Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1978 (nrs. 5-8)

[p. 138]

• Volker Braun
• Het onverdiende geluk van Karrasch
Vertaald door Gerrit Bussink

Van alle soorten geluk had het geluk veel geld te hebben hem het onbereikbaarst of tenminste het geringst geleken, maar nu hij de hele smak op zak had liep hij bijna zelfverzekerd over het gras naar de stallen en sloeg voor de hoofdrolspelers van die dag elk een briefje van honderd tussen de tanden van de mestvork. Hij heette Karl Karrasch, dat hij zich stak aan een vork deerde hem nauwelijks; maar wie van verzonnen samenhangen houdt zou daarin toch de eerste aanleiding kunnen zien voor het pijnlijk inzicht dat je het met onverdiend geluk in dit land niet gemakkelijk hebt.

Dit verhaal heeft één problematisch punt, want je wint niet zo gemakkelijk 70 000 mark bij een harddraverij (in dit land) en, ook dat moet onmiddellijk worden toegegeven, ieder ander zou met wat geld, bijvoorbeeld met 70 000 mark, wel raad weten, een beetje tenminste. Maar Karrasch, een heel rustig burger, wilde nu precies net zo veel gelukkiger zijn als hij rijker was geworden, en des te kalmer omdat er geen maatschappelijke verdiensten op zijn schouders rustten.

Met het geld op zak vergat hij alle ervaringen die hij de laatste tijd had opgedaan, hij was, zoals gezegd, een uitzondering. Vanuit de stal liep hij meteen dwars over de baan naar de tunnel van de tribune toe, zwaaide onopvallend naar Duff Scherbner en Kurt Schlack (in de draverij om de Lucullus-prijs waren veel paarden in de fout gegaan: als eerste schakelde Anekdote zichzelf uit door een zware galoppade na de start, later sprong de op kop lopende Wereldkampioen, en ook Condor, die tot op het lange rechte eind naast Wereldkampioen lag, draafde heel onzuiver en werd gediskwalificeerd, Unbold, een zwak paard, wist wat dichter bij Wereldkampioen te komen, Wereld kampioen raakte op het beslissende moment uit zijn ritme, Unbold maakte zich gemakkelijk van het veld los en won onbedreigd!) en liep vervolgens nog een keer met veel kabaal door de hal met de loketten.

Eerste bestemming: Albrechtstrasse 11, hij stopte het geld in zijn portefeuille, bedacht zich, legde het in de commode, daarna legde hij het op tafel, hij dacht na. Hij besloot een auto te kopen. Dat was gemakkelijk, van zijn huis tot aan Unter den Linden was voor hem nu zes minuten, hij liep twee keer langs de etalage van de showroom en ging toen naar binnen, de verkoper naderde tot op enkele meters. Deze hier, zei Karrasch, het was een witte Wartburg. Wat? zei de verkoper en deed een pas achteruit, vriendelijk. Deze hier, besloot Karrasch opnieuw. Duurt jaren, zei de verkoper, als u er een bestelt: de kleur moet u maar afwachten. Karrasch luisterde. Die moskwitsj kunt u meenemen. Karrasch wilde de witte Wartburg en geen grijze moskwitsj. Hij lachte.

Hij ging naar de Allee. Hij had alle tijd. Duff Scherbner ook, ze dronken veel bier in de Kleine Melodie, Scherbner moest morgen op het werk zeggen dat Karrasch op zou zeggen en bij gelegenheid wel eens langs zou komen. Scherbner danste twee keer met een blonde vrouw, ze was niet erg dik en misschien zacht, waarom niet, Karrasch had geld. Hij ging met haar naar buiten, ze liet alles met zich doen wat hij deed, nog niet veel, hij had weinig routine. Maar hij had niet voor niets zoveel geld, hij besloot de zaken wat minder omslachtig aan te pakken en wees haar op zijn financiële mogelijkheden. Daarop werd de vrouw heel timide, en toen hij begon kreeg hij een mep in zijn gezicht. Hij verbaasde zich over deze wending der dingen, uitsluitend veroorzaakt door het noemen van het financiële aspekt, en gaf het op. Waarom ook. Mogelijkheden genoeg. Geen auto? Dan maar een stuk grond aan een meer. in Berlijn, dacht Karrasch, de volgende morgen al.

Hij bezocht een paar makelaars, bekeek ook een paar dingen, veel was het niet. Zossen is Berlijn niet, zonder auto ligt Teupitz in Australië. heel afgelegen dus. Hij ging nog met de trein naar Lehnitz, wandelde een half uur op zijn gemak wat rond, mooie tuinen, uitgestrekte velden. Aan de voorkant leek het objekt nog wel wat, perkjes, er groeide iets. Het huis was op het eerste gezicht een keet, één kamer beneden, hoven nog een, via een ladder bereikbaar, beneden nog een goede uitbouw, een soort geitehok. De ramen hingen als het ware in de knieholtes van de keet, maar de wei voor het huis was goed, alleen werd ze wat verder naar achteren zacht en grauw, er had daar een beek gelopen voordat die door de grond was uitgewrongen tot een vijver, een stuk moeras dus. Karrasch lachte, bijna rustig wandelde hij naar de trein terug, de vierde dag dacht hij met geld te

[p. 139]

kunnen gaan reizen.

Napels zien en dan sterven. Hij was niet oud, hij had de tijd, maar in de eerste plaats had hij geld. Dat stonk nu al, dat moest weg uit zijn zakken, hij was rijk, verdomme nog toe, een week, en nog altijd zat hij in die twee halve kamertjes, moest hij tot zijn vijfenzestigste wachten voordat hij naar Beieren en weer terug kon? Eerst ging hij naar het reisbureau. Napels, zei hij, voor één persoon, ik. Ik heb geld. Maar zij hadden geen Napels, hij lachte, zij ook, hij voelde plotseling de tijd verstrijken, misschien is hij toch oud, er zijn mensen die op hun vijfenzestigste sterven, niets is onmogelijk. Hij stapte snel over, naar het Ministerie van Buitenlandse Zaken, Napels ligt buiten. Hij liet weten wat hij wilde, daarna liet hij weten wie hij was. Hij was Karrasch. Hij lachte. En hij had geld! En nou het stempeltje, meneer! Ze keken hem niet meer aan. Rijk, dat heeft dus niets te betekenen. Zo iemand is ongeschikt voor Napels. Die blijft maar mooi met zijn reet op het kontinent. Een pas is geen gekheid, die gaat nu op een stokje! Toen wist Karrasch: deze arme heren hadden helemaal geen belang bij zijn reis. Hij kon de reis, wat hen betrof, net zo goed achterwege laten. Hij kon, bijvoorbeeld, hier blijven. In een gepaste woning. Napels was niet zo'n gek idee geweest, maar vlak Berlijn ook niet uit.

Hij nam, om geen tijd te verliezen, een taxi. Het huisvestingsbureau was dicht, tot dinsdag moest hij met al zijn geld nog in z'n twee kamertjes resideren. Dinsdag was hij er om 10 uur, voor de deur kreeg hij een nummer (18), er zaten ettelijke mensen op verschillende houten stoelen in halfdonkere gangen hoe moesten die mensen thuis wel zitten als ze hier gingen zitten! Karrasch lachte, ging de kamer binnen, van achteren riep er iemand, een man die hem bij de deur de gang in trok en zei: u bent nog niet aan de beurt. Hij wachtte tegen de muur onder de foto van een regeerder die tegen iedereen op dezelfde manier glimlachte. Toen hij aan de beurt was zei hij: ik neem vier à vijf kamers of drie, badkamer, balkon, centrale verwarming, waar kan ik dat krijgen? - Met z'n hoevelen bent u? - Ik? In mijn eentje! - En waar woont u nu? - Dat niet, dat stelt niets voor, twee kamers, Albrechtstrasse, op het noorden. - Maar wat wilt u van ons? Nog meer? Drie? Wie bent u? Uw beroep? Wat bent u eigenlijk wel? Nee, zei Karrasch en lachte, dat zit anders, u begrijpt me niet, ik heb geld. Ik kan het me veroorloven. Vier of drie kamers, dat wordt prachtig, zo is dat. Veroorloven! Wat kunt u zich veroorloven? Onderscheidingen? Funktie? Vult u dat in, en dat, en komt u daarna terug; maar u maakt absoluut geen enkele kans, dringende gevallen alleen via het stadsbestuur, nou, wat bent u? - Ik heb zittend werk. Ik hou ervan om door kamers te lopen, misschien ga ik trouwen, of ik heb vrienden, ben ik soms geen mens? Wilt u, nou moet u eens, onze tijd, buiten wachten er, wat denkt u wel, afgelopen, genoeg, u hebt geen recht, getikt, verbeeldt zich, waar denkt u dat we, hier niet, gat van de deur! Karrasch werd de gang ingespoeld, daar glimlachte de foto, duidelijker dan daarnet, leek het wel.

Hij liep door een paar lege straten, toen schoot hem te binnen hoe weinig het uithaalde om daar waar je iets met je geld wilde doen te zeggen dat je geld had. Natuurlijk moest je wel geld hebben en dat moest ook gezegd worden, maar er was meer nodig, iets dat hij moeilijk kon aantonen. Afgezien van het geld, was hij een mens als vele andere. Dat was, als je geld had, vroeger voldoende geweest om alles te kunnen wat je wilde. Nu was dat niet voldoende. Je moest niet alleen geld hebben, maar vooral een naam die bij de instanties indruk maakte. Hij heette Karrasch. Op zijn werk maakte hij niet meer klaar dan Scherbner of Schlack, ongetwijfeld minder. Hij versnelde zijn pas toen hij aan het denken sloeg, hij zweette, hij zag steeds duidelijker dat hij in een lastig parket zat. Deze staat, wist hij weer, is niet alleen nog te arm voor je geluk, ze is te rechtvaardig voor je geluk. Hier werd naar iemands hand gekeken en niet alleen naar het geld. Je kunt er je plee mee behangen, de boel beschijten is er nauwelijks bij. Als je niet wilt dat het in je jasje wegrot moet je flink je best doen.

Karrasch haastte zich door de straten, sprong op de tram kon geen kleingeld vinden toen hij wilde betalen en moest met zijn papiergeld meteen weer uitstappen, te voet haastte hij zich verder, hij zou meubels kunnen gaan kopen voor zijn twee kamertjes, zijn meubilair was versleten, een of twee kasten kon hij goed gebruiken, van die smalle van

[p. 140]

licht hout met een bovenstuk. Er stond één kast, die neemt hij, de verkoopster lachte: Als Pasen en Pinksteren op één dag vallen mag u nog eens terug komen, zó'n stapel bestellingen, komt u bij gelegenheid nog maar eens langs, of in de herfst, maar van spaanplaat. - Niet dus? vroeg Karrasch, één of twee, ik bedoel kasten, niet Napels, hout, geen meer, deze kast hier, geen auto, wie krijgt hem? Ik heb geen zes kamers en de boel keurig aan kant, ik heet Karrasch, dat zegt niets, geen staatsprijs, geen bekroond uitvinder, ik wil dolgraag die kast daar hebben. Hij bleef nog twee uur, liep daarna haastig door een groot aantal winkels, drie vier dagen, in de buitenwijken had hij meer kans, daar, niet buiten adem van de vele trappen, durfde hij meer, hij schreeuwde, zijn broek droop van het zweet, hij kon niet tegen zoveel asfalt, en hij voelde de trappen in zijn knieën, elke trede tot in zijn hoofd, zwaar werk, alleen, en niet eens leuk - als hij op de fabriek zo had gewerkt dan had hij allang de titel ‘aktivist’ gekregen, net als de legendarische Hennecke, ze zouden hem de meubels hebben nagesmeten!

Toen de ergste dagen voorbij waren trok Karrasch een van de twee, drie konsekwenties waartoe hij (op wiens onflexibele aard reeds is gewezen) in staat was. Hij maakte gebruik van het door massale konsumptie van eieren niet onbelaste Paasfeest om zijn kollega's met wie hij het redelijk kon vinden een uitgebreide maaltijd in de Johannahof aan te bieden. Zijn uiteindelijke bedoeling was een paar brokken van zijn onoverwinnelijke vermogen met een door allen gebillijkte zinloosheid op te offeren. Omdat er met allerlei spijzen geen deuk in de geldberg te krijgen was, leek de cognac aan-vankelijk een paar kleine bressen te slaan, maar toen die als olie voor hun tanden bleef steken. op Goede Vrijdag, tegen elf uur 's avonds, lieten ze zich op enkele stromen het hele landschap doorglijden, de whisky-stroom en de gin-stroom en de kleine meren van mastika, pas zaterdag begon de sekt, het ging sneller dan hij had gehoopt, 's maandags waren ze aan de andere kant, een hoge helling, met gesloten ogen, ze wisten zich omringd door wildvreemde mensen, en het personeel, prima tapijten, soda voor hun nek, de berg zonk weg in spuitwater, de missen waren gelezen, ze waren meermaals opgestaan met alle Heren, het was Pasen geweest. En zie, nu was ook voor hem alles gemakkelijk, in dit land. De volgende dagen sliep hij. Vrijdag, tegen de middag, ging hij met de trein naar zijn werk.

's Zondags ging hij weer naar de draverijen. Hij won slechts onproblematische bedragen, maar hij kon maar niet het gevoel van zich afzetten een blik in de maatschappelijke verhoudingen te hebben geworpen. Maar over het geheel genomen kwam hij weer tot rust, waaraan we opnieuw zien dat hij de uitzondering was die de regels van dit land bevestigde.

Uit: Die Anti-Geisterbahn. Red. Joachim Walther. Berlijn (DDR). Buchverlag Der Morgen 1973.