chior Vischer stierf tien jaar geleden in Berlijn. In literatuuroverzichten komt men zijn naam niet tegen. In 1976 ondernam edition text+kritik een poging om Vischers werk uit de jaren twintig wat meer bekendheid te geven. In 1983 werd dat boek door dezelfde uitgever opnieuw op de markt gebracht in de serie ‘Frühe Texte der Moderne’.
Het is opvallend dat binnen het kleine oeuvre van Melchior Vischer niet alleen in de jaren twintig, maar ook in 1964 en onlangs weer in de text+kritik-editie ‘Sekunde durch Hirn’ als hoofdwerk beschouwd wordt. Ik vermoed dat dat komt doordat deze ‘razendsnelle’ roman in de jaren twintig uitstekend paste in de dadagolf, en daardoor ook in onze tijd, met haar sterke belangstelling voor historiciteit, goed van pas komt in het kloppend maken van een bepaald tijdsbeeld. Het verhaal ‘Der Hase’ daarentegen ontglipt grotendeels aan het model voor dat tijdvak.
Dada moet aanstekelijk op Vischer hebben gewerkt, zijn ‘Sekunde durch Hirn’ is een echte dadaroman. Hoofdpersonage Jörg Schuh werkt als stucadoor op de veertigste verdieping van een wolkenkrabber en valt van zijn stellage omdat hij de grote boezem van het meisje Hanne uit de tegenoverstaande wolkenkrabber bewondert. Met het begin van de val komt de (denk-)handeling op gang en ze eindigt als Schuh op het asfalt te pletter slaat. Tussen stellage en asfalt barst het dan van de herinneringen, wordt er gereisd, van Genua naar Milaan, van Milaan naar Wenen, naar Lapland, Amerika, Nagasaki, Afrika, China, enzovoort. Er wordt gedacht over politiek, over erotiek, over geschiedenis, maar dat alles voortdurend in fragmenten, springend, variërend en combinerend met bewegingen, taalfiguren.
Het procedé doet nu verouderd aan, we kennen het van heel wat andere dadaïsten en expressionisten. En er zijn binnen dit genre - zonder Vischers boek hiermee meteen volledig te willen diskwalificeren - werkjes geschreven waarin meer uit het vuur (en in het vuur) gesleurd is; ik denk aan Carl Einsteins ‘Bebuquin’ (waaraan Vischer zonder meer schatplichtig is) en Gottfried Benns Rönneproza.
‘Der Hase’ is een ander geval. De opzet van dit verhaal vertoont een aantal overeenkomsten met de structuur van ‘Sekunde durch Hirn’. Ook hier trekt in een korte tekst een heel leven met grote sprongen voorbij, als een haas die haken slaat. Ook hier wordt er gejaagd over de hele aardbol gereisd en wordt er voortdurend gewisseld van beroep en bezigheid. Maar daarmee houden de overeenkomsten al bijna op. De verschillen springen veel meer in het oog.
In ‘Sekunde durch Hirn’ valt Jörg Schuh, en de lezer was en is gewend dat de schrijver zich kan verplaatsen in het personage en hij accepteert bijgevolg het tempo van de tekst als het personage in een natuurkundig verklaarbare stroomversnelling terechtkomt. Eenmaal roterend kon Vischer zich natuurlijk heel wat dadaeske capriolen veroorloven, maar het stramien blijft traditioneel.
Auteursrechtelijk beschermd