgt van dit gependel, dat ook al niet goedkoop is met de benzineprijzen van vandaag de dag,

[p. 115]

legt hij de ontroostbare hond dagen lang vast aan een genereus lange looplijn.

Na een paar dagen van treuren doet de hond iets werkelijk zeer interessants. Hij wordt verliefd op een blauwe plastic emmer op het terrein. De emmer teder omhelzend met zijn voorpoten en onder het slaken van mild klagende geluiden, probeert hij de liefdesdaad met haar te bedrijven, iets dat om geometrische redenen niet succesvol verloopt. Degene die hem bezig ziet ontkomt er niet aan geroerd te worden. Is de emmer een symbool voor de jachthond, of iets dat haar vervangt? Of is de emmer de herinnering aan de teef?

Of moeten Freud's theorieën in de praktijk worden gebracht? Het libido van de hond is op het realiteitsprincipe gestoten in de vorm van een looplijn en nu ontstaat uit dat onoplosbare konflikt een hele wereld van symbolen en begrippen.

Degene die dit schouwspel waarneemt verwijdert zich in gedachten van de plek en bedenkt dat hij de geboorte van een kunstwerk en de dood van een intens gevoel heeft meegemaakt.

Rilke, Rainer Maria

Y krijgt een twintig jaar oude radio te leen van een vriend, een van die bijna antieke apparaten van prachtig gelakt hout, met unieke en tegenwoordig waarschijnlijk niet te vervangen vacuümbuizen en ontdekt zo een verloren ruimte.

Als het apparaat is afgestoft en de stekker in het stopkontakt is gestopt, komt de werkelijke verrassing: de muziek groeit in een volmaakt wigvormig crescendo uit het niets tevoorschijn. Terwijl de muziek uit de moderne transistorradio's de kamer inspringt, groeit zij uit het oude buizentoestel zoals een gevoel groeit.

Het ene ogenblik onzichtbaar, en het volgende aanwezig, uit het niets opgedoemd. Wat jammer dat Rilke daar nooit een sonnet over heeft geschreven.

[p. 116]

Telefoonbeantwoorder

Op een bepaalde manier praten mensen minder met elkaar dan vroeger: om een of andere vreemde reden schaft iedereen zich plotseling een antwoordapparaat aan.

Misschien om de indruk te geven dat men er is ook wanneer men er niet is.

‘Als u een boodschap heeft, spreekt u dan na het horen van de pieptoon!’

Pas echt bizar wordt de omgang met deze antwoordapparaten wanneer twee mensen een paar dagen lang wederzijds via elkaars antwoordapparaat kontakt met elkaar proberen op te nemen. Het elektronische medium verandert in iets ouderwets, lijkend op de tekens die bedelaars op deuren zetten of op de subtiele tekens die Lappen voor elkaar achterlaten in hooggelegen bossen.

De auto, eens het instrument van de vrijheid, schaft zichzelf af door al te talrijk te worden. De telefoon, eens het instrument voor direct kontakt, schaft zichzelf af door brief te worden.

Marx Brothers

In de films van de Marx Brothers, gezegend zijn ze, is er altijd aan het slot een scène waarin de helden zich in een precaire situatie bevinden en waarin Harpo, de witharige en stomme kleine harpspeler, eenzaam in het bezit is van het reddende geheim.

Het enige is dat Harpo niet kan praten. In plaats daarvan kan hij op een fluitje blazen.

Wie wil weten wat Harpo weet moet beginnen te praten. Wanneer hij zich van het geheim verwijdert schudt Harpo zijn hoofd, wanneer hij het geheim benadert blaast hij aanmoedigend op zijn fluitje. Soms is er sprake van halsbrekende grappen, woorden die van hun uitspraak afhankelijk zijn, hoe de klemtoon ligt, soms moet men het slot van een woord nemen en het met het begin van het volgende combineren om Harpo tevreden te stellen.

[p. 117]

Het slot van dergelijke scènes is vaak een extatisch raden, waarin de interpretator in een halsbrekend tempo woorden uitbraakt en plotseling ontdekt dat hem een volledige zin in de mond is gelegd.

Maar alles moet hij eerst zelf zeggen.

Niets illustreert beter dan deze scènes wat interpretatie in de menswetenschappen inhoudt.

Meubeltoonzaal

Op de boekenplanken van meubelzaken staan de meest verlatene van alle boeken. Toevalligerwijs bijeen gegaard uit een of andere restantenvoorraad, zonder enig principe bij elkaar gezet, zijn het verbazingwekkend genoeg vaak dezelfde boeken die van meubelhandel tot meubelhandel terugkomen. Niet echt slechte literatuur, ook geen goede, vooral niet kontroversieel, eeuwig ongelezen en toch niet echt splinternieuw.

Deze boeken zijn tekens die op zichzelf wijzen, boek betekent boek, net zoals het hele interieur het beeld van een mogelijke levensstijl is, een kamer waar niemand woont, maar waar iemand zou kunnen wonen.

De verlatenheid die deze gedegradeerde boeken uitstralen is bijna angstwekkend. En de schrijver, op zoek naar een onschuldige bank, heeft een ogenblik het idee het lot te vermoeden dat gedichten in de hel is beschoren en haast zich zonder bank naar buiten.