Raster. Jaargang 6

[p. 82]

Joyce & Co.
De tijd, de namen en de dingen^*

II

Dans les ègarements de sa jalousie, il allait jusqu'a lui donner des dix et des quinze amants, à penser d'elle véritablement comme d'une fille, et, chose affreuse, à l'aimer tout de même, à la désirer davantage, avec un âcreté de passion qui confinait a la douleur.
(Paul Bourget)

‘We zijn hier al eens eerder geweest,’ zei ik, ‘zoals Kierkegaards proefreis naar Berlijn’ - We waren hier al eens eerder geweest, ongeveer een maand geleden, voordat de grootste hitte het Toscaanse landschap dor had gemaakt als een woestijnkerkhof en de lucht voortdurend in beweging was met stromen van geuren, magnolia's en kamperfoelie - Toen was ik, vol verwachtingen en met een koffer vol plannen, alleen van Locarno met de trein naar Siena gekomen om Mick te ontmoeten in palazzo Barrafranca - En in weerwil van mijn jaarlijkse jeugdvacanties in Venezië's Hotel Des Bains, een grau we en gelukkig vergeten tijd, was het op drie heuvels gebouwde stadje een openbaring voor me: een kaal landschap van lernen heuvels en zand, donkergroene olijfbomen op de voorgrond, een enkele slechts, en patronen van wijnstokken; op de rug van de eerste heuvel een rij cypressen, maar de hellingen zijn leeg en dor, als monumenten van de grafheuvelsbouwende Etruriërs - De kleurschakeringen, lagen van heuvels lopen van donkergroen via turquoise naar het staalblauw of amaril van de overdag altijd strak en verpletterend hoge hemel, met de half dichtgeknepen ogen als door de filters van het toestel waarmee de inmiddels verkleurde dia's zijn gemaakt - Langs de abdij van Monteoliveto Maggiore door de eerste schemering als de zon ondanks een grijze nevel längere schadu-wen en tinten zwart maakt, vlekken van olijven en tegen de laatste heuvelrug voor de zee de Torre del Mangia van het Palazzo Publico en de dorn afsteken -

Het was al donker toen we de piazza Mateottti overstaken en de via

* Het eerste deel van dit drieluik verscheen in v,4 - winter 71/72.

[p. 83]

Bianchi di Sopra inliepen om ons te gaan omkleden voor het diner - Onze beide kamers kwamen uit op een marmeren hal waar mid-denin een ovale tafel stond met marmeren blad - Op de tafel stond een door zwanen gedragen zilveren bloemkorf met theerozen en lag een deeltje van mijn in 1733 door A. Vandenhoeck gedrukte Oeuvres d'Horace En Latin Et En François Avec Des Remarques Critiques Et Historiques Par Monsieur Datier - Ondanks de hitte buiten was het hier heel koel en had ik de haard aan laten maken zodat de kleur van de dichtgeschoven goudbruin-damasten gordijnen beter uitkwam en in afwachting van zijn aankomst in De Arte Poetica zitten bladeren - De dubbele luiken, waarvan de buitenste door de zon en de tijd gebarsten waren, hadden de hitte van overdag buiten gehouden en de zachte gloed van het vuur diende niet om de vijf meter hoge kamer te verwarmen, maar liet haar flauw licht dansen over de luchtige pastorale motieven van de Louis xvi lambrizering en onthield zijn schijn zelfs aan de diepe nissen die in de wanden uitgespaard waren - Nu, terwijl Mick zijn lange benen uitstrekte in een van de twee enorme régence-leuningstoelen met nog hun oude bekleding van papavers die aan weerskanten van de hoge schouw stonden, gooide ik knarsend alle luiken open en liet de avondgeluiden van de snachts pas tot leven kornende stad naar de hoge ramen opstijgen en, over de brede vensterbanken naar binnen glijden - Als ik mij ver voorover boog zou ik de verzakte dakgoot van het paleis aan de overkant van het smalle straatje kunnen raken, hoog boven de zich op straat verzamelende mensen die uit hun huizen gekomen waren om te kijken hoe ze elkaar bekeken - Iets meer naar links, op de kleine piazza Salimbeni, stond voor het barokke palazzo Tantucci een blond meisje met de spitse kin, smalle heupen en bleke haren van een van de Florentijnse pages uit de schilderijen van Burne Jones tussen twee zwarte jongens in gedrukt die haar in de nek en onder haar sleutelbeenderen kusten - Een aanblik die bij mij een verkoelende schaduw vooruitwierp en tegelijk een sombere onweerslucht achterliet, met onheilspellende koppen en het verre ratelen van de jaloezie - De eerste rook van zijn vers aangestoken pijp deed mij omdraaien en met de handen achter me op de oude vensterbank leunend zag ik de zwarte kringen onder zijn ogen en hoe zijn chronisch gevoel van moeheid niet zozeer te wijten was aan een ongezond leven (hij had het lichaam van een amerikaans sportster en was in feite in zijn collegetijd captain van een rugbyteam geweest) maar aan de melancholische condities van zijn jeugd; kringen, die ik alleen had zien verdwijnen op de dagen dat hij met haar op valkenjacht ging in de bergen boven Polis, dampende groene heuvels die ik slechts vanaf de overkant van de Bos-

[p. 84]

porus in het oude stadsgedeelte van Istanbul kende - Als de commandeur bij Axel op het kasteel komt, wordt de eenzaamheid door-broken en vele vazen in Franse stijl met prachtige bas-reliëfs sneuvelden, hun scherven verloren op de bemoste stenen, ongetwijfeld vol heimwee naar het tot een olifantenkerkhof omgespitte tuindecor waarvoor een Pigalle ze ontworpen had in de 18de eeuw - Zo werd de gebalanceerde retrospectie van Golino met één Streek weggevaagd nu ik me bij de deelgenoot van onze gemeenschappelijke ervaringswereld had gevoegd en voelde ik mij kloppen van de vernietigende hoop; de overwogen inactie maakte plaats voor dat oude on-the-road gevoel, toen we de dingen samen deden en altijd vol beweging waren, thema's van Parker boppend over de opritten van autostrada's - Zwijgend, met een nonchalante aandacht, stampte hij het vuur in de pijpekop uit en stak de tabak met draaiende bewegingen van zijn lucifer opnieuw aan - Een bevredigende gewoonte die ik van hem overgenomen heb hoewel ze oorspronkelijk ontworpen was om, bij een ontmoeting met haar, terwijl zijn gedachten somber en onontwarbaar ingewikkeld waren door onzekerheden en de onge-motiveerde uitingen van haar beweeglijkheid (die voor ons juist wel de vaart van het hoe leverden) tijd te winnen volgens zijn stelregel dat vrouwen geamuseerd willen worden - Tot hoever? (Ik weet dat de jachthut waar ze in sliepen uit één groot vertrek bestond) - Misschien verlies ik haar steeds door mijn gerichtheid op de herinnering: de vreugde van een coitus telt pas dagen later en welke echte vrouw met Dido's onvermijdelijke karakteristieken varium et mutabile semper blijft geboeid op de punt van haar stoel in een steriele studeerkamer? De voorwendsels van de inactie zijn strelend, maar de afwezigheid van elke oorspronkelijke erotische handeling verlamt de creativiteit - Het is het glijden en de heroische tijd die haar boeit, niet het denken daarover, niet het afperken maar het ploegen - Nooit kan een vriendschapsrelatie tussen een man en een vrouw de betrouwbare geldigheid krijgen die Achilles met Patroclos verbond: bovendien is zo'n relatie niet wenselijk omdat ze uitloopt op een heviger en doordringender liefde dan enige verliefdheid ooit zou kunnen veroorzaken (terwijl de verbintenis juist was aangegaan op grond van een afspraak dat niet te worden) of anders de vrouw extreem moet beledigen daar geestelijke intimiteiten zonder esthetische of ettiqaire connotatie wijzen op het definitieve ontbreken bij de man van enige erotische belangstelling, die als enige zo'n verbintenis waarheidsgetrouw en aantrekkelijk zou maken - Waarom ik nooit wist wat er zich tussen hen afspeelde -

Aangezet door de god van de poezie heb ik mij de taak gesteld de helden van vroeger te verhalen (onafscheidelijke vrienden waren

[p. 85]

het) die vanuit de Toscaanse stad Siena naar Haarlem reisden en daarna weer terug naar Siena, waar hun wegen uiteenliepen, op zoek naar hun gezamelijke liefde, een blonde vrouw -

Het was voor mij zo vanzelfsprekend dat wij ons hele leven nooit van elkaars zijde geweken waren, dat mijn oudste herinneringen van vóór die tijd iets onbestendigs hadden, niet meer dan vage impressies dat de herfst naar appels rook, het ongedefiniëerde verlangen naar Venetië met zijn speciaal Canaletto-licht en de ijle canzona's van Giovanni Gabrieli (hoewel je als je eerlijk bent weet dat je de matineeconcerten in de San Marco langweilig vond), en later de tijd dat je verliefd werd op elke weelderige FrancoisBoucher-vrouw-(‘Mais c'est un rêve, un boucher qui me sorte la viande!’), en ik nog niet door het doolhof van intriges waarde sinds de bleke Muze me wakker schudde en als een wrede godin dronken met mijn vriend uit rijden ging - Was de toekomst niet vol beloften, die alleen door haar gebroken konden worden, toen we samen zo'n eenheid vormden dat we zelfs verliefd werden op dezelfde vrouw? Per traditie is een vriendschap tussen jongelingen zo diep en uitputtend als nooit tussen een man en een vrouw, laat staan tussen vrouwen onderling waargenomen wordt - Ze verraden elkaar om elkaars vriendin, maar wat is eigenlijk de draagkracht van een afspraak dat je niet aan de vrouw van je vriend komt? De plotselinge erotische argumenten gelden op het paniekmoment stellig sterker - En, nog verontrustender gedachte, het verwachtingspatroon dat je van iemand hebt is gebaseerd op afspraken en waarnemingen tot dan toe maar elk uur dat je gescheiden doorbrengt kan nieuwe indrukken leveren, oncontroleerbare argumenten, die een uitbreiding van je concepties voor de toekomst zeer wankel maken - Hoe vaak had ik Micks grimmigheid niet achteraf kunnen verklaren uit het feit dat hij van een voorval tussen haar en mij twee zo verschillende lezingen ge-hoord had, dat hij in ieder geval had kunnen concluderen dat er iets gebeurd was, maar dat iets zelf voor hem volkomen onachterhaal-baar was gebleken, evenals voor ons trouwens - Toch leek het, ofschoon maaltijden slechts een deel van de doorgebrachte tijd uitmaakten, of wij altijd aan het symposion aanlagen en in elkaar de brilliante Alcibiades bewonderden -

In nagenoeg kleurloze, ijle glazen, elegant van vorm, met slechts enkele sierende gedeelten die lichtblauw of donkerrood getint waren (wat deed denken aan de kleuren van het 2e eeuws geëmailleerde glaswerk uit Arabië, waar de Venetianen waarschijnlijk hun glaskunst aan ontleenden) schonk Mick de uit artisjokken gestookte cynar voor het aperatief in - In een veelvoud van facetten zag ik in de Venetiaanse spiegel met zijn bronzen lijst hoe hij het kostbare

[p. 86]

glas ophief: ‘Waar zullen we op toasten?’, wat meer een vormkwestie was dan een directe vraag omdat we nog nooit niet geweten hadden waar we op moesten toasten en ook dit keer allebei zeker wisten dat de ander wist dat we alleen maar zouden toasten op haar en al het goede in een ijle toekomst met haar - Een vertrouwd ritueel dat ons allebei deed glimlachen met een aspect van spijt of spijtigheid om de grijnzende mond - ‘Maar je moet toegeven dat het er werkelijk veelbelovend uitziet - De laatste avond in Istanbul ben ik nog naar Beoglu geweest om postzegels te halen voor een neefje van Martha, ongestempelde, dat had ik haar vader beloofd want die spaart ze voor zijn kleinzoon (“The running poststamps, Mick, hoe zeg je dat ook alweer in het Hollands?”) en er was daar in de Ciçek Passage een vrouwtje dat de toekomst kon lezen door middel van kaartleggen en ze deed het twee keer, één keer voor mij en één keer voor “mijn vriend de schrijver” en alle twee keer kwam het goed uit wat zoveel wil zeggen dat we geluk zullen hebben, maar zoals ik al in mijn laatste brief gezegd heb en zij ook heeft gezegd, jongen, pak het uiterst voorzichtig aan; laat elke keer je intellect werken als je iets doet ten aanzien van haar en we hopen het beste’ -

Smeedijzeren hekken, licht als kant, sloten de binnenplaats af van het ristorante, ik ben de naam vergeten, waar wij ons Cena Serena hielden - Na de lasagna nu een verrukkelijke zuppa di pesce met inktvis, garnalen en kreeft en een discussie over de te drinken wijn - Voor de muren van de palazzi die het pleintje omsloten stonden lage stenen banken, glad gesleten als barnsteen, de rez-de-chaussée met kleine ramen om de hitte buiten te houden en diepe nissen waar het licht van de kaarsen in de zilveren kandelaars op de tafel nauwelijks doordrong - Een wit tafelkleed en een wit baldakijn, op straat de flanerende burgers van Siena, een overvloed aan mooie vrouwen en goed eten, de warme zomernacht waarin vleugjes parfum (je reviens) van passerende blondines of geblondeerden met haar vest los over de schouders, de smalle straatjes als een netwerk van bloedvaten uitlopend op de niervormige roodstenen campo, zodat je pas buiten bent buiten de muren, mensen praten kussen lachen als in Ambrogio Lorenzetti's Allegorie van het Goede Bestuur - En zijn gezicht tegenover me, strak en mager, aristos en krateios, waarmee hij sombere mij een verhaal vertelt dat ik niet gehoord zou hebben als ik het niet al kende en dat mij misschien iets opgevrolijkt had als ik niet wist dat hij ook moedeloos was en de est-est-est wijn niet in Siena te krijgen is: ‘Een Duits prelaat van de Fuggerfamilie uit Augsburg, zond op zijn weg naar Rome een valet vooruit om de deuren van de herbergen waar de wijn goed was met “est” te mer-

[p. 87]

ken, vinum bonum est - De wijn in Montefiascone beviel de dienaar zo goed dat hij enthousiast Est! Est!! Est!!! op de deur schreef’ - Zoals bij een internationaal telefoongesprek de stem van je maitresse in een Zwitsers hotel plotseling zwakker wordt en de verbinding soms wegvalt en dan weer opkomt, vreemde stemmen en achtergrondgeluiden snijden door de geldverslindende tederheden heen, zo veranderde de toon van zijn stem toen hij vervolgde: ‘Ik weet het ook niet meer, toen we in Fünckler waren leek alles zo duidelijk en nu die rotzooi weer, Jezus, waarom kan het toch niet allemaal een beetje eenvoudiger, allemaal, eenvoudiger,’ voegde hij eraan toe, ‘waarom toch steeds...’ en bestelde plotseling een Franse wijn, waarvan hij altijd had volgehouden dat ze voortreffelijker waren dan de Italiaanse, ‘Beroerde wijn, die schroeit op de tong en altijd verkeerd op je maag slaat’ -

Staande voor de met robijnrode schildpad ingelegde schrijftafel Mazarin, pakte ik een leren lijst (de geur streelde mijn neus) van het blad en bracht met een voorzichtige beweging het fotoportret van haar naar mijn lippen - Daarna hield ik de foto op armlengte van mij af, zette hem weer neer en luisterde naar zijn voetstappen in het aangrenzende vertrek, waar vroeger de familieportretten hadden gehangen op een smaragdgroene lambrizering met arabesken van gouddraad, nu bedekt door ateliergobelins uit Beauvais en Aubusson - Voor de spiegel Streek ik met de handen over mijn haar, opzij, bij de slapen, waar het in de regentijd wel eens wil krullen, en trok het jasje van mijn blauwfluwelen pak recht - Dan nam ik uit het rode Chinese lakdoosje een sigaret, liep door de openstaande deur terug naar de marmeren zaal en schonk de glazen voor een tweede maal vol uit de karaf met cynar - Nadenkend over de dingen die er gebeurd zijn, trok ik aan mijn sigaret - Zoals zij dat altijd zei: er zijn dingen gebeurd - Verwijtend - Race, millieu, moment - Zou Mick wel zo graag meegaan naar Haarlem? Hoe zit haar haar, wat voor een kleren draagt ze - De vos is ouder en wijzer maar heeft zijn staart nog niet verloren - Gemoedsrust - We kunnen gaan zeilen, paardrijden... Als zij een wig drijft tussen Mick en mij, verdubbelt mijn jaloezie mijn liefde - Sinds we de draad verloren zijn, als dat enige connotatie voor je heeft, voor mij, vroeger was alles speciaal - Toen hadden we een benadrukt misverstand - Sinds we de draad verloren zijn gaan de dagen zo snel, wou ik alleen maar zeggen - Volgens de entropie verglijdt een explosief span-ningsveld - Hoe explosief het verleden ook was, het bakent ons Uni-versum van het gesprek af - Dan liep Mick mijn gezichtsveld weer binnen, pakte zijn glas op en wees mij op het schilderij waar ik voor bleek te staan - Zeus legt zijn zoon, die een aardse vrouw hem ge-

[p. 88]

baard heeft, de kleine Hercules, aan Hera's volle borst - Zij wringt zich in alle mogelijke bochten om weg te vluchten; de melkdruppels spatten als sterren over het hemelgewelf - Het doek zat onder het stof, krioelend van onduidelijke engeltjes en beesten - Een pauw en zelfs meende ik een adelaar met een drachtig konijn in zijn klauwen te zien - ‘Wat mij intrigeert,’ zei hij na een slok genomen te hebben, ‘is wie er model gestaan heeft voor de Hera - De golven van cultuur bereikten zelfs de meisjes van plezier in die tijd en veel van de Italaanse sletten bewogen zich als koninginnen door het prachtvolle leven - Imperia is vereeuwigd door Raphael in zijn “Verheerlijking”, maar bij deze Tintorello weet ik het niet, misschien Beatrice Ferrara of Tullia d'Aragona, een natuurlijke dochter van kardinaal Luigi d'Aragona die zelf van de koning van Napels afstamde’ - Langs de zwart geworden muren van de binnenplaats droegen kwijnend verstilde golvende lichamen van gracieuze nimfen de roze marmeren schalen van een uitgedroogde fontein, terwijl de verguld loden zwanen die de bekkens sierden tevergeefs hun halzen rekten naar bronnen die niet meer vloeiden - Travertijn, fijne zandsteen en marmer - De wijn deed mijn slapen kloppen - Flinterdunne chips en tonijn, tomatensla, olijven en een zure salade van appels, bieten, eieren, haring, uien, kapertjes, augurken en ossetong - Daar-na verse vijgen, wijnperen en noten - En bij dat alles wijn, steeds weer mijn glas vol, steeds meer wijn - Ik begon zijn dubbele ont-kenningen om te draaien, las de voortekenen van rechts naar links, zag in zijn oogkassen slechts een gladde stenen bal - Uit al zijn verklaringen haalde ik motieven die haar plotselinge ommezwaai ten gunste van hemzelf konden verklaren - ‘Het is het gladde pijnloze societyleven dat haar trekt - Van Manor Close naar Fünckler, Rimini, Cannes, Portugal en Boston - Tussen twee haakjes, ik ga trouwens zelf naar New York, zodra wij hier uitgepraat zijn - Een moeiteloos bewegen langs de stranden van de wereld - Weet je, die ongecompliceerdheid is wat haar zo bindt aan die rechtenstudent en je moet toegeven dat het een erg edel prijsdier is, dat haar in ieder geval esthetisch bevredigt - En dan, ze kan zelf geen beslissingen nemen, ze glijdt steeds weer terug in het haar zo omhullende milieu van de familie - Haar hele leven heeft ze nog nooit iets anders gedaan dan haar omgangsvormen polijsten, garderobe uit-breiden en van uur tot uur haar lichaam levend inbalsemen - Ze kent alle nuances, glimlachjes en lichamelijke spelletjes die een koninklijk bewegen in de hoogste kringen waarborgen - Daarbij blijft ze volhouden dat ze demi-vierge is, wat haar nog begeerlijker maakt, en praat onbekommerd over hoe ze geniet van lief de maken-Natuurlijk, en dat moet je huppelend in de oren springen en klin-

[p. 89]

ken, anders begreep je het niet, is ze idioot trots op je, maar het hoort bij haar standing om neer te kijken op de intelligentia en dat is nog zo'n reden waarom haar studentenvriend zo goed valt - En je moet weten dat ze, via de erotische geconditioneerdheid van haar familie, op een of andere manier heel bang voor je is - Ik weet niet wat je vroeger met haar uitgespookt hebt, maar ze is bang in je te verdrinken, bang voor je volledigheid, voor de hevigheid van je liefde, bang zich in je te verliezen en misschien wel bang dat ze niet toereikend voor je is - Jij bent als een éénrichtingstraat waar geen U-bocht mogelijk is - Met mij, een hapjeseter zoals ze zelf zegt, kan ze onbekommerd praten omdat ik haar ziel niet raak - Maar bij jou is alles zo heftig dat het haar eel voor eel afbreekt om bij je te komen - Ze zou dan opnieuw geboren moeten worden heeft ze eens gezegd, ze kan haar hofhouding, want haar minnaars en vriendinnen zijn niet meer dan pages, niet combineren met jouw onstabiele levenspatroon - En zo denkt haar vader er ook over; aan jou raakt hij haar kwijt, maar die student wordt in de familie gehaald, zelf heeft hij immmers geen achtergrond, en opgeleid om op den duur de staalfabrieken over te nemen - Zo zijn haar halfzusjes via intri-ges ook uitgehuwelijkt aan Nijenrodianen, handelsmensen die met geldspeculaties de voortgang van het geslacht moeten waarborgen, terwijl onze families afsterven en de bezittingen steeds verder verdeeld en verkocht worden’- Ondertussen at hij schapenkaas en dolce, wat ik liet staan, en bestelde koffie met chartreuse en marsh-mallows - Minutenlang dwarrelden de namen van de dingen door mijn hoofd, het interieur van palazzo Barrafranca met meubels van Boulle, een hoogpolig wollen tapijt van de savonnerie, lichtkronen van Rocaille, bestekken van de edelsmid Germain, porseleinen honden van Coysevox, liefdesgodjes in terracotta van Falconet, gebloemde zijdesoorten van Philippe de la Salle; Sienese kunstenaars, Duccio di Buoninsegna, een vermenging van Byzanthijnse en Gothische vormgeving, handhaaft de gouden achtergrond maar overstemt die toch door een brilliant figurencoloriet en het fresco van Pinturicchio in de dorn van de aankomst van Pius ii te Ancona, de met kuiperijen tot paus gekozen Genuees Giovanni Battista Cibo die de naam aannam van Innocentius vn en bruiloften vierde in het Vaticaan en paus Julius vi die Michelangelo vanaf zijn hoge houten stellages natte penselen naar het hoofd gooide; Freule X uit Vogelenzang die op het bericht dat Fünckler verkocht zou worden rondlluisterde dat Jacques Poisons sperma kruipt waar het niet gaan kan; de harpspelende haas onder de tekst en noten van het kerkwijdingsboek in Golino; de Engelse schrijver Walter Pater en een Franse schrijver van dezelfde naam; een lunch na een tennis-

[p. 90]

game, waarbij haar knie tegen mijn dij gedrukt was - Dingen die ik het best maar kon vergeten omdat ze tot het verleden behoorden en ik ze zou moeten missen, wegzinkend in een groene oceaan, zonder geluid zonder beweging - Dan kwam de pijn weer terug en wist ik waar we het over hadden - Mick was cognac aan het inschenken in zijn glas, in mijn glas - Ik vroeg mij af in hoeverre zijn beweringen werden ingegeven met het doel mijn aandacht af te leiden en mij gerust te stellen - De mededeling dat hij ook naar Amerika ging sloeg in als een bom - Ging hij haar achterna, was het een afspraak of toeval? In ieder geval zou ik alleen achterblijven, om wat nog te doen? Waarom kreeg ik zijn vertrek zo terloops te horen alsof het onbelangrijk was, op eenzelfde manier als zij plotseling afscheid genomen had: ik ga naar Boston en weet niet voor hoe lang - Steen voor steen probeerde ik huiverend mijn liefde voor haar af te breken, iets wat ik zo vaak geprobeerd had in vroegere panieksituaties - Wat bleef er nog over na de radeloosheid, een andere man in elke slaapkamer met Martha - Tegelijk met dat al mijn herinneringen waardeloos waren geworden, die mijn leven uitmaken, want we bezitten niets dan het verleden, was mijn drijfveer, mijn erotische motor, mijn dichterlijke kracht weggevallen - Toch had ik telkens als ik haar ogen gezien had, diepliggende ogen, melancholiek en ouder dan het gezicht waar ze bij horen, met een film van verleden over de iris, iemand herkend die werkelijk deel uitmaakte van mijzelf - Misschien hadden wij, Mick en ik, teveel gepiekerd over het spanningsveld tussen ons drieën en conclusies getrokken uit onge-controleerde premissen - Je kunt misschien niet eisen van anderen dat ze elke stap kunnen verantwoorden en van haar wist ik met grote zekerheid dat ze gelukkig was om de dingen zomaar te doen - Waarbij haar persoonlijkheid niets hoeft in te boeten - Niet zij was verdronken en verdwenen in een mist van oppervlakkigheid, veel eerder waren wij het die minder snel bleken te zijn en verloren hadden, die peinzend en inactief de dingen probeerden te doorgronden terwijl er ondertussen zoveel gebeurde dat we haar goddelijke beweeglijkheid niet meer bij konden houden of overzien - Natuurlijk was ze geconditioneerd door haar familie, maar was niet juist dat millieu een belofte voor de toekomst, een begeerlijk iets wat voor mij, il povero, in ieder geval financieel uitkomst had gebracht als ik haar niet verloren zou hebben? En ik wist dat hij in ieder geval ongelijk had met te zeggen dat ze zich alleen maar bezighield met ‘women's things’, juist haar harde onvoorspelbare intelligentie had zo uitnemend geanticipeerd aan mijn intellectuele reflecties en haar als hoge uitzondering tot die begerenswaardige vrouw gemaakt, die ik over de hele wereld had na willen reizen als ik daarmee niet mijn

[p. 91]

laatste waardigheid en eergevoel zou verliezen - Neen, wat ik nog kon doen om haar trots voor mij te laten voortduren was mijn glas leegdrinken, Mick vaarwel zeggen en in Golino mij terug trekken tot de dood er op volgde -

III

Le temps passait. Le bonheur se raconte mal. Il s'usure aussi, sans qu'on perçoive l'usure.
(Henri Pierre Roché)

Fünckler was een eersteklas hotel in de Haarlemse Kruisstraat even voor de Nieuwe Gracht - De dag dat Erwin Garden vanaf de stadsbibliotheek achter de grote kerk langs over de Riviervisch-markt (waar hij, ondanks de helderheid van het vroege ochtenduur, in het Haasje een dubbele whisky nam, zonder ijs en zonder spuitwater) daarnaartoe liep, was een stralende zomermorgen in de tweede helft van juli 1970 - Drie dagen daarvoor was hij met Mick uit Siena gearriveerd, eergisteren was Martha uit Manor Close teruggekomen (zoals een snel telefoontje vanaf Schiphol verraadde), waar ze twee weken in de heuvels boven Aylesbury had paardgereden en de nachten had doorgebracht met een niet onverdienstelijk basketballer (in een wedstrijd tegen ebbc hielp hij mee de 40-24 voorsprong van pivot M. in de tweede helft uit te breiden met vier gemiste doelpogingen en tien treffers tot 75-48, zoals het plaatselijk dagblad niet zonder bewondering vermeldde) en de vorige avond hadden zij en Mick in Noordwijk paardgereden waar ze (volgens hem) ontstellend goed over hun verhouding met elkaar hadden gesproken, dat ze van elkaar hielden (een voor Erwin onzakelijke en ongehoorde mededeling), maar op een andere manier dan tussen jou (Erwin) en haar: ze had soms de behoefte om me (Mick) vast te houden, aan te raken en te strelen (Erwin hield zijn adem in) maar ik heb haar gewaarschuwd dat er als we daar mee zouden beginnen een volledig nieuw tijdperk zou worden ingeluid (sic) en de nieuwigheid en de spanning van onze verhouding af zouden gaan (slik, de luchtkanalen werden weer geopend), maar om over Martha door te gaan (het is voorwaar een prachtmeid, jongen, werkelijk, hoewel ik doodsbang zou zijn om haar echt te beminnen, ik zou bij God niet weten wat ik met haar zou moeten doen, maar dat heb ik je al eens eerder verteld) ik geloof (maar Erwin wist niet zeker meer of hij hopen of geloven gezegd had, hoop, geloof en lief de, allemaal onzin) één ding: dat zij en jij geluk-

[p. 92]

king worden (zij en jij? waarom niet zij met jou?) - Deze en andere dingen overdacht Erwin, terwijl hij, het handvalies met aan-tekenboeken en de weinige oorspronkelijke teksten van zijn hand uit vroeger jaren die in zijn bezit waren in de hand, de trap van het hotel opliep naar het appartement dat hij met Mick deelde - Hij had de middag voor zich alleen, Mick was thee aan het drinken bij een achterachterkleindochter van Cornelia van Egmond, een ver-woed collectioneuse van zilver en glaswerk, die salon hield in het pand naast Fünckler, en was van plan samen met de hem overgebleven teksten zijn oude herinneringen te sorteren volgens een Arcadisch patroon van langzaam uit het geheugen verdwijnende gebaren en hun betekenis, haar voetstappen in het dauwnatte gras, het hoofd omhoog zodat het haar naar achteren viel, een mond vochtig van de mist of van een kop thee - Niet bij iedereen, dacht hij, bestaat de herinnering uit een reeks visuele impressies, de dingen van het leven, waarvan sommige erg helder, maar zonder enig tijdsbesef - Je maakt aantekeningen, hoe beknopt ook, die vreemd genoeg geen emotionele connotatie hebben - Het is alsof je een bandopname afdraait van gebeurtenissen die alleen door de kleine hersenen ervaren zijn, vlakke opmerkingen over externe gebeurtenissen en een totale afwezigheid van nostalgie - Papieren met koffievlekken, de meeste leeg <- Aantekenboekjes met tabakskruimels in de band - Wat ik dus het eerste kan aflezen is de chronologische ontwikkeling van gebeurtenissen en ervaringen die door hun waarheidsgehalte en intensiteit voor mij de grondpatronen van mijn retrospectie bloot-leggen, patronen die zo geraffineerd en gedifferentieerd zijn dat elke nieuwe impuls pas achteraf zijn waarde krijgt - Ofschoon hij wist dat zijn schooljongensverliefdheid voor haar roekeloos en nonchalant was omgesprongen met het verwarde en erotisch overgevoelige vriendinnetje van vroeger, en zijn allesomvattende liefde van nu de volwassen vrouw gold die daaruit gegroeid was, sneed de melancholie als een mes door hem heen bij het lezen over de regenachtige schooldagen met de spannende gele komplampen van franse auto's in het half donker:

(zondag 10 december '65 /... was het al vijf voor drie, ik danste met je en je drukte je helemaal tegen me aan, de dunne stof van je jurkje maakte dat het leek alsof je gewoon niets aanhad als je zo stond en het kón eigenlijk helemaal niet want je maakte me geweidig gek en ik liep met een toeter van jewelste en dan zaten we weer in de auto, het weer was nu ongelofelijk vies, doodstil op straat, mijn hand om je schouder heen van voren op je gekmakende borstjes fluisterde je warme dingen in mijn oor en daar gingen we weer in die droeve wagen door de natte nacht en op de achterbank gingen

[p. 93]

we helemaal te gek en het was al heel erg laat en de mooie sneeuw was weggeregend, naar jouw huis, waar ieder een al sliep en we heel zachtjes de sleutel in het slot deden en naar binnen kwamen en het in de koude hal voor een tweede keer die nacht maakten, zachtjes, want als iemand het hoorde en op een gegeven moment moest ik wel weggaan, de volgende dag een Vergiliusproefvertaling met maar 2½ uur slaap en het bleef de dagen daarna sneeuwen en modderen en nu, de zaterdag bijna voorbij, bij jou naar de radio luisteren naar Uitlaat, met z'n tweeen op de bank, je heerlijk gekmakende voetjes onder mijn dijen, warme thee drinkend met speculaas, Jackie McLean in radio jazzmagazine (dit is Michiel de Ruiter), voor dien, toen ik kwam, al vier uur op school gezeten en thuis geluncht en dit geschreven terwijl jij nog in je bed lag en toen ik bij je kwam was je alleen thuis, je vader en moeder aan het wandelen, en nog in pyama, op de grond tegen de verwarming zaten we, mijn handen overal over je warme buik en tietjes, zachtjes je hele gezicht kussend en onze handen langzaam en voorzichtig de liefde blootleggend, mijn neus en mond in je lange haren, opgevouwen in yabyumhouding en later trok je me over je heen, maar we hadden verdomme veel te weinig tijd want je ouders konden elk moment thuiskomen, met een krant net doen alsof ik de Telegraaf las, uitgespreid voor me om de bobbel in mijn broek te verbergen tot ze weer weg waren en jij beneden kwam nadat je je boven had aangekleed in een heel snel jurkje dat geen moeite opleverde) - Melancholie is een virusziekte, bedacht Erwin, met zijn hand bovenop de Stapel Vellen waaruit hij net een bladzijde gelezen had, en bij elke seizoenswisseling lijkt mijn bladspiegel de dialoog van het innerlijk steeds zwakker te weerkaatsen - Zij (de melancholie) is de aanleiding tot het voortzetten van de eigen gedachten - Het zijn de pieken van mijn ervaringen die het meest complete Universum uitmaken, preciese en schematische egowaarnemingen, alles wat je bedenkt en daar weer tegenin brengt gehaald uit gezichtsobjecten, tot in de kleinste eenheden ontrafelde geluiden, maar vooral de geuren adem smaak van de tong waar je een beetje proeft van marsh mallow waar je een beetje ruikt naar cognac - Het lijkt zinvol alles wat we hebben uitgevreten te bewerken en duidelijk neer te zetten, ‘de dingen die gebeurd zijn’ in hun ‘ware’ vorm te doorzien, ontdaan van de onduidelijke opeenvolging van de dingen - Maar de resultaten doen je beseffen dat juist en alleen onze bewegingen die spankracht aan onze handelingen gaven die ons met aristokratische glimlach de motivaties leverden voor die handelingen - Wat overblijft zijn de grappen, de woorden en patronen, een door conventies geconditioneerde mixture van intellec-tuele reflectie en het is beter gewoon je mond te houden en de bit-

[p. 94]

terheid te verdrinken in whisky en sperma - In de literatuur vind je niet de voldoening, de hoogmoed en de verblinding die onze Orgasmen kenmerkten

Ik schreef: je lange haren, zoals op de foto in de leren lijst, zoals op de vergrotingen door de hele kamer - Dat was hoe je vroeger was, het lange blonde haar met een soort van pony door de war voor je gezicht, over mijn buik - Op een terrasje aan het strand, waar we toen veel zaten, wapperde het in je zicht, Streek je het telkens weg -Vergeten gebaren uit het verleden die wezenlijk bestanddeel uit-maakten van de Hof van Eden -

Het omgekeerde van de herinnering, een iconografische coneeptie van waarschijnlijkheden, de herinnering die een man zijn leven eerst doen vergeten en dan verliezen, is misschien de herhaling - Niet het vergelijken van elke nieuwe gebeurtenis en evalueren op het model van vroeger, hoe je was toen, je absorbeerde om de gewaarwordingen in associatie te voelen - Maar het begroeten van de overeenkomsten als een noodzakelijke uitbreiding van de roterende seizoenen en emoties - Als een permanente bevestiging van de juistheid en onuitwisbaarheid van de gebeurtenissen die mijn leven uitmaken - Juist die gemeenschappelijke antecendenten leveren het ideale decor, de sokkels waarop de nieuwe ervaringen en nieuwe ontmoetingen ons op het hoogtepunt van ons kunnen en in de meest stralende verschijningsvorm doen uitkomen.

Als hij er zin in had kon Erwin in de andere stoel gaan zitten, allebei leren bekleding, maar nergens werd het tikken van zijn horloge minder - Het was hier tenminste minder benauwd dan buiten - Erwin keek naar zijn laarzen en ging in de andere stoel zitten die voor het wijdse bureauministre régence stond - Bij het opstaan kraakte haar brief in zijn borstzak, bij het gaan zitten ook - Hij voelde het overhemd strak om zijn borst zitten en los bij de kraag -Trouwens, dat kon hij wel zien in de Spiegel achter zich als hij zou omkijken - Niet zijn laarzen, dan moest hij zich bukken; automatisch hand op de borst om de brief er niet uit te laten Valien - Manor Close - De vellen met tekst die hij niet aan haar gegeven had legde hij nu in de onderste lade van het bureau - Uit een glimmend rood doosje op de tafel haalde hij een sigaret, het dichtdoen van het doosje was een ander geluid dan het horloge, het was eenmalig en viel daarom meer in het cor - Het is beter om de seconden te teilen en er zo min mogelijk te laten Schieten (bijvoorbeeld door het dichtklappen van het sigarettendoosje) dan om de pickup aan te zetten en het glijden van de dag niet meer te merken, zei Erwin tegen zijn rook, deze melancholische momenten doen pijn en laat ik eindelijk beginnen met typen - Ein einmaliges Ereignis - Soms lie-

[p. 95]

pen de woorden door elkaar, eerst in zijn hoofd en dan op het papier en soms ook waren er geen woorden - Nu typte hij: De vraag in hoeverre het waar is wat ik zal vertellen wordt door haarzelf beantwoord - In zoverre dat een vraag is, blijft het onzeker - Wat overigens niets te maken heeft met de oprechtheid van mijn bedoelingen: het zijn mijn gedachten en in zoverre zijn ze onwankelbaar echt - Als ik dus blijk te liegen, bijvoorbeeld door dingen weg te laten, kan dat alleen een tekortkoming zijn in de ogen van mensen die, hoewel ze de spelers herkennen, de scenes van het drama in een andere volgorde gelezen hebben - Maar twijfelen ze dan aan het vakmanschap van de regisseur? Het is mijn bedoeling de vitale gebeurtenissen, die door hun erotische geladenheid een oneindig gedifferentieerd en het meest complete Universum vormen, eenvoudigweg naast elkaar te plaatsen, als momenten van mijn thema, de herinnering - Dat deze momenten ook beschouwd kunnen worden als functies van de tijd is voor mij een te verwaarlozen gegevenheid; men kan voor zeker aannemen dat deze momenten zich herhalen (de mogelijkheid dat ze plotseling weer in de deuropening Staat) en ik zal mij bij het rangschikken van de dingen die gebeurd zijn slechts laten leiden door de hevigheid van mijn ervaringen en de grilligheid die de wrede besluiten van de Voorzienigheid kenmerkt - Erwin hield op met typen en keek om zich heen door de kamer - Dan deed hij zijn horloge af, legde het in de onderste lade van het bureau, op de vellen, en voegde er aan toe: wat ik nu schrijf is trouwens het slechtste enz. Wat bedoelde Neal Cassidy toen hij op Kerouacs bewering dat hij de grootste schrijver van de wereld zou zijn als hij ooit de moeite nam om alles op te schrijven, antwoordde dat hij zo intens leefde dat daarover schrijven een soort praktische ontkenning zou zijn van dat leven? - Erwin draaide zich om en zag iemand in de deuropening staan, haar figuur was door de afstand wazig en hij moest eerst zijn focus scherp stellen om het overtuigend te kunnen zien -

Het is niet precies na te gaan of ik al gewaarschuwd was door haar lachje op de gang, of dat ik haar werkelijk plotseling zag toen ze de kamer binnenkwam, over haar schouder met Mick pratend en dan stonden ze in de kamer en was het een volrijpe zomerdag, overvloeiend van kleine gebaren en speciale blikken, de mij zo bekende stem en motoriek - Na al die maanden dat ik gedroomd had over haar benen en hoe het precies tussen haar dijen was, haar heupen, de platte strakke buik met de navel, trok een overstromend gevoel van blijdschap door me heen dat ze precies was zoals ze was met haar tepels door het dunne truitje heen en het sliertige blonde haar - Het geluid van haar stem, waarmee ze mij nonchalant hallo zei terwijl

[p. 96]

ze doorging met Mick te praten en haar plotselinge zinswendingen en gedachtensprongen hamerden in mijn oren alsof ze door een tien watts versterker werden versterkt - Ze rommelde wat tussen mijn spullen op het bureau, keek in de Spiegel naar haar eigen gezicht en ging de Golden Retriever van Mick zitten aaien - Mick beide om thee en begon zwijgend een pijp te stoppen - Ik volgde zijn voor-beeld - Ze had een roze fluwelen broek aan, heel strak in het kruis, en een strak wit half doorzichtig truitje zonder beehaatje eronder, aan haar pols een groot wit heel plat mannenhorloge met een wit bandje - Ik pakte haar hand om het horloge dat ik nog nooit gezien had te bekijken en voelde met plezier hoe lang haar nagels waren (vroeger altijd zenuwachtig afgebeten), de dunne zilveren ringetjes aan haar vingers en de krachtige hand die ik zo bewonderde - Je kunt mensen herkennen aan hun handen en ziet er vaak aan wat voor een leven hun eigenaars leiden - Terwijl we thee dronken durfde ik in het begin haast niet naar haar gezicht te kijken - Vluchtig herkende ik de wilskrachtige kin, de smalle rechte neus en haar smalle spannende mond, zag ik de zachtheid van haar slapen en de val van het blonde haar - Van alle gelaatstrekken maakte ik vergelijkingen met beroemde schilderijen en beeiden uit de oudheid - Maar later heb ik ook haar ogen weer gezien - Die ogen verrukten mij, tegelijk met dat ze mij intens droef maakten - Ik las er de genietingen van de liefde in en haar paniek en onrust - Ogen die diep in hun kassen lagen, groot en melancholiek, ouder dan het gezicht waar ze bij horen met een film van verleden over de iris - En langzaam stroomden mijn oude krachten weer in me, mijn huid begon te tintelen en de zenuwen en emoties werden weer alert, als bij het aarzelend ontwaken na een winterslaap - Na de thee zijn we die middag met de hond naar het Brouwerskolkje geweest - Voorzichtig en breekbaar als alles was hebben we niet veel gesproken - Ze liep tussen ons in en af en toe raakte haar schouder mijn arm - Af en toe lachte ze en keek plotseling in mijn gezicht - Na het eten, zij was weer naar Iepenrode teruggegaan en Mick zocht in het zieken-huis zijn vader op, lag ik in al mijn kleren languit op mijn bed - Mijn mond stond open en mijn hart bonsde verschrikkelijk - Uitzinnig van liefde dacht ik aan haar schaamhaar, de gladde oksels, haar mondhoeken, de achterkant van haar knieën - Als ik dat allemaal weer terugkreeg was ik de volmaaktste man op aarde - Als ik mijn tong in haar oor kon proeven, de binnenkant van haar elleboog kussen, haar zalige stevige billen in mijn handen geklemd houden - Toen Mick terugkwam speelden we onze dagelijkse schaak-partij, hij nam in de eerste minuut mijn koningin -

In die tijd gingen we vaak honkballen in het Kenaupark - Midden

[p. 97]

in het komvormige grasveld hadden we een werpheuveltje ontdekt en ik wierp, terwijl Mick voor catcher speelde - Het weer was zwaar, de lucht dik en gemiddeld wierp ik 15 slag op 5 wijd - De hond deed soms mee als achtervanger, soms als kortestop - Onder een grote lindeboom hijgden we wat uit en staken onze pijpen aan - Ik lag op mijn rug in het gras door de bladeren naar de hemel te kijken en Mick trok een bocksbeutel Silvaner spätlese open, die we opdronken met walnoten uit de tuin van Golino - Hij vertelde me dat Martha hem die morgen opgebeld had en verteld dat ze mij er zo goed vond uitzien en dat ze hem gevraagd had wat voor een indruk ze zelf op mij had gemaakt - Deze wijn is hemels met die noten zei hij en ik keek hoe de rook in de lucht omhoog kringelde en verwaaide - Die avond hoorde ik de zware claxon van een engelse auto in de Kruisstraat en uit het raam kijkend zag ik haar oude grijze Wolseley langs de stoeprand staan - Ik ging naar buiten en Martha riep uit het raampje of ik meeging naar een feestje en of ik ook vóórin kwam zitten - Mick zat aan het stuur, Martha tussen ons in en ofschoon er plaats genoeg was op de enorme roodleren bank, voelde ik haar dij tegen me aandrukken en als ze wat vertelde haar warme adem in mijn gezicht - Het was de verjaardag van een of andere altsaxofonist en er waren allemaal musici die ik nog van vroeger kende en waar ik wel eens mee gespeeld had -Martha zag er prachtig uit, een wit rokje en op een felgeel truitje een heel strak lichtblauw gebleekt spijkerjasje - Toen ze zag dat ik steeds naar haar gekmakende benen moest kijken, tilde ze haar rok op tot ik het broekje zag en zei: ‘Kijk eens hoe bruin ik ben!’ - Via de keuken swingden we met z'n drieën naar de achterkant van het huis en de slaapkamer in, waar we dronken uit de hoge schuiframen hingen en valsnelheden en geluiden testten door kopjes en glazen naar beneden te gooien in het vijvertje in de tuin - Martha's truitje was uit haar rok geschoven en vroeg in de morgen kuste ik haar rug en voelde hoe ze huiverde -

Een paar dagen zagen we Martha daarna niet omdat ze nierbekkenontsteking had (zoals ze zei) en wij brachten de tijd door met het maken van lange wandelingen en het uitproberen van verschillende whiskysoorten - Haar stuurden we elke 48 uur een bos baccaratrozen - Dan op een dag tegen het einde van juli was Mick jarig en kwam Martha savonds bij ons - Ze had een grote tekening gemaakt met de koppen van twee jongens en een meisje en gaf hem een zilveren florentijnse tabaksdoos waar in stond gegraveerd: they're three together - We zaten met z'n drieën om het haardvuur en ik vertelde het Axelverhaal van Villiers de l'Isle-Adam dat me intrigeerde om de erotische absoluutheid van de motieven van de

[p. 98]

Protagonisten en de overeenkomsten met onze verhouding - Waarop Mick zei dat hij een verhaal kende van Yeats dat nog meer onze relatie benaderde en waar het meisje zich Denise de l'Isle-Adam noemt en háár verhouding met Huddon en Duddon vergelijkt met de personages uit Axel - Denise leest het toneelstuk in bed als Duddon door het raam binnenkomt en naast haar in bed komt liggen - Na vijf minuten zegt Denise: Duddon, je bent impotent, schei uit met beven en ga bij de haard zitten - Ze dronken samen een fles wijn leeg en toen zei Duddon: Nee, ik ben niet impotent, ik ben alleen maar laf - Als Huddon een vriendinnetje heeft gehad, bemin ik haar en dan is er geen vuiltje aan de lucht - Hij is mijn grootste vriend en praat altijd over zijn vrouwen en als hij en zij in hetzelfde bed zijn geweest gaat alles goed - Dan zegt Denise dat ze nu begrijpt waarom Axel voorstelt zichzelf en Sarah van het leven te beroven - Hij is gewoon verlegen - Als hij de commandeur niet had vermoord zou hij hem hebben kunnen roepen en dan was alles goed gekomen - ‘Ik houd van je omdat je niet verlegen zou zijn als je niet eenzelfde respect voor mij zou hebben als Axel voor Sarah’ - Duddon zei handenwringend: Wat moet ik doen? - Denise ant-woordde: Roep de commandeur - Hij zei, plotseling opgevrolijkt: Moet ik Huddon bij je brengen? - Later stuurt ze vanuit Firenze, waar ze met Duddon is, een zilveren sigarettendoos aan Huddon met één sigaret erin - Duddon vraagt of ze dat doet omdat ze Huddons minnares is en waarom ze er maar één sigaret in doet - Dan antwoordt ze: Doe niet zo dwaas - Van jou houd ik en zal ik altijd houden - Maar als een man me een sigaret geeft en ik houd van de smaak, dan wil ik er wel honderd maar de doos is bijna leeg - Zoals tijdens het heroische tijdperk nog periodiek de goden op aarde rondliepen en in de eerste tijd van de mensen enkele overgebleven helden richting gaven aan het in kaart brengen van de wil, zo lopen er tussen de grauwe gelijksoortige mensen die nu de Steden bewonen enkelen rond die een stralende of goddelijke verschijning hebben - Je loopt op zaterdag door de stad en plotseling sta je stil en keer je je om en je ziet een vrouw als Catherine Deneuve voor een etalage staan, een jongen als Pierre Clémenti die koffie zit te drinken op een terrasje - Je komt een uitverkocht concertgebouw binnen en bij de eerste blik weet je dat Martha er zit - Toen in die bete zomer Micks vader na een slopende ziekte begraven werd, liepen wij hand in hand over het zonovergoten kerkhof (bij gepaste triestheid regent het niet maar brandt de zon) achter in de lange stoet en zagen hoe Micks bleke gestalte vooraan uitstak boven de andere mensen -

Een paar dagen daarna kwam Martha mij afhalen en zijn we naar

[p. 99]

Groenendaal gereden - Dronken thee bij de oude stoeterij en wandelden door het landgoed - Het waaide en haar haar wapperde in mijn gezicht en ik sloeg mijn arm om haar heen - Ze vertelde dat ze zo benieuwd was naar alles wat ik deed, naar mijn ‘schrijversleven’ - ‘Je moet me alles vertellen, ik wil alles weten, tot zelfs in details je dromen en wat je precies met je vriendinnetjes gedaanhebt sinds je mij niet meer zag - Ik ben zo benieuwd hoe ik je beval als we weer liefde gaan maken’ - En haar hand gleed langs mijn arm - En ik kuste haar nek onder het haar en bewonderde de speciale beweging van haar heupen toen ze voor me uitliep naar het vijvertje waar ze vroeger altijd met de slee in afdaalde - Ik wist niet wat me overkwam - Diezelfde avond liepen we langs het Zuiderbuitenspaarne, ze drukte zich dicht tegen me aan - Ik voelde hoe elke eel in mijn lichaam zich omdraaide, mijn zenuwen gevoelig waren voor indrukken die ik anders niet voelde - De maan bleek boven de rij populieren naast de oude molen, de rivier die breed slingerend langs de bossen en koepel van Hageveldt traag naar het zuiden stroomde als een schilderij van Ruysdael - Mijn huid gloeide - Een week, zacht brandend gevoel keerde mijn maag om en om en doorstroomde zwaar al mijn bloedvaten - Ik hield haar stil en kuste haar gezicht en mondhoeken, achter haar oor - Ze trilde als iemand die een shock heeft, hijgde heel kort en drukte haar heupen tegen me aan waar ze zich met haar hand vergewiste van de lichamelijke oprechtheid van mijn liefde - Ik voelde haar sidderen - Ze vroeg me haar niet op de mond te kussen - Ik keek haar aan en schrok - In haar vochtige ogen onder het verwarde haar stond een ongelofelijke ontzetting te lezen, een verwilderde blik die me mijn ziel deed ver-liezen - Ik geloof niet dat iemand ooit met meer zekerheid heeft kunnen zeggen dat een vrouw van hem hield -

Er is nog een avond geweest die ik me herinner - Martha en ik waren in Amsterdam naar een hervertoning van La Sirene du Mississippi geweest - Toen we weer terugwaren en ze me in de Kruisstraat voor het hotel afzette, wilde ze wegrijden met een kort hallo - Me omlaagbuigend voor het raampje zag ik dat ook haar gezicht plotseling heel triest stond - Tegen haar zin nam ik haar mee naar binnen en liet door de nachtportier pruimen en hete chocolademelk brengen - Plotseling lag haar hoofd tegen mijn schouder en huilde ze stil met schokkende schouders - Haar haar ruikt zo verdomd lekker - Toen, na een hele tijd, zei ze zonder me aan te durven kijken: Ik wil je kom hier maar ga weg, ik kan het niet, ik kan jou niet bevatten, ik kan niet bij jouw volledigheid, maar toch wil ik je, ik vind het zo heerlijk als je me aanraakt, het trekt helemaal door me heen, dat ik moet huilen van liefde proeven -

[p. 100]

Al die dagen was het weer stralend - En dan kwam de dag dat Martha, met nieuw kort page-achtig haar, na het tennissen vroeg of ze bij ons mocht komen lunchen omdat ze iets bijzonders te ver-teilen had - Ze had haar tenniskleren nog aan en ze zag er zo vreselijk mooi uit dat ik niet van haar af kon blijven - Mijn hand gleed over haar gladde benen omhoog, ik kuste door de dunne stof heen haar borstjes, ik voelde haar kloppend en warm tegen me aan, haar mond in mijn hals en mijn vinger tussen de rand van haar broekje naar binnen waar het zo heerlijk nauw is - Ik genoot ervan hoe ze tegenover me aan tafel zat te eten, genoot van de conversatie met Mick, bruisend van energie, woordenstromen op verschillende toon-hoogten wisselden zich af met stille blikken en ik wist op dat ogenblik dat het niet beter kon - Mick vroeg wat ze voor iets speciaals te vertellen had zoals ze gezegd had en ze zette haar kopje neer en deelde mee dat ze de volgende ochtend met het vliegtuig naar Boston vertrok - Dan, zoals Sarah die twee snelle schoten in Axels borst heeft gelost, naderbij snelt, onzeker of ze wel dodelijk waren, voeg-de ze er aan toe: maar ik zal je nooit vergeten, ik houd immers van je. -

26 juli '71 /Erwin Garden voor Joyce & Co.

rectificatie: Door een onvergetelijke nonchalance mijnerzijds staan er in het eerste deel van De tijd etc. een handvol typ- en drukfouten, die als zodanig te ontmaskeren zijn en dus niet zo ernstig. Maar het zou onvergeeflijk zijn het prachtige gedicht van Thomas van Celano verminkt te laten. De tweede strofe moet natuurlijk luiden:

Quantus tremor est futurus,
Quando iudex est venturus,
Cuncta stricte discussurus!

In overleg met de redakteur heb ik, voor deze Rasterpublicatie, een aan het eind van het eerste deel volgende Bucolica-analyse, voortbouwend op de resultaten van Paul Maury en Jacques Perret, weggelaten. -

Haarlem, Exempli Gratia