Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1985 (nrs. 33-36)

[p. 134]

Gerhard Amanshauser
Gesprek met de Koreaanse componist Nuöc Mám
Vertaling: Hans W. Bakx

a: Mijnheer Nuöc Mám: Plecotische muziek oftewel ‘vleermuismuziek’ - is dat niet een soort typering waarin de verdenking doorklinkt dat u zich met uw composities in het ultrasonische vrolijk maakt over de mensen?

n: In de aanduiding van kunstrichtingen is vaak sprake van een typering die naderhand een erenaam wordt. Om nieuwe muziek heeft men in het begin altijd gelachen.

a: Nu werd er tijdens het concert van vanavond in de steengroeve van Ohrlau niet gelachen. Er leek zich van de toehoorders, die zich, aldus het programmaboekje, ‘vrijelijk rond de toongenerator dienden te bewegen’, eerder een zekere radeloosheid meester te maken. Daarbij ging het hoofdzakelijk om mensen die bereid zijn alle varianten van de nieuwe muziek een faire kans te geven en die geenszins terugschrikken voor het ongewone. De tijd van de schandalen is tenslotte voorbij. Maar hoe moet de mens een muziek opnemen die hij niet hoort?

n: Nieuwe muziek wordt aanvankelijk nooit gehoord. In de toekomst zal ze gehoord worden.

a: Maar een voorwaarde is toch dat door het oor tonen worden opgevangen?

n: Tonen vormen maar een heel klein gebied in de totale wereld der geluiden. De toonmuziek is heel arm.

a: Maar ook geluiden moeten toch eerst gehoord worden. Voor wie ze niet hoort, is het toch alsof ze niet bestaan.

n: U gelooft dat niet bestaat wat rudimentaire zintuigen niet kunnen ontvangen?

a: Mijnheer Nuöc Mám, hoort u zelf uw muziek?

n: Precies zoals de oude Beethoven zijn late kwartetten hoorde.

[p. 135]

a: Met uw oren hoort u dus niets?

n: Met mijn oren hoor ik mijn muziek nog niet. Maar ik doe mijn best om haar te horen. En mijn kinderen, of de kinderen van mijn kinderen, die zullen haar wel horen. De langgolvigste gedeelten van mijn muziek worden trouwens door sommige kinderen al gehoord.

a: Men zegt toch ook dat sommige kinderen de kreten van vleermuizen horen. Als ze dan groter worden, gaat dat vermogen verloren. Bij mijn weten is er niets van bekend dat het vermogen om ultrasone geluiden op te vangen zou toenemen.

n: Vermogens nemen toe als de behoeften toenemen. Hoe is het hoorvermogen ontstaan? Uit de noodzaak bepaalde geluiden op te vangen. Die noodzakelijkheid viel echter niet samen met de muzikale noodzakelijkheid. Zou deze eenmaal met genoeg klem eisen dat ook het ultrasone bereik wordt veroverd, dan zullen zich, net als bij dolfijnen, vanzelf dienovereenkomstige organen ontwikkelen.

a: Is het normale hoorbereik voor muziek te klein?

n: De bandbreedte van het huidige hoorbereik is véél en véél te klein! Ik zei het al: De tonen van de Europese muziek, door mij ook wel geometrische muziek genoemd, zijn maar een klein gebied in de totale wereld van het akoestisch waarneembare. En dat is op zijn beurt weer een klein gebied in de wereld van potentiële geluidsgolven tot een miljoen kilohertz. Dat zouden, wanneer men alleen de tonen in aanmerking neemt, zestien octaven zijn.

a: En die zijn allemaal nodig?

n: Het akoestisch waarneembare bevindt zich in het bereik dat muzikaal gesproken het oninteressantst is. Ik zeg: De mensen zijn korthorend!

a: U bedoelt dat de mensen alleen maar onscherp horen?

n: Ze horen niet alleen onscherp, maar het hele bereik van het akoestisch waarneembare ligt aan het onscherpe einde van de band, namelijk daar waar zich de lange golven bevinden. De lange golven geven alleen onscherpe, toevallige echo's. Daarom gebruiken vleermuizen en vooral dolfijnen, de eigenlijke musici onder de dieren, kortere golven. Zouden onze ogen zo onscherp zijn als onze oren, dan zouden ze enkel op warmtestralen reageren. Hoe korter de golven - en ze bereiken aan het andere einde van de band de kortheid van lichtgolven - des te scherper wordt de wereld waargenomen.

[p. 136]

a: Maar muziek dient toch niet in de eerste plaats om de wereld waar te nemen? Echo's doen daar toch niet terzake?

n: Zeggen de verdedigers van de oude muziek. Ik praat liever niet meer van muziek, maar van soniek. De mensen hebben alles versnipperd. Ze maken muziek op klankdozen en in blaaspijpen, en van dat soort machines gaat een eenrichtingsverkeer naar de oren. Het is een weg die de wereld doorklieft, als een lelijke snelweg een mooi dal. De geluidvoortbrengers zijn alleen maar actief en de ontvangers alleen maar passief. Vergeleken met het dansen van de inboorling betekent dat een schrikwekkende verarming. Een Europees concertpubliek is een verzameling van lamme spoken, die achteraf wraak nemen met woest geschreeuw en geklap. Dat is het moment waarop de onderdrukte geluiden en bewegingen op stompzinnige wijze aan de dag treden.

a: U vraagt dus om een beweeglijk, een dansend publiek?

n: Ik vraag niet om een publiek. Ik heb het over de eisen die de ultrasone soniek stelt. Neemt de scherpte van de echo's en de gehoororganen toe, dan resulteert dat niet meer, zoals in de concertzaal, in een zogeheten akoestiek, maar wordt er een nauwkeurig klankreliëf van de omringende wereld opgevangen. De geluidvoortbrenger mag dus niet meer een willekeurig iets uitzenden, maar hij moet zich, zou men kunnen zeggen, in de omringende wereld in-musiceren. Men heeft zich afgevraagd waarom dolfijnen een hoeveelheid hersenen nodig hebben, groter dan die van de mens. Heel eenvoudig: deze dieren bewegen zich in akoestische landschappen die ze tot in het kleinste detail waarnemen.

a: En gelooft u dat dolfijnen hun omgeving niet alleen waarnemen, maar zich, zoals u dat noemt, in die omgeving in-musiceren, met andere woorden middelen hebben ontdekt om er esthetisch genot aan te ontlenen?

n: Dat is zeer waarschijnlijk. Hier heeft de wetenschap nog een grote taak voor zich. Ik voor mij geloof dat dolfijnen hun omgeving niet alleen akoestisch genieten, met andere woorden haar in esthetische zin aftasten, maar, meer nog, een eigen muziek voortbrengen en de omgeving als het ware als reactie op die eigen muziek beleven. Daarmee komen we bij een wezenlijk punt van de ultrasone soniek: zij kan zender en ontvanger coördineren en stijgt daarbij ver uit boven de passieve vermogens van het gezichts- en het huidige gehoorzintuig.

[p. 137]

a: Betekent dat niet dat dan elk individu zou moeten musiceren?

n: Heel juist! De privileges moeten worden opgeruimd. De universele muziek zal niet eenzijdig en beroepsmatig door betaalde krachten worden gemaakt en eenzijdig door betalende luisteraars worden ontvangen, nee, de universele muziek is een deel van het leven zelf. Iedereen zal in meer of mindere mate die muziek maken en iedereen zal in meer of mindere mate die muziek ontvangen. En daarnaast speelt dan nog de hele omgeving mee. Ik noem die omgeving met betrekking tot de universele muziek een echotuin. Er zijn natuurlijke en kunstmatige echo-tuinen, dat wil zeggen natuurlijke en kunstmatige omgevingen die akoestisch fraai of expressief zijn. De kunstmatige echotuinen worden ingericht door muziekarchitecten. Maar ook de gewone architecten die bijvoorbeeld huizen bouwen, moeten met de echo's rekening houden. Architectuur en stedebouwkunst zullen dan optische én akoestische schoonheden bevatten, en het zal er dan om gaan in de meesterwerken die twee tot een eenheid te brengen. De mensen zullen pas dan gelukkig zijn, wanneer ze akoestisch, als zender en ontvanger, in de hen omringende wereld, en daarmee in de kosmos, geïntegreerd zijn.

a: Zal het verkeerslawaai in de steden niet een storende factor blijken?

n: Ook de machines zullen naast hun nuttige taken een esthetische functie hebben. Alle activiteiten van mens en machine zullen dan akoestisch gestructureerd zijn en zullen, in samenspel met de omringende wereld, leiden tot de muziek van de toekomst. Er zullen dan gebieden zijn waar de muziek der machines domineert, andere die in het teken staan van de muziek van mens tot mens, en weer andere waar de omgeving, hetzij kunstmatig hetzij natuurlijk, akoestisch de overhand heeft. Werkend en zich ontspannend zal de mens die zelf musiceert of zwijgt, dwalen door de meest uiteenlopende akoestische environments.

a: Maar de weg van de steengroeveconcerten in Ohrlau naar die utopische wereld lijkt nog een hele lange.

n: Elke weg die de moeite waard is om te gaan, is heel lang. Men moet er alleen toe besluiten de eerste stappen te zetten. En wie eenmaal die eerste stappen heeft gezet, mag niet verslappen.

a: Als iemand een bepaalde weg gaat, ziet hij de afstand die hij heeft afgelegd. Maar hoe kan het oor de afgelegde afstand waarnemen, als

[p. 138]

het de tweede keer even weinig hoort als de eerste keer?

n: Het oor mag niet passief blijven. Het moet zich spitsen. Van iets dat men nog niet heeft waargenomen, krijgt men ook niet snel genoeg. Niets werkt verlammender dan routine. Wie vandaag niets heeft gehoord, is nog in het bezit van ongerepte verwachtingen. Ik mag er de aandacht op vestigen dat het programma morgen wordt herhaald.