Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1977 (nrs. 1-4)

[p. 143]

Claude Simon
La Bataille de Pharsale
(fragment)

Caesar

De herinnering aan die aankomst, op een avond in een hotel in Lourdes: de piccolo die de koffers naar onze kamer had gebracht staande in de deuropening met zijn armen langs zijn lichaam, grootmoeder, die na fluisterend een paar woorden met moeder te hebben gewisseld naar de badkamer is gegaan en daar, zonder de deur te sluiten (de indeling van de vertrekken was zo dat, al kon ik haar nog zien, zij zich buiten het gezichtsveld van de bediende bevond) het lijfje van haar japon losknoopt (dat wil zeggen niet de kraag - een van die kragen die, geloof ik, ‘officierskragen’ worden genoemd - altijd gesloten, opgehouden door een ovaal goudomrand medaillon waarin je op een grisaille gehoogd met roze penseelstreken een vrouwengezicht onderscheidde), een lijfje waarvan het model (onveranderlijk die officierskraag en, op haar borst, een reeks platte, verticale plooien) evenals de kleur (zwart, behalve, soms, hartje zomer, wanneer zij naar het strand ging en in haar vouwstoel ging zitten om op ons te letten: grijs-donkerbruin dan) eens en voorgoed door haar leken gekozen, alleen de stof - een effen serge of die moirézijden die zacht glansden in het licht van muziekavondjes of diners - wisselde naar gelang de omstandigheden, met haar onhandige, te gehaaste, vingers drie of vier knopen losmakend onder het vastzittende medaillon waarna zij een kettinkje tevoorschijn haalt met daaraan naast een paar medailles een gouden kruis en dat hart bijna zo dik als een hazelnoot, ook van goud en bezet met robijnen, waarvan het beeld, na jaren van vergetelheid, opnieuw in mijn herinnering zou opduiken terwijl ik buiten adem over een spoorbaan tussen Dinant en Charleroi holde - of beter gezegd me voortsleepte - waarbij mijn ingewanden die ik steeds sterker voelde, mijn keel die dicht kwam te zitten, het brandende ge-

[p. 144]

voel van mijn verwijde bloedvaten, tegelijk met de wetenschap dat mijn dood waarschijnlijk nabij was, ongetwijfeld het rood weerschijnende visioen bij mij opriepen van de robijnen en van dat sieraad onlosmakelijk één met de herinnering aan de oude vrouw (wier verschijning, kleren en broosheid voor mij zo lang nauw verbonden waren geweest met het idee zelf van lijk en dood) die uit haar boezem, verward met het kettinkje, een veter haalde waaraan een grijslinnen zakje hing waaruit zij, het koordje losmakend (haar haastige vingers, hoe langer hoe onhandiger, gehinderd door de plaats van het zakje te hoog op haar borst, haar gebogen hoofd, de plooien van haar onderkin platgedrukt op het medaillon) met een geluid van verfrommeld papier een bundeltje in vieren gevouwen bankbiljetten tevoorschijn haalt, er één uitnemend, hem aan moeder overhandigend die hem aan de bediende geeft met het verzoek om ‘te wisselen’, het begrip - of de voorstelling - van geld bleef voor mij daarna nauw verbonden met die gefluisterde, als het ware beschaamde dialoog tussen grootmoeder en moeder, en tegelijk met dat donkere lijfje half geopend boven een verwekte, bleke en slappe huid, die koortsachtig bewegende handen met misvormde vingers en die oudevrouwenlucht, dat wil zeggen iets zowel lichtelijk weerzinwekkends, heimelijks, beklagenswaardigs (de bleke, kale bediende wachtend in de deuropening) en toch ook iets onbestemd sprookjesachtigs, zoals alles dat mijn grootmoeder omringde of dat met haar te maken had, dat wil zeggen niet alleen dat wat wij konden aanraken en zien (haar weke gezicht, het decor van haar kamer, de geur van haar eau de toilette, haar eeuwig donkere kleren), maar ook, bij voorbeeld, die foto's van haar als jong meisje of als jonge bruid die een beeld van haar te zien gaven waaraan de japonnen, de ouderwetse kapsels (japonnen en kapsels die zij trouw was gebleven - de japonnen alleen steeds donkerder, de wrong steeds dunner) al (nog afgezien van de slechte kwaliteit van de foto's, de plechtige en gekunstelde poses) dat karakter gaven van iemand uit een andere wereld, vaag onwerkelijk, vaag mythisch, onveranderlijk, plechtig, gebrekkig en vorstelijk, wat nog versterkt werd door de voorkomendheid van moeder en oom Charles tegenover haar, haar gebrekkigheid, haar grote broosheid (haar moest immers iedere vermoeienis worden bespaard, haar stoel moest naar het strand gedragen, haar parasol, haar

[p. 145]

bril moest gehaald) waardoor zij paradoxaal genoeg ook nog werd omringd door een wolk van macht en majesteit, zodat die ritselende en vuile papieren die onder haar lijfje vandaan waren gekomen (die borst die ik voor het eerst vluchtig zag, waarbij ik ontdekte dat onder de mysterieuze zwarte zijde een huid was, vlees waarvan de weekheid, de verschrikkelijke bleekheid, eens te meer de onwezenlijkheid benadrukten, het gewijde karakter van dingen die bestemd zijn verborgen te blijven en waarnaar - net als de hostie op het moment van de opheffing - je niet dient te kijken) zich aan mij voordeden als de zichtbare emanatie zelf van een zoniet buitenaardse wereld (ik ademde immers de zelfde lucht als zij, stond op de vloer van de zelfde kamer, kon haar zelfs aanraken) maar dan toch wel een wereld van duistere machten, slecht omschreven, tegelijk - zoals grootmoeder - heilig, een beetje weerzinwekkend, houdsters van een stille kracht gesymboliseerd door de vuile grijsachtig of geelbleek gekleurde papieren, gekreukeld, die een ondefinieerbare geur van zekerheid, van beslotenheid, uitwasemden, en die ik, later, iedere zaterdag zou zien, in kleine stapeltjes gerangschikt op het bureau van oom Charles, bestemd voor die zelf grijsachtige en geelbleke schimmen zwijgend tegen de muur geleund in het halfduister vin de gang, net als die mummies die de archeologen op een rij zetten langs de wanden van de grafkelders om ze te fotograferen; de plaats zelf (Lourdes) waar deze ontdekking (openbaring) zojuist plaatsvond (met alles wat daar geëigend is om indruk te maken op een kind, niet alleen door de uitstalling van wanstaltigheden en bloedeloze lichamen op brancards of in ouderwets en treurig aandoende wagentjes, maar ook door dat barbaarse decorum, die in goud geklede bisschoppen, die bezweringen, die nachtelijke processies, die gezangen, die bevende prelatenstemmen, die menigten uit alle hoeken en gaten van de wereld, die plaats, dus, zelf deel uitmakend van een universum ver verheven boven de vertrouwde werkelijkheid en waar, despotisch en angstaanjagend als de monsters uit de kermiskramen, babies met waterhoofden, bultenaars en oude mensen schenen te regeren, onscheidbaar van die bloedige en overal aanwezige achtergrond bezet met spijkers, dorens en speren en bewaakt door in brons gegoten centurions hier en daar in donkere groepen verdeeld over de hellingen van de heuvel waarlangs, slingerend

[p. 146]

onder de brandende zon tussen het zingen van de vogels en het ruisen van het gebladerte, de lange calvarietrap omhoogvoerde waarop rond de gefolterde (Jezus valt voor de eerste maal - Jezus valt voor de tweede maal) onverbiddelijke Romeinse soldaten voortschrijden levensgroot met hun gietijzeren wapenrusting, met hun gietijzeren schilden en speren, met hun gietijzeren sandalen het gras van de Pyreneeën vertrappend, onverschillig voor de madeliefjes, voor de vogels, met hun karakteristieke versierde helm van de legioenen boven of beter gezegd rond dat harde profiel dat ik, merkwaardigerwijs, later opnieuw zou ontdekken, in filigraan geweven in het papier van de bankbiljetten, binnen een van twee symetrisch tussen de zuilen en decoratieve voluten aangebrachte medaillons, een tegenhanger van het met lauweren gekroonde hoofd van Julius Caesar dat op de manier van een bleke en shakesperiaanse spookverschijning is verschenen als de schim, het negatief om zo te zeggen, van deze weegbare en strenge man die nadenkend uitkijkt over het slagveld van Pharsalus met zijn ogen met hun in het brons uitgeholde pupillen, kil, ambitieus en kortaf, gegoten in dat metaal waarvan de doodse kleur voor mij tegelijk de kenmerkende geur opriep van de verf waarmee op de middelbare school de lessenaren van de leerlingen worden bestreken, daar, op die steenachtige heuvel in Thessalië, als de paradoxale en anachronistische opwelling van een verleden waaruit bij vlagen de smerige dampen opstijgen van de bankbiljetten vermengd met de weeë parfums die oude dames gebruiken en met de muffe wierookgeuren tegen een achtergrond van lithanieën, van smeekbeden, en het obsederende geknars van de invalidenwagentjes.

Vertaling: Anton van der Niet (éditions de minuit, 1969 pp. 122-127)