Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1985 (nrs. 33-36)

[p. 56]

Tenny Frank
Over ‘De zittende man in de gang’

‘Ik zal deze tekst, de eerste versie, in het jaar hebben geschreven dat ik het scenario van Hiroshima mon amour schreef. De zin: “Je doodt me. Je geeft me het goede” komt voor de eerste keer in deze tekst voor. Ik heb hem voor iemand geschreven. Ik heb hem tien jaar later verkocht aan een Engelse uitgever voor het bedrag van zeshonderdduizend oude francs. Hij zal wel vertaald zijn en zonder mijn naam verschenen in Londen of New York, ik weet het niet, ik heb mij er nooit mee bezig gehouden. Herhaaldelijk heb ik geprobeerd hem te herschrijven zonder erin te slagen. Inderdaad, in deze eerste versie, begeleidde de natuur om het huis alleen maar de beschreven gebeurtenissen, het was een mediterrane natuur die het gebeuren omringde maar niet voortzette. Het huis en ook de mensen bleven in een isolement dat voor mij niet te verdragen was. Lange tijd wist ik niet hoe ik de ruimte zou uitbreiden en vooral hoe ik haar elders zou hernemen, ver weg, in iets anders. En pas de laatste tijd, na de Aurélia's, bedacht ik hoe ik dat op natuurlijke wijze kon doen. Ik heb eerst de eindeloze uitgestrektheid van het landschap bedacht. En toen de liefde. De liefde was afwezig in de eerste tekst. Daarna bedacht ik dat de minnaars niet geïsoleerd waren maar zonder twijfel door mij gezien, en dat dit zien moest worden vermeld, in het gebeuren opgenomen. En toen, dat het orgasme plaats vond terwijl dat niet het geval was in de eerste versie. Tenslotte is L'Homme assis dans le couloir in zijn geheel herschreven met uitzondering misschien van tien woorden die onveranderd zijn gebleven.’

Dit commentaar van Marguerite Duras verscheen in 980 in de Cahiers du Cinéma, kort nadat eind april de tekst in boekvorm uitkwam.

Het is merkwaardig dat zij niet vermeldt dat in het herfstnummer 1962 van L'Arc een korte tekst is verschenen onder de titel L'Homme assis dans le couloir; sterker nog, zij beweert van deze tekst niets af te weten als we Marcelle Marini mogen geloven die de auteur hierover heeft aangesproken. Toch lezen we in L'Arc dat L'Homme assis dans le couloir een fragment is van Le Vice-consul de France à Calcutta, een roman die pas in 1966 als Le Vice-consul zou verschijnen. De vergelijking van beide teksten levert boeiende stof op voor wie zich voor de literaire ontwikkeling van deze schrijfster interesseert. Anders dan deze versie uit 1962 hebben we te maken met een hermetische tekst, waarvan sommigen de nadruk op het erotische en zelfs pornografische hebben willen leggen (zijzelf suggereert dat een oerversie bestemd was voor de angelsaksische pornografische markt).

Ik zie in deze tekst vooral een pro-

[p. 57]

positie aan het adres van de lezer: laten we samen het spel spelen van de man die in de gang zit en van de vrouw die in de zon ligt. Deze mensen bedrijven de liefde in alle openheid met veel pijn, veel genot en veel geweld. Ik kijk ernaar en zie wat ze doen en ik zie alles: het stijgend verlangen bij de vrouw, het vertoon van haar lichaam aan de blik van de man, de bewegingen van haar lichaam, haar genot. Ik zie ook dat de man de vrouw met zijn zaad bespat en met de voet vertrapt. Ik hoor een schreeuw. Ik zie de liefde, het verlangen, een landschap, de zee; dan het ding van de man tentoongesteld en tevoorschijn gehaald, de vrouw die het orgasme bij de man opwekt. Ik hoor zijn schreeuw, zijn gekerm. Dan zie ik dat man en vrouw samengaan. De vrouw wil doodgaan, de man slaat. Beledigingen, geschreeuw en tenslotte de stilte. Dan ziet de ‘ik’ iets anders, een landschap, een lucht, rijstvelden en een kleur paars. Het einde geeft het beeld van een huilende man en een bewegingloze vrouw.

De lezer wordt een tekst aangeboden die enerzijds een voorwaarde stelt, anderzijds een vertoning geeft, als van een film die hij te zien krijgt. De voorwaarde krijgt in de tekst de vorm van een ‘conditionnel du passé’, de vertoning die van een ‘présent de l'indicatif’. Leest de lezer goed dan telt hij 33 maal het gebruik van deze vorm van de conditionnel en 33 keer de zinsnede ‘je vois’. Een gelijkstelling die je aan het denken zet, een mathematische vergelijking tussen wat gezien wordt en wat had kunnen zijn, tussen het werkelijke en het mogelijke, tussen de werkelijkheid en de fictie. Zo wordt de lezer het spel dat literatuur is aangereikt. Een liefdesspel, misschien.