Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1988 (nrs. 41-44)

[p. 15]

S.I. Witkiewicz
Verslag van de werking van peyotl op S.I. Witkiewicz d.d. 20.VI (1928)
Vertaling: Karol Lesman

In Nicotine, alcohol, cocaïne, peyotl, morfine, ether + Appendix (1932) herschreef Witkiewicz de hierna volgende aantekeningen naar aanleiding van het experiment met peyotl dat hij op 20 juni 1928 uitvoerde in aanwezigheid van zijn vrouw, die de eerste reacties noteerde. Als men beide teksten met elkaar vergelijkt valt op dat hij in de tweede versie de namen van bekenden wegliet en meer drastische taferelen aanzienlijk censureerde. Witkiewicz deed dit, zoals hij zelf schreef: ‘[...] niet alleen voor mezelf, maar ook voor de lezers. Ik wil dat dit boek door iedereen gelezen kan worden. Alleen ik weet niet of ik erin zal slagen de totale pracht en alle gruwelen van alles wat ik heb gezien over te brengen op de lezer [...], ik kan met het oog op een mogelijke aantasting van de goede zeden me nu niet overgeven aan een gedetailleerde analyse van deze visioenen. Ik kijk met plezier naar monstruositeiten, maar peyotl heeft op dit punt mijn stoutste verwachtingen overtroffen. Ik heb genoeg voor mijn hele leven aan deze ene nacht. Ik beschik volgens mij over voldoende fantasie, maar zelfs als ik duizend jaar zou leven en gedurende iedere nacht mij zou dwingen de wildste taferelen te fantaseren die ik maar kan bedenken, dan nog zou ik slechts een miljoenste kunnen verzinnen van wat ik die zomerse nacht heb gezien [...].’

Om 5 uur 40 nam W[itkiewicz] 2 fijngemalen pilletjes Pan-Peyotl in. Na een minuut of tien kreeg hij een licht gevoel over zich, werd koud over heel zijn lichaam en kreeg braakneigingen. 6 uur - Zuchten en rillingen, polsslag 88. 6 uur 15 - Voelt zich prima, zenuwen in volledige rust. W. neemt een tweede dosis (2 pilletjes) en eet twee eieren met wat tomaten. Verder drinkt hij een klein kopje koffie met een wolkje melk. 6 uur 25 - Voelt zich een beetje vreemd, als na een kleine dosis cocaïne, polsslag 80. Gevoel van vermoeidheid na drie portretséances is geheel verdwenen. W. ijsbeert met vaste tred door de kamer en heeft de gordijnen dichtgedaan. 6 uur 40, polsslag 72 - Voelt een soort prettige ver-

[p. 16]

doving en lichtheid. Wordt gekweld door het nietsdoen, verveelt zich en zou wel een sigaret op willen steken. 6 uur 50 - W. neemt een derde dosis - staart met grote belangstelling naar een overvliegend aëroplaan, waarna hij opnieuw de rolgordijnen neerlaat en op bed gaat liggen. Pupillen normaal, polsslag 84. Een vreemde gemoedsgesteldheid. Wacht vergeefs op visioenen. Heeft tenslotte uit verveling een sigaret opgestoken, maar niet helemaal opgerookt. 7 uur 20 - Opgestaan, zijn laatste pilletje ingenomen en opnieuw op bed gaan liggen. Begint nu een gevoel van inertie en ontmoediging te krijgen. Na een half uur zo gelegen te hebben is W. weer opgestaan en voelt zich niet goed, polsslag een beetje verzwakt, de pupillen iets wijder, zijn stem is veranderd. Heeft om koffie gevraagd en is nu gaan liggen; iedere keer als hij omhoog komt voelt hij zich niet goed. 8 uur 30 - Ziet kluwen van draadjes, licht tegen een donkere achtergrond. Daarna beginnen er allerlei dierlijke droombeelden te verschijnen - zeemonsters, kleine gezichten, iemand met een baard, maar hij beschouwt dit nog niet als een visioen, slechts als versterkte beelden van vlak voor het inslapen. Iemand met een hoed van zwart fluweel leunt over de balustrade van een Italiaans balkon en spreekt een menigte toe. Voelt beslist een intensivering van zijn fantasie, maar nog niets bijzonders. Zijn toestand is nu verbeterd, maar als hij omhoog komt begint het te draaien in z'n hoofd en voelt hij zich ‘raar’, of liever onprettig; voorts een vreemd musculair gevoel. 9 uur - Begint nu regenboogkleuren te ontwaren, maar beschouwt dat nog niet als een visioen. 9 uur 30 - Uitpuilende beeldhouwwerken, kleine gezichten, voelt zich ‘wild’, maar goed. Ziet de strepen van de regenboog, maar incompleet - de kleuren bruinrood en citroengeel overheersen. Het verlangen de werkelijkheid te vergeten. Een groot gebouw, de stenen veranderen in monsterachtige gezichten, zoals op de kerk van Nôtre-Dame te Parijs. Wezens die lijken op plesiosaurussen, gemaakt van lichtgevende draadjes. Bomen veranderen in struisvogels. De hersenen van een lijk, gezwellen waaruit vonkenregens spatten. Over het algemeen onprettige verschijningen. Op het plafond, op een rode achtergrond runderen met hoorns. Een enorme buik met een open wond - de ingewanden veranderen in koralen op de bodem van de zee. Een gevecht van zeemonsters. Dr. Sokołowski verandert in een koppotig weekdier. Ruimtelijke ‘vervorming’.

[p. 17]

Een doorsnee van de aarde. Waanzinnige plantenrijkdom. 10 uur - De loomheid houdt aan. Verdoving. Een strijd van zinloze dingen. Een rij kamers die veranderen in een onderaards circus, enkele vreemde, runderachtige wezens komen te voorschijn, in de loges een interessant gezelschap, de loges veranderen in? Indrukken van twee zichtbare lagen - de beelden zijn alleen zwart-wit, terwijl de regenboogkleuren als het ware apart staan. In de visioenen overheersen land- en zeemonsters en afschuwelijke mensenkoppen. Slangen met giraffes, een ram met een flamingoneus, uit die ram zijn brilslangen te voorschijn gekropen, een tweebekkige fuut met de staart van een zeehond - een openbarstende muil, vulkanen die veranderen in vissen. Een Afrikaans visioen. 11 uur - Een waanzinnige eetlust, maar tegelijkertijd volslagen lamlendigheid, zodat het eten van een paar tomaten meer dan een half uur in beslag neemt. Tegen een achtergrond van monsters verschijnt een gele vliegenierspet, vervolgens een uniform, daarna het gezicht van luitenant Beaurain¹ in geel licht. Tegen een achtergrond van een wilde, wanordelijke wirwar treedt een prachtig strand naar voren, waarover, langs de zee, op een tweewieler een negerjongetje rijdt, dat veranderde in een meneer met een baard, en het speelgoed, dat blijkbaar door het negerjongetje was meegebracht, verandert in Mexicaanse gravures die met de blik op W. gericht via laddertjes omhoogkruipen. Een hele rij vrouwelijke geslachtsorganen, waaruit darmen, levende wormen en een kopjeduikelend, groen embryo stromen.

1 Janusz Beaurain, luitenant, later generaal van de Poolse luchtmacht. Door Witkiewicz geportretteerd. Niet te verwarren met dr. Karol Beaurain, de eerste Poolse Freudiaan. Deze laatste was Witkiewicz' therapeut in diens depressieve periode, vlak voor het vertrek naar de Tropen. Witkiewicz verwachtte overigens weinig heil van deze therapie en had bovendien weinig op met de theorieën van Freud (vgl. ook ‘De gek en de non’). ‘Beaurain’ schreef Witkiewicz vaak als ‘Borèn’.

Het vervolg wordt door W. zelf opgetekend.

Kagda perestanoe kuszatj pomidory.² Een lied. 20 voor twaalf. Pandjesachtige monsters van opzij. De bodem van de oceaan. Een haai. Gasbelletjes. Zeeanemonen. Een gevecht tussen monsters links. Een naamloze muil. Daarnet nog, zo rond 10 uur 30, behaarde machines. Abstracte schepselen, machineachtig-levend, visbroedsel, hoge hoeden, sprinkhanen en hun gevechten. (Prachtige) Miereneters draaien met hun achterste; stekelvarkens. Een knaagdier met van dat type borstelhaar enz. Luitenant Beaurain onder een pet om 11 uur geel ver-

2 Russisch: ‘Als ik ophoud met tomaten eten.’

[p. 18]

licht. Een vervormde Zawadzka, speels knipogend naar iemand. 12 uur 10 polsslag 72. Uitdijen van de tijd. Metalen en edelstenen. Levende Indiase sculpturen (het is begonnen met een gouden Beëlzebub in miniatuur). Helse mutaties van gestileerde bekken en dieren (met elkaar verstrengeld) eindigend in een slangenest op Grote Schaal. Slangen die zich verenigen tot enkele monsters tegelijk.

Nina, die naast mij ligt te slapen, verandert als ik haar strak aankijk, in een masker, beweegt haar ogen op een afschuwelijke manier (en réalité slaapt ze zonder zich te verroeren verder). Nog een keer - hetzelfde - monsterlijke bewegende maskers.

Narcotica creëren stijlen in beeldhouwkunst en architectuur. Een elleboog met een wapen. Een in slangen (geel met helblauw) veranderde arm, overmeesterd door opkleurende monstertjes met krabbeogen. Groene slangewerelden op een bruine achtergrond. Werelden van Grünewalds Isenheimer (Altar) en van Lucas Cranach. Monsters van dit type vermengd met lijken in ontbinding. Die Neger, die voor mijn ogen wegteerde, vervliegt half in een vonkenregen. Vaak staat alles overdwars. Een doorsnee van de aarde in de tropen. Machine - turbines - het Centrum van de Wereld en hun remmen van bont. Een reusachtige snelheid. Ik had de indruk dat er uren (dagen?) voorbij waren gegaan - maar het was een kwartier. Wat je allemaal kunt beleven in zo'n korte tijd. Ik heb wat zitten tekenen, zomaar, al zijn de lijnen ook wel speciaal. Maar het is zonde van de tijd in vergelijking met wat je ziet (12 uur 30).

Net gemaakte slangen. Stilering en kleuren. Parelachtige tanks van Assyrische koningen. (Vaak onderbreek ik de visoenen om te kunnen noteren.) Er gaan zoveel dingen in deze maalstroom verloren. Het portret van de oude Kossak³ (hangt in mijn kamer) is tot leven gekomen en beweegt.

Ik keer terug naar die wereld. De hoeveelheden (gekleurde) reptielen zijn monsterachtig. Een hogere (metafysische) acrobatiek van kameleons. (Hoe is het mogelijk dat ze niet omkomen in dat kopjeduikelen.)

Alweer is er niet meer dan een kwartier verstreken. La plante qui émerveille les yeux.⁴ Hauptwerken op m'n hersenen. De wodka was zonder smaak. Aanvallen van eetlust. Volstrekte afkeer van sigaretten. Bewegend porselein van reptielen. Varkensachtige monsters kwa-

3 De schilder Juliusz Kossak, geportretteerd door Józef Simmler (1823-1868).

4 Zie: A. Rouhier: ‘Peyotl, la plante qui fait les yeux émerveiller.’

[p. 19]

men door de ogen van Borèn naar buiten. Er is een hele hoop varkens uitgestroomd. 'n Tafereel. Kunstmatige monsters. Varkenskoppen met een groene, vierkante pet.

12 uur 55 - Ik zal eens proberen niet te schrijven, maar me meer in te leven. Als proef doof ik de lamp. Ik hou het niet uit zonder te schrijven: doorsneden van reptielachtige machines (uiteraard is dit slechts een fractie).

Ontzussing van dubbele haaien op schuimende dapperedodokrullen.

1 uur 2 - Ik doof opnieuw de lamp.

1 uur 15 - 2e serie tekeningen. Ik brul van het lachen.

1 uur 17 - Ik ga liggen (Nee - ik loop rond en eet wat zoetigheid).

1 uur 25 - (Tekening met de Mokrzyski's.) 'ns Kijken wat de M.'s deden rond die tijd. Ik doe mijn ogen één seconde dicht - ik zie allerlei dieren achter kapotgeslagen kappen. Dieren veranderen aan de lopende band in mensen, à la fourchette.

1 uur 28 - Ik doof de lamp en besluit niets meer op te schrijven. Ik kan het niet. Eeuwen zijn verstreken, en op de klok is het 7 over half twee. Het begon met de bolsjewieken (Trotski) en hun hervormingen.

Hypergenitaliën in kreeftkleuren, een geslachtsdaad in natura en vervolgens de belichaming van seksuele lusten in verschillende tegen elkaar schurende en met elkaar vechtende monstertjes, in een kreeftachtige kleur. Zo nu en dan knipperden kobaltoogjes op staafjes - het bleef bij reptielen.

1 uur 40 - Polsslag 68. Handen van een vreemde schrijven. Ik doe mijn ogen dicht bij een aangestoken lamp. Oerstof met slangen. Het begon met een scène uit Macbeth van opzij en vanonder. Een reusachtige zuster van liefdadigheid in dwarsdoorsnee, met verschrikkelijke geslachtsdelen, vanonder gezien.

Best wel zin om een sigaret te roken. Ik kijk strak naar een kinderlijk protret van Nina. Nina lacht en beweegt haar kleine oogjes, maar ze wil niet naar me kijken. Ik heb genoeg van die reptielen. Zeehonden in een zee, dik als kleverige smurrie. Een hele serie bruin-groene sculpturen die peyotliaanse scènes voorstellen. (Uitvoering op een hoog artistiek peil.) Een klooster in maanlicht, ondermijnd door slangen en een monsterachtig vrouwelijk orgaan in een rots, waarin een violette

[p. 20]

vonk uiteenspatte. Het klooster stortte op mij neer in zee. (Grabiński.⁵)

1 uur 52 - Het lijkt of de visioenen zwakker worden.

2 uur 5 - Eeuwen zijn verstreken. Hele bergen, werelden en hordes visioenen. Teveel reptielen. Onlangs een grot van varkens - van een enorm beweeglijk varken, varkensachtige tegeltjes.

De Chinezen hebben peyotl gekend. Alle draken en heel India komen er vandaan. De ingewijdenen zijn - de kunstenaars. Eine allgemeine Peyotl-theorie. Panpeyotlisme.

Peyotl
twee kunstgebieden
China, India, Perzië
Amerika-Mexico, Afrika-Egypte Onze navel van de ondergang. Misschien dat peyotl ons weer nieuw leven inblaast.

Muziek en platenspeler van beneden bederven het belang van het visioen. Zal ik een sigaret opsteken? Zo nu en dan zijn rode en blauwe dansende papieren figuurtjes te zien.

2 uur 11 - 1 glas wodka en wat tomaten. Aantekeningen. Ik sluit mijn ogen bij een lamp. 2 uur 15 - Een visioen van een verengde (door enge slangen) Gucio Z.⁶ geel met zwart. En even later slapend op z'n rechterbuikzij. Hoofdpijn. Glazen visioenen - misdadig. Hyperbatraven. Het begin van het fantastisch theater. Alcor - een dubbel ster - 2 zonnen (160 jaar per omwenteling) draaien zeer snel rond.

2 uur 30 - De hersenen van een krankzinnige met kolkende ogen in de klauwen van een hels slangekoppotig weekdier.

Na een glas wodka trieste en sombere visioenen. Een tussen roet beschaamd geel oogje. Hypermenselijke gebouwen met zuilen veranderden in berggenitaliën (zo groot als de Giewont⁷) van blinkend roze steen.

2 uur 35 - Een vlotte zaadlozing recht in het gezicht, uit de hydrant der berggenitaliën (beneden de hypergebouwen).

2 uur 45 - Ik verslind graham met boter. Gluur achter het gordijn naar onprettige woonhuizen. De herinnering aan een fantastisch uitzicht op de woning van Poldek aan de Widokstraat. Komen er visioe-

5 Stefan Grabiński (1893-1936), schrijver van fantastische verhalen, waaronder ‘Het klooster en de zee.’

6 August Zamoyski (1893-1970), beeldhouwer en ontwerper van het omslag voor Witkiewicz' ‘Nieuwe vormen in de schilderkunst.’

7 De meest karakteristieke berg (hoogte 1894 m.) van de Poolse Tatra's. Vanwege zijn vorm ook wel ‘De slapende ridder’ genoemd.

[p. 21]

nen? Poldek en zijn vrouw slapen apart onder één deken. Poldek op zijn rug, Wanda op haar rechterzij, opgerold in een bolletje (gezien vanaf het raam). Visioenen (opnieuw) van kleine gezichtjes. De gedachte dat Kotarbiński⁸ meer van deze wereld, van mijn reptielen zou hebben gemaakt dan ik of Rafał⁹.

2 uur 53 - Hyperstoten schieten als klaterende watervallen.

2 uur 58 - Een optocht met olifanten en een parelwitte kameel (met een masker) schitterend van proporties (waanzinnig realisme). M'n ogen begluren en omhelzen vrouwelijke organen.

3 uur - Een kereltje à la Miciński¹⁰ ijlend naar de maan en zijn belevenissen, na het neerkomen met een valscherm in een toestand van geestelijke labberlottigheid. Een elfenschommel. (Komisch nummer.) Verhoornde geslachtsdelen van koningin Saba in een astraal museum.

3 uur 5 - Ik zei: ‘Genoeg van die visioenen’ en heb de lamp gedoofd. Er volgden necrofiele visioenen. (Nummer macabre.) Het uitlopen van de schedel (afgeschoten) over de buik - zo weerzinwekkend dat ik zo snel mogelijk de lamp weer heb aangestoken. Een erotische regen gerokte bloemen (krokussen). Een glimlachende baardman (Valois) opgesloten in reusachtige ossebekken.

3 uur 10 - De Hades van mijn concept. Skeletten in een cirkelvormige woestijn en zieltjes à la Goya. Goya moet peyotl gekend hebben.

3 uur 30 - Kwellende visioenen. Een centaurgevecht verandert in een gevecht tussen fantastische geslachtsdelen. Bekering, maar niet tot een of andere religie, maar tot een ander leven. Stoppen met verdovende middelen. Vergeestelijking. De krab van de misdaad is uit de wond in de schedel te voorschijn gekropen. Verpatrijzing van een havik. Wonderlijk wijze havik-mensenogen, volkomen verdwaasd, zwellen op en vliegen in vogelkoppen de ronde horizon voorbij.

3 uur 45 - Een farao, lijkt op mij. Optochten. Totemistische rituelen (een beetje havik-reptielachtig). Op schilden - daarmee weggevlogen in de gedaante van dierlijke geesten. Reptielen in een geslachtelijke verstrengeling. Minettende leguanen.

3 uur 50 - Slangen in woestijnbronnen. (Realistisch nummer.) Alweer een visioen (herhaling met variant) door gangreen aangetaste, zwerende hersenen van een krankzinnige (à propos niet meer drinken), en een vogel met een amfibiebek, die in de hersenen van een monster

8 Janusz Kotarbiński (?), schilder. Niet te verwarren met de filosoof Tadeusz Kotarbiński (1886-?), met wie Witkiewicz bevriend was en een levendige correspondentie voerde.

9 Rafał Malczewski (1892-1965), schilder, zoon van de meer bekende Jacek Malczewski (1854-1929), schilder van merkwaardige symbolistische allegorieën en één van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Poolse ‘Art Nouveau’.

10 Tadeusz Miciński (1873-1918), dichter en toneelschrijver. Zijn oeuvre is een mengeling van symbolisme en surrealisme. Het verhaal gaat dat Miciński, die als een Oosterse mysticus door het leven ging, voor de ogen van Witkiewicz, met wie hij zeer bevriend was, in een klein dorpje ergens in Wit-Rusland midden op straat abusievelijk (op beestachtige wijze) werd vermoord, waarschijnlijk omdat hij vanwege zijn nogal mysterieuze uiterlijk werd aangezien voor een tsaristische spion.

[p. 22]

pikt (en deze in zijn klauwen vasthoudt), heft zijn kop naar mij op en kijkt me wellustig aan. Een genitale afgrond met een blondbehaard nijlpaard. Met ogen erin.

3 uur 58 - Overeindstaande begrippen en uit die begrippen stapt in plaats van de waarheid (staat er wat gemaakt met de rug naar toe) ook een vreemd dier naar voren, en vervolgens gewoon een wild varken.

4 uur 5 - De geboorte van een diamanten distelvink. Een regenboogkleurige dashond spatte uiteen in een vuurwerk van rood-roze vlinders op gebogen roze stengeltjes. Egyptische en Assyrische optochten. Een slavin achter een zuil - daar is later nog een onafgewerkte paleisaffaire van gekomen, ondergedompeld in moddervette genitaliën.

4 uur 10 - Ik zag in die visioenen mijn totale geestelijke armoede.

4 uur 15 - De verandering van een skelet in een etherisch (schitterend) lichaam.

4 uur 20 - Derde serie tekeningen. Ik heb zin in een sigaret.

4 uur 27 - Tekeningen (2) klaar (?).

Rond 3 uur gemengde optochten - stilistisch, bv. rococo, hedendaags en klassiek. (Een mélange van stijlen als bij de paardenrennenvanonder gezien).

4 uur 30 - Kussende tenen tussen de benen. Ik zal nooit helemaal verlost kunnen worden, want ik kan niet zonder erotiek.

Het portret van Nina kijkt al niet meer, want ik ben de geheimzinnige macht over de dingen kwijt. In de donkere diepte van de zenuwknopen in mijn hersenen loeren laatste restjes visioen (eigen schuld - de Indianen hebben gelijk dat Peyotl de schuldigen straft).

4 uur 40 - Lichte hoofdpijn. Ben die visioenen moe. Het verlangen naar een droom zonder visioenen. Polsslag 72. De gewone werkelijkheid lijkt steeds vaker normaal, en niet zo fantastisch als tot nu toe. De krommingen van de ruimte verdwijnen langzamerhand (Einstein in de praktijk).

4 uur 43 - Een visioen van in de bergen (Hala Gąsienicowa) aan lijnen hangende wijven. (Een visioen met een onduidelijke symboliek). De Strąźyski's op de canapé in de salon die in een bed is veranderd. Hij bij het raam met z'n benen naar dat raam, in de houding, zij met haar hoofd naar de bibliotheek op haar rechterzij. Nu is ze wakker, 4.49, hij slaapt.

[p. 23]

4 uur 55 - Een realistisch oog van Piłsudski¹¹ - komt voorzichtig uit z'n oogholte gekropen en werpt zich (inmiddels etherisch) vol op mij - de ruimte in. Hij raakt een punt ergens in de Oekraïne en van daaruit zwermen hele hordes gegeometriseerde, gestreepte, zwarte torren uit over de hele wereld.

5 uur - Geheimzinnige geschiedenis van een dame uit de kresy¹² (een blondine), een veldwachter, een pope, een oude man in een adellijk uniform. Engelse veldmaarschalken - een garde-kurassier, een tweede heeft een passende hoed - trekt in de regen een wagen met een Indiase sculptuur (voor straf). Alle reptielen zijn schepselen die in mij door alcohol en cocaïne zijn ontstaan. Zo weinig van dat spul, en toch zoveel reptielen.

5 uur 4 - Een weerzinwekkend katachtig snorremonster, dat uit een vet vrouwelijk orgaan kruipt - ter wereld komt.

5 uur 8 - Een trieste vloot met gezichten onder de stuurraderen. Ik heb genoeg van die visioenen.

5 uur 11 - Een rottend been, de schoen valt uiteen. Roze wormen komen eruit gekropen, lijken op fallussen, veranderen in rechtopstaande linga's¹³. (Voetschoenig koudvuur.)

5 uur 18 - Een ideale juffrouw veranderde langzaam in een voortsjokkend, hobbelig misbaksel.

5 uur 20 - Volgens mij ben ik de belichaming van de Slangekoning uit de Tatra's¹⁴. (Een Tatraans visioen). De Kleine Weide¹⁵ in de winter, en eindigend met een monsterachtig reptiel op de Przysłop Miętus¹⁶.

5 uur 25 - Ik doof een lamp.

Zygmunt Unrug¹⁷ (een ketter), van opzij gezien, verwikkeld in een kluwen slangen. Het wapenschild, vergroeid tot een slang, valt languit op de grond. Daarnaast visioenen van een ander schild met een leeuw die wijdbeens staat. Bezoek bij de Sokołowski's in Brwinów. Voortsluipende monsters; chocoladekleur met zwart en geel.

5 uur 33 - Deformaties van de slapende Nina, ze heeft de ogen open. Daarvóór de transformatie van een kruik in de hoek. Ik doof de lamp. In de kamer wordt het steeds helderder door het daglicht. Meteen een visioen van nicotine - een geel oogje in een doodshoofd. En verder van Alcohol - een wonderlijk mooie kolibrieslang kruipt eruit te voor-

11 Józef Piłsudski (1867-1935), dè grote en sterke man van het onafhankelijke Polen tussen 1918 en 1939. Het is bekend dat Witkiewicz een grote bewondering koesterde voor deze figuur, die hoogstwaarschijnlijk model heeft gestaan voor Kocmołuchowicz uit de roman ‘Onverzadigbaarheid’.

12 Letterlijk: ‘grensgebied’. Bedoeld wordt de streek grenzend aan Rusland, dat wil zeggen tot 1939, daarna werd dit gebied, waar opvallend veel belangrijke personen uit het Poolse culturele leven vandaan komen, door de Sowjetunie ingelijfd.

13 Fallisch symbool uit de Indiase mythologie.

14 Legendarische koning uit een bergsprookje.

15 Klein dal in het Tatragebergte.

16 Naam van een berg in de Tatra's (hoogte 1187 m.).

17 Vader van Jadwiga, hier Nina genoemd, de vrouw van Witkiewicz.

[p. 24]

schijn en Froufou - een vrouwenoog in duivewit, en van onder een klein vrouwenpootje dat uitgroeit tot witte slangeachtige teugels, die opdrijven en de keel dichtknijpen. Wit vrouwendons en een mooi, helblauw oog. Het tot in het oneindige uitzetten van een lege blaas op een voet.

5 uur 47 - Het visioen van een luxueus reptiel (een dinosaurus), pour les princes. Een ietwat komisch bisnummer. Een zonnige ridder onder glas (na een geografisch visioen met de zon op de bergen van twee kanten). Een erezaak van Franse officieren en wilde combinaties met een jonge Rus. Een put met monsters, dichtgegooid door Bedoeïnen op trekpaarden en Fransen. De zwerende tieten van generaal Porzeczko.

6 uur 15 - Hydrobalsemikine. Balsemieke. Muziek, een lagere kunst, is vanzélf ontstaan - maar zoiets doortrapts als de schilderkunst en beeldhouwkunst kan alleen door Peyotl tot leven zijn gewekt, en de rest is er gewoon achteraan gekomen.

6 uur 17 - Ik neem valeriaan in. Zin om een sigaret op te steken. Het aardse klotebestaan nageblaft door vliegende draken (op een kegel). Een afgrijselijk reptiel, blue acier, piepte op de bodem van ondiep water, plat als een rog zonder kop, er vlak naast maar iets hoger [...] uit die slang te voorschijn. Wegebbende torens en een reusachtige koningsmantel beschenen door de zon van de waarheid - een metalen figuurtje met een bloot kontje. Ik, als klein jongetje op een katafalk, verander in een wild varken.

6 uur 30 - Ik heb de rest van de valeriaan opgedronken. Ik heb beslist genoeg van die visioenen. De hele wanstaltigheid van het naturalisme vergeleken met deze rijkdom aan vormen. Zonden tegenover mijn Moeder. En hier gaf Peyotl mij een visioen, waarvan ik dacht: dat durft hij vast niet. Hoe mijn schuld en zonden de gezondheid van mijn Moeder te gronde richten.

6 uur 38 - Een defilé van moderne maskers met vergroting en karikaturen, in de ogen: krampen, contracties en repulsies. Een realistisch type dikdoener (iets te dik gedaan).

6 uur 50 - De Strąźyski's worden langzaam wakker. Een visioen van de veranderingen van een wonderschone vrouw, daarna erotischtentakelige avances. Wat zit er veel kwaad in mij. En ik beschouw mezelf nog wel als een goed mens. Verschrikkelijke visioenen van m'n

[p. 25]

Moeder. Nina op huwelijksreis met een onbekend heerschap, in een hangmat aan de Rivièra.

7 uur 15 - Een dutje zonder reële visioenen. Normale slaapdromen. Frans I en Fransje Orkan¹⁸ - één. Een wonderbaarlijk schaamteloze vrouw baart een monster. Een walgelijke geslachtsdaad met een grote hoeveelheid reptielen. Opnieuw...

8 uur 15 - Ochtendlijke handelingen. Angst voor het licht. Toch is mijn toestand nog hoogst abnormaal. Iets nauwere pupillen, iets meer dan het maximum. Wegstervende visioenen van regenboogachtige kluwen draadjes.

9 uur - Nog steeds visioenen, maar nu zwakker en niet zo afschuwelijk. Veel visioenen. Reptielen.

9 uur 20 - Een platte, veelsoortige slang, groen, in een ondiepe poel.

10 uur - De laatste restjes visioen.

10 uur 15 tot 12 uur - Geslapen. Daarna toestand betrekkelijk normaal. Lichte verdoving en ruimtelijke desoriëntatie. Nauwelijks merkbare verbreding van de pupillen.

18 Franciszek Smreczyński, pseudoniem van Władysław Orkan (1875-1930), auteur van romans en verhalen die voornamelijk handelen over de schrijnende armoede onder de boerenbevolking in de Tatra's.

[p. 27]

S.I. Witkiewicz door Józef Głogowski (1930-1935).

[p. 28]

‘Wroegingen’ (± 1911) houtskooltekening. (Witkacy, de actrice Irena Solska met wie Witkacy een ongelukkige affaire had en Stanisław Witkiewicz Sr.).

[p. 29]

Compositie (1918). Pastel.

[p. 30]

Portret van Jadwiga Witkiewicz, de vrouw van Witkacy (1925). Pastel, potlood, krijt, papier.

[p. 31]

Tekening met drie figuren (1928). Potlood.

[p. 32]

Portret van Mevrouw Bylczyńska (1929). Gesigneerd: Witkacy 1929. X T. Peyotl + C(ocaïne).

[p. 33]

S.I. Witkiewicz (± 1930).